Η εθνική ημών μουσική
| Ἠ ἐθνικὴ ἡμῶν μουσική Συγγραφέας: |
|
Ὡς ἡ γλῶσσα, καὶ ἡ μουσικὴ τυγχάνει σύμφυτος τῷ ἀνθρώπῳ. Οὗτος, καθόσον κέκτηται συνείδησιν ἑαυτοῦ καὶ συναισθάνεται, ἐκδηλοῖ διὰ λέξεων καὶ τόνων, ἀνάρθρων ἢ ἐνάρθρων, φυσικῶν ἢ τεχνικῶν, τὰς παραστάσεις, τὰ διανοήματα καὶ συναισθήματά του. Οὐδεὶς ἄνθρωπος, οὐδεὶς λαὸς ὑπάρχει ἄνευ γλώσσης καὶ μουσικῆς, μόνη δὲ διαφορὰ ἀπαντᾷ, ἀναλόγως τοῦ βαθμοῦ τῆς ἀναπτύξεως καὶ προόδου ἐν αὐταῖς, ἥτις εἶνε ἐκ τῶν πρώτων καὶ κυρίων τεκμηρίων τῆς καθόλου ἐπιδόσεως εἰς τὴν ἐξημέρωσιν καὶ τὸν πολιτισμόν.
Ἐν τῇ ἱστορίᾳ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους εἷς λαὸς ἔχει νὰ ἐπιδείξῃ, κατὰ τὴν κοινὴν ὁμολογίαν, τὴν μεγίστην ἀνάπτυξιν καὶ πρόοδον, ὡς ὑπὸ πᾶσαν ἄλλην ἔποψιν, καὶ ὑπὸ γλωσσικὴν καὶ μουσικήν. Ὁ λαὸς οὗτος εἰνε οἱ πάλαι Ἕλληνες, οἵτινες διὰ τοῦτο ἔτι καὶ νῦν ἐξεγείρουσι τὸν θαυμασμὸν σύμπαντος τοῦ πεπολιτισμένου κόσμου. Ἡ γλῶσσα αὐτῶν ἐξίκετο εἰς τοσοῦτον τελειότητος, ὥστε ἤδη οἱ ἀρχαῖοι Ρωμαῖοι, οἱ ἀντίζηλοί των ἐν τῷ πολιτισμῷ, νὰ ὁμολογήσωσι διὰ τοῦ κορυφαίου τῶν φιλοσόφων αὑτῶν, διὰ τοῦ Κικέρωνος, ὅτι, ἐὰν οἱ θεοὶ μετεχειρίζοντο ἀνθρωπίνην γλῶσσαν, θὰ ἐλάλουν πάντως τὴν Ἑλληνικήν. Ἀνάλογος πρὸς τὴν γλωσσικὴν ὑπῆρξε καὶ ἡ μουσικὴ ἐπίδοσις τῶν ἡμετέρων προγόνων.
Ἡ μουσικὴ ἐκέκτητο παρ’ αὐτοῖς τοσαύτην σπουδαιότητα, ὥστε εἰς αὐτὴν ἀνεφέρετο τὸ κοινὸν ὄνομα τῶν Μουσῶν, τῶν προστατίδων θεοτήτων τῶν ἐπιστημῶν καὶ τεχνῶν, δι’ αὐτῆς δ’ ἐχαρακτηρίζετο καὶ ἡ ὅλη ἀγωγὴ καὶ ἐγκύκλιος αὐτῶν ἐκπαίδευσις. Ἡ μουσικὴ ἦτο ὁ ἀναπόσπαστος συνοδὸς τῶν πάλαι Ἑλλήνων καθ’ ὅλον τὸν βίον των, τὸν κατ’ ἰδίαν καὶ δημόσιον. Δι’ αὐτῆς ἐξεδήλουν τὴν χαρὰν καὶ τὴν λύπην των· δι’ αὐτῆς ἐνεπνέοντο τὸ πολεμικὸν μένος καὶ ἔψαλλον τὰς νίκας των· δι’ αὐτῆς συνώδευον τὰς θρησκευτικάς των παραστάσεις καὶ τελετάς, ἐξ ὧν εἶτα μετεφυτεύθη ἡ μουσικὴ καὶ εἰς τὸ θέατρον· δι’ αὐτῆς ἐξήγνιζον τὴν ψυχήν, ἐξηυγένιζον τὴν καρδίαν καὶ ἀνύψουν τὸ φρόνημά των. Διό, κατὰ Πλούταρχον, «τοῖς παλαιοῖς τῶν Ἑλλήνων εἰκότως μάλιστα πάντων ἐμέλησε πεπαιδεῦσθαι μουσικήν· τῶν γὰρ νέων τὰς ψυχὰς ᾤοντο δεῖν διὰ μουσικῆς πλάττειν τε καὶ ρυθμίζειν ἐπὶ τὸ εὔσχημον, χρησίμης δηλονότι τῆς μουσικῆς ὑπαρχούσης πρὸς πάντα καὶ πρὸς πᾶσαν ἐσπουδασμένην πρᾶξιν».
Τὴν μουσικὴν τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων γινώσκομεν κυρίως, ἐξ ὅσων αὐτοὶ οὗτοι ἔγραψαν περὶ αὐτῆς καὶ ἐξ ὧν ἱκανὰ περιεσώθησαν μέχρι σήμερον. Θεωρητικῶς ἐξήτασαν αὐτὴν οἱ ὕπατοι τῶν φιλοσόφων των, ὁ Πυθαγόρας, ὁ Πλάτων καὶ ὁ Ἀριστοτέλης, ἔγραψαν δ’ εἰδικῶς ἢ ἐν παρέργῳ περὶ μουσικῆς ὁ Εὐκλείδης, ὁ Νικόμαχος, ὁ Ἀριστόξενος, ὁ Θέων, ὁ Πτολεμαῖος, ὁ Πλούταρχος, ὁ Ἀθήναιος, Ἄριστείδης ὁ Κουϊντιλιανὸς καὶ ἄλλοι. Τὰ ἔργα δ’ αὐτῶν ἐξέδωκαν πολλάκις καὶ ἡρμήνευσαν οἱ ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ, δημοσίευσαντες ἰδίας περὶ αὐτῆς πραγματείας πολλοῦ λόγου ἀξίας, ὡς οἱ Bellermann, Boeckh, Westphal, Paul, Gevaert, Thierfelder, Botka κλπ. Πάντες οὗτοι ἀποθαυμάζουσι τὴν ἐπιστημονικὴν ἀκρίβειαν, μεθ’ ἧς οἱ πάλαι Ἕλληνες καθώρισαν αὐτοὶ πρῶτοι καὶ ἐπέλυσαν πάντα σχεδὸν τὰ εἰς τὴν μουσικὴν ἀναγόμενα ζητήματα. Ἡ θεωρία αὐτῶν περὶ ἤχου, περὶ τόνου καὶ τῶν διαφόρων γενῶν των, περὶ ρυθμοῦ, μέλους κλπ., οἱ νόμοι καὶ οἱ κανόνες, οὓς αὐτοὶ ἔθεντο. εἶνε ἐν πολλοῖς ἔτι καὶ νῦν τύπος καὶ ὑπογραμμὸς εἰς πάντας τοὺς περὶ μουσικῆς ἀσχολουμένους.
Καὶ γινώσκομεν μὲν οὕτως, ἐξ ὅσων ἔγραψαν οἱ ἀρχαῖοι ἡμῶν πρόγονοι περὶ μουσικῆς, μέχρις τίνος βαθμοῦ τελειότητος αὕτη προήχθη παρ’ αὐτοῖς καὶ ὁποία ἡ δύναμίς της, ἣν ἄλλως μαρτυροῦσι τρανῶς οὐ μόνον τὰ περὶ Ὀρφέως καὶ Ἀρίωνος μυθολογούμενα, ἀλλὰ καὶ ὅσα εἶνε περὶ αὐτῆς ἱστορικῶς βεβαιωμένα, ἰδίᾳ δὲ ἡ ὑπὸ τὴν ἐπίδρασίν της γνωστὴ μετάπτωσις τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου ἐν ὥρᾳ συμποσίου ἐκ τῆς εὐθυμίας εἰς τὸ πολεμικὸν μένος καὶ τἀνάπαλιν. Ἔργῳ ὅμως ἥκιστα τυγχάνει γνωστὴ ἡ πάλαι Ἑλληνικὴ μουσική. Πλὴν τῶν ἀπὸ πολλοῦ γνωστῶν ὕμνων εἰς τὴν Μοῦσαν, τὸν Ἥλιον, τὴν Νέμεσιν καὶ τὴν Καλλιόπην, ἀνεκαλύφθησαν προσέτι ἀποσπάσματα μελῳδιῶν εἰς τὴν ά ῳδὴν τῶν Πυθίων καὶ εἰς τὸν Ὀρέστην τοῦ Εὐριπίδου (στίχ. 330 κφξ), ἐν ᾀσμάτιον, ἀνευρεθὲν ἐπὶ τύμβου παρὰ τὰς Τράλλεις, καὶ οἱ τελευταῖον ἐν Δελφοῖς ἀνακαλυφθέντες δύο ὕμνοι εἰς τὸν Ἀπόλλωνα. Εἰ καὶ ἐγράφησαν δὲ πολλὰ περὶ τῶν μουσικῶν τούτων τεμαχίων καὶ ἐγένοντο διάφοροι ἀπόπειραι πρὸς ἑρμηνείαν καὶ ἐκτέλεσιν των, κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον ἐπιτυχεῖς, ἐν τούτοις ἀμυδρὰν ὅλως ἔννοιαν τῆς περὶ ἧς ὁ λόγος μουσικῆς δυνάμεθα νὰ ἔχωμεν ἐξ αὐτῶν.
Διὰ τὴν τοιαύτην δὲ μουσικὴν οἱ ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ δὲν φαίνονται πολὺ ἐνθουσιώδεις. Οἱ εἰλικρινέστεροι τούτων ὁμολογοῦσιν, ὅτι εὑρίσκουσιν αὐτὴν τόσον ἀήθη εἰς τὸ οὖς των, τόσον ξενοπρεπῆ καὶ ἀλλοτρίαν τοῦ μουσικοῦ των συναισθήματος, ὥστε ὁ πολὺς Βοίκχιος, εἷς ἐκ τῶν ἐνδελεχεστέρων ἐρευνητῶν της, δὲν ὤκνησε νὰ διακηρύξῃ, ὅτι αὕτη προξενεῖ ἐντύπωσιν ὀλολυγῆς ἢ ὠρυγῆς μᾶλλον. Ἀλλὰ πῶς συμβιβάζεται τοῦτο πρὸς τὴν θεσπεσίαν ἐκείνην ροπήν, ἣν ἡ περὶ ἧς ὁ λόγος μουσικὴ εἶχεν, ὡς εἴδομεν ἤδη, ἐπὶ τοὺς πάλαι Ἕλληνας, παρ’ οἷς τὸ συναίσθημα τοῦ καλοῦ ἦτο, ὡς γνωστὸν τοῖς πᾶσιν, εἰς ὕπατον βαθμὸν ἀνεπτυγμένον;
Καθ’ ἣν ἡμεῖς ἔχομεν γνώμην, ἡ ἀρχαία Ἑλληνικὴ μουσικὴ δὲν δύναται νὰ κριθῇ ἐκ μόνων τῶν περισωθέντων τεμαχίων της, ὧν ἡ ἑρμηνεία καὶ ἐκτέλεσις ἐρείδεται ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ εἰς ἁπλᾶς ὑποθέσεις καὶ εἰκασίας, κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον πιθανάς. Τὰ μουσικὰ σημεῖα, ἡ λεγομένη παρασημαντική, ἦσαν ἐπικουρικὰ μόνον τῆς διὰ ζώσης φωνῆς καὶ δι’ ὀργάνων ἐκτελέσεως, δι’ ὧν κυρίως μετεδίδετο ἡ μουσικὴ ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεὰν καὶ παρ’ αὐτοῖς τοῖς ἀρχαίοις ἡμῶν προγόνοις. Ὁ θέλων δὲ νῦν μετὰ χιλιετηρίδας ὅλας νὰ ἑρμηνεύσῃ καὶ ἐκτελέσῃ αὐτήν, ἐπὶ τῇ βάσει τῶν περισωθέντων εἰς ἡμᾶς δυσλήπτων καὶ δυσεξηγήτων ἐν πολλοῖς τεμαχίων της, ἐπιχειρεῖ βεβαίως ἔργῳ ἀμηχάνῳ. Πλὴν τούτου ὑπάρχει τοσαύτη διαφορὰ μεταξὺ του μουσικοῦ συστήματος τῶν πάλαι Ἑλλήνων καὶ του νῦν κρατοῦντος παρὰ τοῖς Ἑσπερίοις λαοῖς, μεθ’ ὅλην τὴν συγγένειαν, τὴν ἄλλως παρατηρουμένην μεταξὺ αὐτῶν, ὥστε πολὺ ὀλίγον νὰ συμβάλληται ἡ γνῶσις τοῦ δευτέρου εἰς πλήρη καὶ τελείαν κατανόησιν τοῦ πρώτου. Εἰς τὴν διαφορὰν δὲ ταύτην πρέπει ν’ ἀποδώσωμεν καὶ τὸ τόσον ἄηθες καὶ ξενότροπον τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς διὰ τὸ οὗς καὶ τὸ μουσικὸν συναίσθημα τῶν ἐν τῇ νεωτέρᾳ μουσικῇ ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων ἐκτρεφομένων τὴν σήμερον ἀνὰ τὴν Ἑσπερίαν.
Ἡμεῖς πιστεύομεν ὅτι, ὡς τὸ Γένος τῶν Ἑλλήνων ἐν τῷ μέσῳ ὅλων τῶν περιπετειῶν, ἃς αὐτὸ ὑπέστη, ἀφ’ ἧς ἡμέρας ἀπέβαλε τὴν ἐλευθερίαν του, κατώρθωσε νὰ διασώσῃ τὸν ἐθνισμόν του· ὡς αὐτὸ διέσωσε τὴν γλῶσσαν του, καίτοι ὑποστᾶσαν ἐν τῷ μεταξὺ παραλλαγὰς οὐκ ὀλίγας, τοῦτ’ αὐτὸ συνέβη καὶ ὡς πρὸς τὴν μουσικήν του. Καὶ αὕτη ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τοῦ πανδαμάτορος χρόνου, τοῦ μακραίωνος ξενικοῦ ζυγοῦ καὶ τῆς ὑπ’ αὐτὸν ἀπαιδευσίας τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ ὑπέστη ἱκανὰς παραλλαγάς· κατ’ οὐσίαν ὅμως παρέμεινε μία καὶ ἡ αὐτή, ὥσπερ καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν, χρησιμεύουσαι νῦν ἀμφότεραι αὗται ὡς τὰ ἀσφαλέστατα τεκμήρια τοῦ ὅλου ἐθνικοῦ ἡμῶν χαρακτῆρος. Ἰδοὺ διατί ἡμεῖς εἴμεθα τῆς γνώμης, ὅτι τὴν ἀρχαίαν Ἑλληνικήν μουσικὴν δυνάμεθα νὰ κατανοήσωμεν ἐν πολλοῖς διὰ μόνης τῆς ἔτι καὶ νῦν ἐν χρήσει παρ’ ἡμῖν τοῖς Ἕλλησι μουσικῆς, ἥτις εἶνε γνησία θυγάτηρ ἐκείνης, ὡς καὶ ἡ καθωμιλημένη τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς γλώσσης.
Ἡ ἐθνικὴ ἡμῶν μουσική, διότι τοῦτο εἶνε τὸ μόνον προσῆκον εἰς αὐτὴν ὄνομα, ἠκολούθησε παράλληλον πορείαν πρὸς τὴν ἐθνικὴν ἡμῶν γλῶσσαν καθ’ ὅλην τὴν ὑπερδισχιλιετῆ περίοδον, τὴν ἀπὸ τῶν πάλαι κλασικῶν μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων. Ὡς αὕτη, καὶ ἐκείνη διεκρίθη ἀνέκαθεν εἰς τὴν τῶν λογίων καὶ εἰς τὴν δημώδη μουσικήν. Ἡ πρώτη αὐτῶν ἐστεγάσθη καὶ ἐκαλλιεργήθη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀφ’ ὅτου ὁ Χριστιανισμὸς ἐνοφθαλμισθεὶς εἰς τὸν Ἑλληνισμὸν συναπετέλεσε μετὰ τούτου ἔν τι ὅλον ἀδιάσπαστον ἐν τῇ ἐθνικῇ ἡμῶν συνειδήσει, χρησιμοποιήσας πρὸς διάδοσιν καὶ παγίωσίν του καὶ τὴν μουσικὴν πρὸς τῇ ἀπαραμίλλῳ αὐτοῦ γλῶσσῃ καὶ φιλοσοφίᾳ. Ἡ δευτέρα μετεδόθη ἔκτοτε ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεὰν παρὰ τῷ Ἑλληνικῷ λαῷ καὶ εἶνε ἔτι καὶ νῦν ὁ ἀχώριστος σύντροφός του ἀπὸ τοῦ λίκνου μέχρι τοῦ τάφου, ὡς παρὰ τοῖς πάλαι αὐτοῦ προγόνοις.
Ἡ μουσικὴ ἡμῶν ὑπέστη σὺν τῷ χρόνῳ, ὡς ὑπεδηλώσαμεν ἤδη, ἱκανὰς παραλλαγάς. Εἶνε ἀλήθεια αὐτή, ἣν συναισθανόμεθα καὶ ἀνομολογοῦμεν ὑπὲρ πάντα ἄλλον ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες. Εἰς τοῦτο δ’ ἐπικαλούμεθα τὴν μαρτυρίαν αὐτῶν τῶν γνωριμωτάτων μουσικοδιδασκάλων τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐκκλησιαστικοῦ καὶ ἐθνικοῦ ἡμῶν κέντρου, ὡς τῶν Σταυράκη πρωτοψάλτου, Ἰωάσαφ Ρώσσου, Χατζηπαναγ. Κηλτσανίδου, Δ. Βυζαντίου καὶ Θ. Π. Ἀγαθοκλέους, οἵτινες ἐν τῷ προλόγῳ τοῦ αʹ τόμου τῆς ὑπ’ αὐτῶν ἐκδοθείσης «Μουσικῆς Βιβλιοθήκης» ἐν ἔτει 1862 διεκήρυξαν, ὅτι ἡ μουσικὴ ἡμῶν ἀπὸ τοῦ ιεʹ αἰῶνος ἤρξατο παρακμάζουσα, «ὡς συμμιγνυμένη μετὰ ξένων μελῶν καὶ ποικίλων νεωτερισμῶν διαστρεφόντων τὴν θαυμασίαν αὐτῆς εὐμέλειαν.... ἀπολέσασα δὲ τὴν ἀρχαίαν αὑτῆς εὐπρέπειαν.... μάλιστα δ’ ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνους ἐξηλλοιώθη καὶ παρεμορφώθη». Παραπλήσια ἐπανέλαβε καὶ ἡ ἐν ἔτει 1888 συσταθεῖσα ἐν τῷ Οἰκουμενικῷ Πατριαρχείῳ ἐπιτροπή, ἧς μέλη ἦσαν σὺν ἄλλοις καὶ οἱ γνωστοὶ μουσικοδιδάσκαλοι Γ. Ραιδεστηνὸς καὶ Γ. Βιολάκης. Ἡ τοιαύτη ὅμως ὁμολογία πολὺ ἀφίσταται τοῦ ἰσχυρισμοῦ ἐκείνων, οἵτινες παραχθέντες ἐντεῦθεν ἀπεφάνθησαν, ὡς ἀπὸ τρίποδος, ὅτι ἡ μουσικὴ ἡμῶν οὐδὲν κοινὸν ἔχει πρὸς τὴν ἀρχαίαν Ἑλληνικήν, ἀλλ’ εἶνε μᾶλλον κρᾶμα μουσικῆς Ἑβραϊκῆς, Περσικῆς, Ἀραβικῆς, Τουρκικῆς καὶ Σλαυϊκῆς.
Ἡ μουσική, ὡς γνωστόν, εἶνε ἐκ τῶν κυριωτάτων στοιχείων τοῦ πολιτισμοῦ, ὡς πρὸς τὸν ὁποῖον κεῖται ἐκτὸς πάσης ἀμφιβολίας, ὅτι μόνοι οἱ ἐν αὐτῷ προηγμένοι λαοὶ δύνανται νὰ μεταδώσωσιν εἰς τοὺς ἐν κατωτέρᾳ βαθμίδι ἐξημερώσεως διατελοῦντας, ὡς τὰ λοιπὰ αὐτοῦ στοιχεῖα, καὶ τὴν μουσικήν. Ἀλλὰ τούτου δεδομένου, πῶς δυνάμεθά ποτε ν’ ἀποδεχθῶμεν, ὅτι οἱ ὅλως ἀπολίτιστοι ἐν ἀρχῇ Σλαῦοι τῶν Σκυθικῶν καὶ Τοῦρκοι τῶν Ταταρικῶν στεππῶν ἢ οἱ ἐν κατωτέρᾳ βαθμίδι τοῦ πολιτισμοῦ ἱστάμενοι Ἑβραῖοι, Πέρσαι καὶ Ἄραβες θὰ μετέδιδον τὴν ἰδίαν μουσικήν των εἰς τοὺς ἐν τῷ πολιτισμῷ ἤδη γεγηρακότας Ἕλληνας; Κατ’ ἀνάγκην ἄρα λογικὴν καὶ ἀναπόδραστον πρέπει ν’ ἀποδεχθῶμεν πᾶν τοὐναντίον, ὅτι δηλαδὴ οἱ περὶ ὧν ὁ λόγος λαοὶ παρέλαβον σὺν ἄλλοις καὶ τὴν μουσικὴν παρὰ τῶν Ἑλλήνων, ὅπερ ἄλλως τε εἶνε καὶ ἱστορικῶς βεβαιωμένον.
Ἐκ τῆς ἱστορίας γινώσκομεν, ὅτι ὑπὸ τὸ κράτος τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου καὶ τῶν διαδόχων αὐτοῦ εἶχεν ἐξαπλωθῆ καθ’ ὅλην σχεδὸν τὴν Ἀνατολὴν ὁ Ἑλληνικὸς πολιτισμός, ὁμοῦ δὲ μετ’ αὐτοῦ καὶ ἡ Ἑλληνικὴ μουσική, οὕτως ὥστε τότε, κατὰ Πλούταρχον, «καὶ Περσῶν καὶ Σουσιανῶν καὶ Γεδρωσίων παῖδες τὰς Σοφοκλέους καὶ Εὐριπίδου τραγῳδίας ᾖδον». Τοῦτο ἐπιβεβαιοῖ καὶ ἐκ τῶν νεωτέρων ὁ ἐντριβέστατος περὶ τὴν ἀρχαίαν Ἑλληνικὴν μουσικὴν Westphal. Ὡς πρὸς δὲ τοὺς Ἑβραίους ἀνομολογεῖται τὸ πρᾶγμα καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς βιβλίοις τῶν Μακκαβαίων, προσεπικυροῖ δὲ αὐτὸ καὶ εἷς τῶν νεωτέρων θεολόγων, ὁ εἰδικώτερόν πως ἐγκύψας εἰς τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος ζήτημα Thalhofer. Πάντες δὲ σχεδὸν οἱ ἱστορικοί, οἱ ἀφηγούμενοι τὴν ἐπιστροφὴν τῶν Σλαύων εἰς τὸν χριστιανισμόν, ἐπιβεβαιοῦσιν, ὅτι ὁμοῦ μετὰ τούτου παρέλαβον αὐτοὶ ἐξ Ἑλλήνων καὶ τὴν μουσικήν. Δυνάμεθα δὲ νὰ ἰσχυριοθῶμεν μετὰ βεβαιότητος, ὅτι καὶ οἱ Τοῦρκοι παρέλαβον τὴν μουσικὴν παρὰ τῶν ἡμετέρων προγόνων, εἴτε ἀμέσως, ὡς ἐκ τῆς μακρᾶς ἐπικοινωνίας καὶ συμβιώσεώς των πρὸς τούτους, εἴτε ἐμμέσως διὰ τῶν Περσῶν καὶ Ἀράβων, ἀφοῦ εἰς τὴν γλῶσσαν τῶν τελευταίων τούτων ἔχει μεταφρασθῆ σὺν ἄλλοις καὶ τὸ περὶ μουσικῆς ἔργον τοῦ Ἀριστοξένου.
Ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἡμεῖς οὐδόλως ἀρνούμεθα, εἶνε, ὅτι οἱ λαοὶ αὐτοὶ παραλαβόντες τὴν Ἑλληνικὴν μουσικὴν ἐναπετύπωσαν εἰς αὐτὴν ἕκαστος τὴν σφραγῖδα τοῦ ἐθνισμοῦ του καὶ ἀπήρτισαν οὕτως ἰδίαν ὁπωσδήποτε ἐθνικὴν μουσικήν, δι’ ἧς, σὺν τῷ χρόνῳ καὶ ὑπὸ τὸ κράτος μάλιστα τῆς δουλείας καὶ ἀπαιδευσίας τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἐπέδρασαν ἐπὶ τῆς μουσικῆς τούτου. Οὕτω παρὰ τοῖς Σλαύοις διεκρίθησαν ὀλίγον κατ’ ὀλίγον διάφορα εἴδη μουσικῆς, ὧν γνωστότερα εἶνε τὸ κυρίως Ἑλληνικόν, τὸ Σημαδιακόν, κρᾶμα Ἑλληνικῆς καὶ Σλαυϊκῆς μουσικῆς, τὸ Βουλγαρικόν, τὸ Κιέβειον καὶ τὸ ἀρχαῖον Ρωσσικόν, τὸ παρὰ Ρασκολνίκοις ἔτι καὶ νῦν ἐν χρήσει, ὅπερ εἶνε παραφθορὰ τῆς πάλαι Βυζαντιακῆς μουσικῆς. Διεμορφώθη δ' ὡσαύτως ἡ Ἀραβική, ἡ Περσικὴ καὶ ἡ Τουρκικὴ μουσική, τῶν δὲ τελευταίων δύο ἡ ἐπίδρασις ἐπὶ τῆς ἡμετέρας μουσικῆς εἶνε ἡ σπουδαιοτέρα, ἰδίως ἡ τῶν λεγομένων μακαμίων ἐπὶ τῆς δημώδους ἡμῶν μουσικῆς. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐκκλησιαστική μας μουσική, ἰδίᾳ τὰ ἀργὰ παπαδικά μέλη αὐτῆς, ἐπηρεάσθη πως ὑπὸ τῆς Περσικῆς καὶ Τουρκικῆς μουσικῆς, ἐξ ἧς μάλιστα παρελήφθησαν καὶ αὐτὰ τὰ ὀνόματα Ἀτζέμ, Νισσαμπούρ, Χισσάρ, Μουσταὰρ καὶ Μπεστεγκιάρ, δι’ ὧν χαρακτηρίζονται διάφοροι χρόες ἢ κλάδοι τῶν ἤχων.
Ἀλλ’ ἐπαναλαμβάνομεν ὅτι ἡ μουσικὴ ἡμῶν οὐδέποτε ἐπαύσατο οὖσα γνησία Ἑλληνική, μεθ’ ὅσας παραλλαγὰς καὶ ἀλλοιώσεις ὑπέστη αὐτὴ οὕτω πως, οὐδ’ εἶνε αὗται λόγος ἀποχρῶν, ἵνα μεταλλάξωμεν νῦν ἡμεῖς αὐτὴν πρὸς ἄλλην παντάπασι ξένην καὶ ὀθνείαν δι’ ἡμᾶς μουσικήν, τὴν ἐν χρήσει παρὰ τοῖς Ἐσπερίοις λαοῖς, ὡς γνωματεύσουσί τινες, θαμβούβενοι ὑπὸ τῆς σημερινῆς ἀναπτύξεως καὶ προόδου ταύτης. Ἐὰν διὰ μόνας τὰς περὶ ὧν ὁ λόγος παραλλαγὰς καὶ ἀλλοιώσεις ἀπηρνούμεθα τὴν ἐθνικὴν ἡμῶν μουσικήν, τότε ἔπρεπε νὰ πράξωμεν τὸ αὐτὸ καὶ ὡς πρὸς τὴν γλῶσσαν καὶ ὡς πρὸς τὸν ἐθνισμόν μας· διότι καὶ ἐκείνη, ὡς εἴδομεν ἤδη, ὑπέστη διὰ μέσου τῶν αἰώνων παραλλαγὰς καὶ ἀλλοιώσεις καὶ οὖτος, ὡς ἐκ τῆς μακραίωνος ἐπικοινωνίας καὶ συμβιώσεως ἡμῶν πρὸς τόσους ἄλλους λαούς, δὲν ἠδύνατο νὰ μείνῃ ἀμιγὴς ὅλως ξενικῶν στοιχείων. Ἀλλὰ τί πλέον τούτου θὰ ηὔχοντο τότε οἱ χείριστοι τῶν ἐχθρῶν μας, οἱ ἀπὸ πολλῶν ἤδη δεκαετηρίδων ἀγωνιζόμενοι ν’ ἀποδείξωσιν ὅτι εἰς τὰς φλέβας ἡμῶν τῶν νεωτέρων δὲν ρέει ρανὶς αἵματος τῶν πάλαι Ἑλλήνων;
Πλὴν ὄχι! ἡμεῖς, οἱ καυχώμενοι ὅτι ἕλκομεν τὸ γένος ἐξ ἐκείνων, ἔχομεν καθῆκον καὶ καθῆκον ὑπέρτατον, εἰς διατράνωσιν τοῦ ἐθνισμοῦ μας, νὰ περιέπωμεν ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ, ὡς ἱερὰν παρακαταθήκην τῶν πατέρων ἡμῶν, τὴν μουσικήν, ὥςπερ καὶ τὴν γλῶσσαν ἡμῶν. Καθ’ ὅν δὲ τρόπον ἀπὸ μιᾶς ἤδη ἐκανταετηρίδος καὶ ἐπέκεινα πᾶσαν προσπάθειαν καταβάλλομεν, ὅπως ἀποκαθάρωμεν τὴν γλῶσσάν μας παντὸς ξενισμοῦ καὶ βαρβαρισμοῦ καὶ ἀποκαταστήοωμεν αὐτήν, ἔστω καὶ κατὰ προοέγγισιν, εἰς τὸ ἀρχαῖον της κάλλος, τὸ αὐτὸ ὀφείλομεν νὰ πράξωμεν καὶ ὡς πρὸς τὴν ἐθνικήν μας μουσικήν.
Τὸ καθῆκον τοῦτο ὑπέδειξε πρῶτος ὁ Κοραῆς, ὁ μέγας μεταρρυθμιστὴς τῆς γλώσσης ἡμῶν, διακηρύξας ὅτι ἡ μουσική μας ἔχει τὸν αὐτὸν λόγον πρὸς τὴν τῶν πάλαι Ἑλλήνων, ὅν καὶ ἡ καθωμιλημένη ἡμῶν γλῶσσα πρὸς τὴν τοῦ Πλάτωνος καὶ Δημοσθένους, ἀμφότεραι συμμιγεῖσαι σὺν τῷ χρόνῳ πρὸς ξενικὰ στοιχεῖα καὶ παραφθαρεῖσαι. Τούτου ἕνεκεν ἀναγκαία καθίστατο νῦν ἡ εἰδικὴ σπουδὴ καὶ μελέτη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς καὶ ἡ περισυλλογὴ τῶν δημωδῶν ἡμῶν ᾀσμάτων μετὰ τοῦ μέλους αὐτῶν, προσέτι δὲ ἡ λελογισμένη ἀποκάθαρσις καὶ τούτων καὶ ἐκείνης ἀπὸ παντὸς ξενισμοῦ καὶ νεωτερισμοῦ. Ὁ Κοραῆς ἐπίστευεν ὅτι, «καθὼς ἡ ἔρευνα τῆς σημερινῆς γλώσσης συμβάλλει πολὺ εἰς τὴν κατανόησιν τῆς ἀρχαίας, οὕτω καὶ ἐκ τῆς ἐρεύνης τῆς μουσικῆς θέλουσιν ὁπωςδήποτε σαφηνισθῆ πολλὰ μέρη τῶν παλαιῶν μέν, σῳζομένων δὲ μουσικῶν μελῶν, ἅτινα διατελοῦσιν εἰσέτι αἰνιγματώδη». Ἐπὶ πᾶσι τούτοις ὁ φιλόπατρις ἀνὴρ συνίστα τὴν ἐπιμέλειαν καὶ καλλιεργίαν τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς καὶ τὴν διάδοσιν αὐτῆς παρὰ τῷ λαῷ, ὡς ἀνάγκην ἀπαραίτητον διὰ τὴν ἐπὶ τὸ ἡμερώτερον διάπλασιν τῶν ἠθῶν του.
Ὅ,τι δὲ πρὸ μιᾶς περίπου ἑκατονταετηρίδος μετὰ τοσαύτης σαφηνείας καὶ πειστικότητος ὑπέδειξεν ὁ σοφὸς Κοραῆς, τοῦτο ἐπιχειρεῖ νῦν νὰ πραγματώσῃ ὁ ἔναγχος ἐπ’ αἰσίοις οἰωνοῖς συσταθεὶς ὑφ’ ἡμῶν Σύλλογος, οὗτινος τὸν σκοπὸν καὶ τὸ πρόγραμμα ἐρχόμεθα σήμερον ν' ἀναπτύξωμεν ἐνώπιον τῆς ὑμετέρας ὁμηγύρεως. Ἀλλὰ πρὶν ἢ προβῶμεν εἰς τοῦτο, ἀνάγκη ν’ ἀνασκοπήσωμεν διὰ βραχέων τὰς μέχρι τοῦδε γενομένας ἐνεργείας ὑπὲρ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς· διότι οὕτω θὰ γίνῃ κατάδηλον, εἰς τίνας δυσχερείας προσέκρουσαν αὐταί, πῶς δ’ ἐκ τοῦ παραδείγματος τῶν ἄλλων ὁδηγούμενοι ἡμεῖς δυνάμεθα ν’ ἀποφύγωμεν αὐτὰς νῦν καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν, θείᾳ συνάρσει, τοῦ ἡμετέρου σκοποῦ.
Ἤδη μικρὸν μετὰ τὴν ἀνακήρυξιν τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου ἐδημοσιεύθη ὑπὸ τὴν τότε Βαυαρικὴν Ἀντιβασιλείαν τὸ περὶ συστάσεως Σχολείου Ψαλτικῆς νομοθετικὸν Διάταγμα τῆς 26 Ἰανουαρίου 1837. Διὰ τούτου πρὸς τῇ ἱδρύσει τοῦ περὶ οὗ ὁ λόγος σχολείου ἀνετίθετο εἰς τὸ ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὑπουργεῖον «νὰ ἐνεργήσῃ τὴν σύστασιν Ἐθνικῆς Μουσικῆς Ἑταιρίας πρὸς διάδοσιν μουσικῶν γνώσεων εἰς τὸ ἐσωτερικὸν καὶ ἐν ταὐτῷ πρὸς βελτίωσιν τῆς εἰς εὐσέβειαν τόσον συντελούσης ἐκκλησιαστικῆς ψαλτικῆς, ὥστε ν’ ἀναγεννηθῇ πάλιν ὁ περὶ μουσικῆς ζήλος των παλαιῶν Ἑλλήνων». Ἀλλ’ ἡ μὲν σύστασις τοῦ Σχολείου τῆς Ψαλτικῆς περιωρίσθη τότε εἰς τὸν διορισμόν, ὡς διδασκάλου τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τοῦ Ζαφ. Λ. Ζαφειροπούλου μετά τινος βοηθοῦ του ἐν τῷ Διδασκαλείῳ Ἀθηνῶν, ἐν ᾧ ἐδικαιοῦντο ν’ ἀκροῶνται αὐτῆς, πλὴν τῶν μαθητῶν τοῦ Διδασκαλείου, καὶ πάντες οἱ βουλόμενοι νὰ διδαχθῶσι τὴν μουσικήν. Οὐδεμία δ’ ἔκτοτε πρόνοια ἐλήφθη ὑπὸ τοῦ ὑπουργείου τῶν Ἐκκλησιαστικῶν περὶ ἱδρύσεως Ἐθνικῆς Μουσικῆς Ἑταιρίας.
Μόλις μετὰ δεκαετηρίδας πολλάς, ἤτοι τῷ 1873, συνεστάθη ἐν Ἀθήναις τῇ πρωτοβουλίᾳ ἰδιωτῶν εἷς Ἐκκλησιαστικὸς Μουσικὸς Σύλλογος, ὅστις ὅμως κύριον σκοπὸν προέθετο τὴν ὑποστήριξιν τῆς γνησίας Βυζαντιακῆς μουσικῆς ἐν τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν ναοῖς καὶ τὸν ἐξοστρακισμὸν ἐκ τούτων τῆς λεγομένης τετραφώνου Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, ἤτις ἤρξατο ἔκτοτε παρεισαγομένη καὶ ἐν Ἑλλάδι ἔκ τινων ὀρθοδόξων Ἑλληνικῶν ναῶν τῆς Ἑσπερίας, ἐν οἷς εἶχεν ἤδη αὐτὴ καθιερωθῆ. Τὸ μᾶλλον δὲ ἀξιομνημόνευτον ἔργον τοῦ Συλλόγου ἐκείνου ὑπῆρξεν εἷς θαυμάσιος ἀληθῶς λόγος τοῦ γνωστοῦ λογίου καὶ δραματικοῦ ποιητοῦ Δημ. Βερναρδάκη, ὑπερμαχήσαντος μετὰ ζήλου πολλοῦ οὐ μόνον τῆς ἐν χρήσει ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς ἐξωτερικῆς λεγομένης μουσικῆς ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς τῆς Τουρκικῆς, ὡς γνησίας ἐν πᾶσιν Ἑλληνικῆς.
Σπουδαιότερον ὑπῆρξε τὸ ἔργον τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐκκλησιαστικοῦ Μουσικοῦ Συλλόγου, ἰδίᾳ τοῦ ἐν ἔτει 1898 ἀνασυσταθέντος ὑπὸ τοῦ τότε Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε΄, ὅστις καὶ διαγώνισμα προεκήρυξε καὶ ἴδιον περιοδικὸν ἐπὶ σειρὰν ἐτῶν ἐξέδωκε καὶ εἰς ἐνδιαφερούσας συζητήσεις καὶ πολλοῦ λόγου ἀξίας δημοσιεύσεις προέβη, ἀναφερομένας εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἡμῶν μουσικήν, καθ’ ἑαυτήν τε καὶ ἐν σχέσει πρὸς τὴν πάλαι Ἑλληνικὴν μουσικήν. Ἀλλ’ ἡ ἐργασία αὕτη ὑπῆρξε μᾶλλον θεωρητική, ὡς μαρτυρεῖ ἰδίᾳ ἡ περὶ ρυθμοῦ ἀτελεύτητος συζήτησις, ἡ διαιρέσασα τοὺς ἑταίρους τοῦ Συλλόγου εἰς τρία στρατόπεδα, ἐξ ὧν τὸ μὲν πρῶτον ὑπεραμύνεται καὶ τοῦ τρισήμου καὶ πεντασήμου ρυθμοῦ, τὸ δὲ δεύτερον ἐμμένει εἰς μόνον τὸν δίσημον καὶ τετράσημον, τὸ δὲ τρίτον ἰσχυρίζεται ὅτι ρυθμός, ρυθμικοὶ πόδες καὶ πάθη τοῦ ρυθμοῦ εἶνε ἄγνωστα εἰς τὴν ἐκκλησιαστικήν μας μουσικήν, χωρὶς μέχρι σήμερον νὰ ἐπέλθῃ συμφωνία τις μεταξὺ τῶν ἀντιφρονούντων.
Πρακτικωτέρα ὑπῆρξεν ἡ ἐργασία τῆς ἐν ἔτει 1881, κατὰ τὴν πρώτην πατριαρχείαν Ἰωακεὶμ τοῦ Γ΄, συσταθείσης ἐπιτροπῆς πρὸς κατασκευὴν μουσικοῦ ὀργάνου, ἀποδίδοντος πάντας τοὺς κυρίους καὶ παρεμβλήτους τόνους τῆς ἡμετέρας μουσικῆς. Τῆς ἐπιτροπῆς ταύτης μέλη ὑπῆρξαν σὺν ἄλλοις καὶ ὁ μουσικώτατος ἀρχιμανδρίτης Γερμανὸς Ἀφθονίδης, ὁ πρωτοψάλτης Γ. Βιολάκης καὶ ὁ γνωστὸς καθηγητὴς τῶν φυσικομαθηματικῶν Ἀνδρ. Σπαθάρης, οἵτινες μετὰ σύντονον καὶ ἐνδελεχῆ μελέτην, θεωρητικήν τε καὶ πρακτικήν, κατήρτισαν τὸ κληθὲν Ἰωακείμιον Ψαλτήριον. Ἐπὶ τῇ βάσει τῆς διαιρέσεως αὐτοῦ κατεσκευάσθη ἐν ἔτει 1898 ὑπὸ τοῦ Κομνηνοῦ Ἀμανίτου, τῇ μερίμνῃ καὶ δαπάνῃ Κωνσταντίνου τοῦ Ε΄, ὄργανον, ἐφ’ οὗ δύνανται ν’ ἀνακρουσθῶσι πᾶσαι σχεδὸν αἱ μελῳδίαι τῆς τ’ ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς θύραθεν ἡμῶν μουσικῆς. Τὴν σπουδαιότητα τοῦ ἔργου θὰ κατανοήσωμεν, ἂν λάβωμεν ὑπ’ ὄψιν τὸν ἑξῆς μάλιστα λόγον.
Ὑπῃνίχθημεν ἤδη ὅτι μεταξὺ τοῦ ἡμετέρου μουσικοῦ συστήματος καὶ τοῦ λεγομένου Εὐρωπαϊκοῦ ἀπαντῶσι πολλαὶ καὶ μεγάλαι διαφοραί, περὶ ὧν ὅμως δύναται νὰ γίνῃ ὁ προσήκων λόγος ἐν ἰδιαιτέρᾳ διαλέξει. Τό γε νῦν ἔχον ἐπάναγκες νομίζομεν νὰ ἐξάρωμεν διὰ βραχέων τὴν κυριωτάτην αὐτῶν. Ἐν ἑκατέρῳ τῶν μουσικῶν συστημάτων ὑπάρχουσιν ἐν χρήσει ἑπτὰ κύριοι τόνοι, οὖτοι δὲ μετὰ τοῦ προσλαμβανομένου ὀγδόου, ὅστις εἶνε ἡ ἀρχὴ ἑτέρων ἑπτὰ ὁμολόγων τόνων, συναποτελοῦσι τὴν λεγομένην μουσικὴν κλίμακα ἢ διὰ πασῶν (octave, gamme). Μεταξὺ δὲ τῶν ἑπτὰ κυρίων τόνων παρεμβάλλονται ἐν τῇ Εὐρωπαϊκῇ μουσικῇ ἕτεροι πέντε τόνοι, χαρακτηριζόμενοι ὡς διέσεις μέν, ἐν σχέσει πρὸς τὸν βαρύτερον, ὡς ὑφέσεις δὲ ἐν σχέσει πρὸς τὸν ὀξύτερον τόνον, οὕτω δὲ οἱ ἐντὸς μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς κλίμακος τόνοι ἀνέρχονται εἰς δώδεκα.
Ἤδη μεταξὺ τῶν ἑπτὰ κυρίων τόνων τῆς Εὐρωπαϊκῆς καὶ τῶν ὁμολόγων τῆς ἡμετέρας μουσικῆς ὑπάρχει διαφορά· διότι ἐκεῖνοι μὲν διαιροῦνται εἰς πέντε ἀκεραίους καὶ δύο ἡμιτόνια, οὗτοι δὲ εἰς τρεῖς μείζονας, δύο ἐλάσσονας καὶ δύο ἐλαχίστους τόνους. Ἀλλ’ ἡ διαφορὰ εἶνε ἔτι μείζων, ὡς πρὸς τοὺς παρεμβλήτους τόνους. Πλὴν δηλαδὴ τῶν πέντε τοιούτων τῆς Εὐρωπαϊκῆς, ἡ ἡμετέρα μουσικὴ κέκτηται καὶ ἑτέρους δύο, ἤτοι ἐν ὅλῳ ἑπτά, ὅσοι εἶνε καὶ οἱ κύριοι τόνοι, πάντες δ’ αὐτοὶ ἔχουσι πρὸς τούτους τὸν αὐτὸν περίπου ἀριθμητικὸν λόγον, 1: 2 ἢ ½: 1. Πρὸς τούτοις δὲ ἀπαντῶσιν ἐν τῇ ἡμετέρᾳ μουσικῇ καὶ ἄλλοι πολλοὶ παρέμβλητοι τόνοι, ἔχοντες ἀριθμητικὸν λόγον ⅓, ⅔, ¾, προσέτι καὶ ¼, καὶ δὴ οὐχὶ πρὸς 1, ἀλλὰ πρὸς 7, 9 ἢ 12, οὕτω δὲ ἀντὶ τῶν δώδεκα μόνον τόνων, ὅσους δύναται νὰ παραγάγῃ ἡ κλῖμαξ τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, ἡ τῆς ἡμετέρας ἔχει νὰ ἐπιδείξῃ εἴκοσι καὶ ἐννέα τόνους. Τοὺς ἑπτὰ δὲ καὶ δέκα τούτους περιπλέον τόνους τῆς ἡμετέρας ἀδυνατεῖ ν’ ἀποδώσῃ διὰ τῆς ἰδίας παρασημαντικῆς ἡ Εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ καὶ διὰ τῶν ὀργάνων, ἅτινα χρησιμεύουσιν ὡς βάσις αὐτῆς καὶ εἶνε τὸ κλειδοκύμβαλον, τὸ ἁρμόνιον καὶ τὸ ἐκκλησιαστικὸν λεγόμενον ὄργανον. Αἱ περὶ ὧν ὁ λόγος διαφοραὶ τῶν τόνων τῆς ἡμετέρας μουσικῆς δύνανται νὰ ἐξευρεθῶσι καὶ ἀποδοθῶσι μόνον δι’ ἐντατοῦ μουσικοῦ ὀργάνου καὶ δὴ ὡς ἑξῆς:
Ἐπ’ αὐτοῦ κατατείνεται χορδή, ἧς τὸ κάτω ἄκρον, τὸ ἐπὶ τοῦ ἠχείου, στηρίζεται εἰς τὸν ὑπαγωγέα, τὸ δὲ ἄνω ἄκρον, τὸ ἐπὶ τοῦ πήχεως, εἰς μαγάδιον. Ἡ χορδὴ ἐντείνεται διὰ τοῦ κόλοπος μέχρις ὡρισμένου βαθμοῦ, κινουμένου δὲ κατὰ βούλησιν τοῦ μαγαδίου ἐπὶ τοῦ πήχεως, κρούεται αὐτὴ καὶ οὕτω παράγονται πλεῖστοι ὅσοι τόνοι, ὧν ἡ ὀξύτης εἶνε, κατὰ φυσικὸν κανόνα, ἀντιστρόφως ἀνάλογος πρὸς τὸ μῆκος τῆς χορδῆς, τὸ μεταξὺ τοῦ ἐπὶ τοῦ ἠχείου ἀκινήτου ὑπαγωγέως καὶ τοῦ ἐπὶ τοῦ πήχεως κινητοῦ μαγαδίου. Διὰ τοιούτου ὀργάνου οἱ ἀρχαῖοι ἡμῶν πρόγονοι εἶχον ἐξεύρει καὶ καθορίσει τοὺς μουσικούς των τόνους, ἐκαλεῖτο δὲ αὐτὸ τότε κανὼν ἢ πανδούρα, ὅπερ ὄνομα παρὰ Τούρκοις παρεφθάρη εἰς ταμποὺρ καὶ εἶνε ἐν χρήσει ἔτι καὶ νῦν ἐν τῇ Ἀνατολῇ. Ἐπὶ τῇ βάσει αὐτοῦ ἐγένετο ἡ ἐπεξεργασία τοῦ Ἰωακειμίου ψαλτῃρίου καὶ κατεσκευάσθη τὸ ὄργανον τοῦ Ἀμανίτου, ἅτινα δυνατὸν μὲν νὰ τελειοποιηθῶσι σὺν τῷ χρόνῳ, ἀλλά, καὶ ὡς νῦν ἔχουσιν αὐτά, δύνανται νὰ διευκολύνωσι τὴν ἔρευναν καὶ σπουδὴν τῆς ἡμετέρας μουσικῆς.
Πλὴν τῆς διὰ συλλόγων καὶ ἐπιτροπῶν γενομένης ἐργασίας κρίνομεν ἀξίας εὐφήμου μνείας καὶ τὰς μεμονωμένας ἐνεργείας καὶ προσπαθείας, ἃς μέχρι τοῦδε κατέβαλον διάφοροι καὶ ἐν τῇ ἐλευθέρᾳ, μάλιστα δ’ ἐν τῇ ἀλυτρώτῳ Ἑλλάδι ὑπὲρ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς. Ἄλλοι μὲν αὐτῶν ἐπεχείρησαν ν’ ἀποκαθάρωσιν ἐκ τῶν ἐνόντων τὴν ἐκκλησιαστικήν μας μουσικὴν τῶν ξενικῶν καὶ νεωτεριστικῶν στοιχείων. Ἄλλοι δ’ ἐπροθυμήθησαν νὰ περισυλλέξωσι τὰ ἐθνικὰ ἡμῶν ᾄσματα μετὰ τῶν μελῳδιῶν των καὶ νὰ καταστήσωσιν αὐτὰ γνωριμώτερα καὶ παρ’ ἡμῖν καὶ ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ, εἴτ’ ἀπαγγέλλοντες αὐτὰ δημοσίᾳ, εἴτ' ἐκδίδοντες τύποις μετὰ παραλλαγῆς τῆς ἡμετέρας ἢ παρασημαντικῆς τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς. Ἄλλοι τέλος ἠσχολήθησαν εἰς τὴν θεωρητικὴν ἔρευναν καὶ ἱστορικὴν ἐξέτασιν διαφόρων ζητημάτων τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς. Τὴν σχετικὴν βιβλιογραφίαν περισυνέλεξε καὶ ἀνέγραψεν ἐπιμελῶς ὁ ὀτρηρὸς καὶ ἀκαταπόνητος αὐτῆς ἐργάτης Γ. Ι. Παπαδόπουλος ἐν ἀμφοτέροις τοῖς περισπουδάστοις αὑτοῦ ἔργοις περὶ τῆς ἱστορίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς καὶ ἐν τῷ δ’ τεύχει τῶν ἐργασιῶν τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑκκλησ. Μουσικοῦ Συλλόγου. Ἐκ τῆς βιβλιογραφίας ταύτης ὀφείλομεν νὰ ἐξάρωμεν ἰδιαιτέρως τὴν ἀπὸ τοῦ 1901 ἐκδιδομένην ἐν Ἀθήναις δεκαπενθήμερον μουσικὴν ἐφημερίδα «Φόρμιγγα», ἐν ᾗ δημοσιεύονται θεωρητικαὶ περὶ τῆς ἡμετέρας μουσικῆς πραγματεῖαι, προσέτι δὲ ἐκκλησιαστικὰ μέλη καὶ δημώδη ᾄσματα μετὰ μουσικῆς γραφῆς τῆς ἡμετέρας, ἔστιν ὅτε δὲ καὶ τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς.
Ἐν κεφαλαίῳ δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν, ὅτι τόσον διὰ τῶν Συλλόγων καὶ ἐπιτροπῶν, ὅσον καὶ διὰ τῶν μεμονωμένων ἐνεργειῶν πολλῶν μουσικολόγων καὶ φιλομούσων ἀνδρῶν ἔχει περισυλλεγῆ ἤδη καὶ τύχει τῆς δεούσης προεπεξεργασίας ικανὸν ὑλικόν, δυνάμενον νὰ χρησιμεύσῃ εἰς ἀνοικοδόμησιν τοῦ μεγάρου τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς. Ἀλλὰ μέχρι τοῦδε δὲν ἦτο δυνατὸν ν’ ἀνεγερθῇ αὐτό, διότι οὔτε τὰ ὑλικὰ οὔτε τὰ ἠθικὰ μέσα ἐξήρκουν εἰς τοῦτο. Τοὺς Συλλόγους καὶ τὰς ἐπιτροπὰς ἀπήρτισαν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ μουσικολόγοι ἐξ ἐπαγγέλματος, οἵτινες ἐστεροῦντο μὲν συνήθως τῶν ἀναγκαίων ὑλικῶν πόρων, διιστάμενοι δ’ εὐκόλως τὰς γνώμας πρὸς ἀλλήλους, δὲν εἶχον τοὺς δυναμένους νὰ προλαμβάνωσι τὰς μεταξύ των συγκρούσεις ἢ νὰ ἐξομαλίζωσιν αὐτάς, ἅπαξ ἀναφυομένας· διὸ πᾶσα ἕνωσις καὶ συνεργασία αὐτῶν δὲν ἠδύνατο νὰ διαρκέσῃ ἐπὶ πολύ. Τοῦτο ἀνωμολόγησε τελευταῖον μετὰ πικρίας πολλῆς καὶ αὐτὸς ὁ πρωταγωνιστὴς τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐκκλ. Μουσ. Συλλόγου, ὁ προμνημονευθεὶς Γ. Ι. Παπαδόπουλος, ἀποδοὺς τὸ ναυάγιον τῶν τοιούτων σωματείων εἰς ἐμφιλοχώρησιν μικροφιλοτιμιῶν καὶ ἐρίδων μεταξὺ τῶν ἀπαρτιζόντων αὐτὰ μουσικολόγων ἐξ ἐπαγγέλματος.
Ἡ μέχρι τοῦδε πεῖρα ἔπεισεν ἡμᾶς, ὅτι ἔπρεπε νὰ ἱδρύσωμεν τὸν ἡμέτερον Σύλλογον ἐπὶ βάσεων εὐρυτέρων. Τούτου δ’ ἕνεκεν ἔγνωμεν νὰ συμπεριλάβωμεν εἰς τοὺς ἑταίρους αὐτοῦ, πλὴν τῶν ἐξ ἐπαγγέλματος μουσικολόγων, καὶ πάντα φιλόμουσον παρ’ ἡμῖν, δυνάμενον νὰ συντελέσῃ εἰς εὐόδωσιν τοῦ σκοποῦ του εἴτε διὰ τῶν φώτων καὶ τῆς πείρας εἴτε διὰ τῶν ὑλικῶν του μέσων. Τὸ γεγονὸς δέ, καθ’ ὃ ἀνέλαβε ν’ ἀναπτύξῃ τὸν σκοπὸν καὶ τὸ πρόγραμμα τοῦ Συλλόγου εἰς τῶν ἑταίρων, τῶν μὴ ἐξ ἐπαγγέλματος μουσικολόγων, εἶνε ἱκανόν, νομίζομεν, νὰ πείσῃ ἕκαστον, ὅτι αὐτοί, εἰ μή τι ἄλλο, ἔχουσιν ὅμως παρακολουθήσει μετ’ ἐνδιαφέροντος τὸ μουσικὸν ζήτημα καὶ δύνανται ὁπωσδήποτε νὰ ἔχωσι καὶ ἀποφαίνωνται περὶ αὐτοῦ γνώμην. Ἡμεῖς μάλιστα, προβαίνοντες ἔτι περαιτέρω, εἴμεθα τῆς γνώμης ὅτι, προκειμένου περὶ ζητήματος οὕτως ἐθνικοῦ, οἷον τὸ τῆς μουσικῆς ἡμῶν, πᾶς Ἕλλην ὀφείλει νὰ ἐνδιαφέρηται καὶ ἔχῃ γνώμην περὶ αὐτοῦ.
Πρὸς τὸν σκοπὸν τοῦτον ὁ ἡμέτερος Σύλλογος θὰ φροντίσῃ πρὸ παντός, ὅπως διὰ καταλλήλων διαλέξεων, ἀνακοινώσεων καὶ δημοσιεύσεων, ὧν χάριν ἔγνω νὰ ἐκδώσῃ καὶ ἴδιον περιοδικόν, διαφωτίσῃ τὸ ἔθνος περὶ τοῦ ἔργου του ἐξεγείρων τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ὑπεκκαίων τὸν ζῆλόν του ὑπὲρ αὐτοῦ. Αἱ διαλέξεις καὶ ἀνακοινώσεις θὰ συνοδεύωνται συνήθως καὶ ὑπ’ ἐκτελέσεως ᾀσμάτων τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς θύραθεν ἡμῶν μουσικῆς. Θὰ προκαλῶνται δὲ συζητήσεις καὶ θὰ συνιστῶνται ἐν ἀνάγκῃ ἐπιτροπαὶ ἐξ εἰδικῶν ἀνδρῶν εἰς διαλεύκανσιν καὶ ἐπίλυσιν διαφόρων ζητημάτων, ἀναφερομένων εἰς τὴν ἐθνικὴν ἡμῶν μουσικήν, εἴτε θεωρητικὰ εἴτε πρακτικὰ εἶνε αὐτά.
Καὶ ὡς πρὸς μὲν τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἡμῶν μουσικὴν θὰ καταβληθῇ πᾶσα προσπάθεια, ὅπως αὐτὴ ἀπηλλαγμένη κατὰ τὸ δυνατὸν παντὸς ξενισμοῦ καὶ νεωτερισμοῦ ἀποκατασταθῇ εἰς τὴν πάλαι σεμνότητα καὶ εὐπρέπειαν της. Πρὸς τοῦτο θὰ ἐπιζητηθῇ ἡ σύμπραξις καὶ συνεργασία καὶ τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐκκλ. Μ. Συλλόγου καὶ τῶν ἀλλαχοῦ τοιούτων σωματείων, προσέτι δὲ καὶ πάντων τῶν ἐπαϊόντων ἔν τε τῇ ἐλευθέρα καὶ ἀλυτρώτῳ Ἑλλάδι, θ’ ἀποσταλῶσι δὲ εἰδικοὶ ἄνδρες εἰς Ρωσσίαν καὶ εἰς Ἰταλίαν πρὸς σπουδὴν καὶ μελέτην τῆς ἐκεῖ περισῳζομένης ἔτι ἀρχαίας ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς καὶ τῶν πάλαι μουσικῶν συστημάτων τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Ἀμβροσιανοῦ καὶ Γρηγοριανοῦ, ἅτινα δὲν ἀφίστανται πολὺ τοῦ τότε μουσικοῦ ἡμῶν συστήματος. Ἰδιαίτερον ἐνδιαφέρον ὑπὸ τὴν ἔποψιν ταύτην διεγείρουσιν ἡ περιώνυμος Λαύρα τοῦ Κιέβου καὶ ἡ Grotta-Ferrata, τὸ γνωστὸν Ἑλληνικὸν μοναστήριον παρὰ τὴν Φρασκάτην, οὐ μακρὰν τῆς Ρώμης.
Ὁ Σύλλογος ἡμῶν θὰ μεριμνήσῃ ἰδιαιτέρως περὶ τῆς ἐξηγήσεως καὶ ἑρμηνείας τῶν ἀρχαίων μουσικῶν χειρογράφων, τῶν κατακειμένων καὶ ἐν ἄλλαις βιβλιοθῆκαις τῆς Ἀνατολῆς καὶ Ἑσπερίας καὶ ἐν αὐτῇ τῇ Ἐθνικῇ ἡμῶν Βιβλιοθήκῃ. Τὰ χειρόγραφα ταῦτα εἶνε σπουδαιότατα κατὰ πρῶτον καὶ κύριον λόγον διὰ τὴν ἐκκλησιαστικήν, εἶτα δὲ καὶ διὰ τὴν καθόλου ἐθνικὴν ἡμῶν μουσικήν. Ἐξ αὐτῶν δικαίουμεθα νὰ προσδοκῶμεν τὴν ἐπίλυσιν πλείστων ὅσων μουσικῶν ζητημάτων. Μέχρι τοῦδε ἐγένοντο διάφοροι μεμονωμέναι ἀπόπειραι πρὸς ἐξήγησιν αὐτῶν, ἀλλὰ πᾶσαι σχεδὸν αὗται ἠστόχησαν τοῦ σκοποῦ των. Ἡμεῖς ὅμως καὶ οὕτω δὲν ἀπελπίζομεν περὶ τοῦ πράγματος, νομίζομεν δέ, ὅτι συστηματικωτέρα τις ἐνέργεια ἠδύνατο νὰ ἔχῃ αἰσιώτερα ἀποτελέσματα.
Ἡ μουσικὴ γραφὴ τῶν περὶ ὧν ὁ λόγος χειρογράφων δὲν εἶνε βεβαίως δυσκολωτέρα τῆς πάλαι γραφῆς τῶν Αἰγυπτίων, τῆς τε ἱερᾶς καὶ τῆς δημοτικῆς, ἤτις ὡσαύτως ἐπὶ αἰῶνας πολλοὺς διετέλει αἰνιγματώδης. Ἀλλ’ ἤρκεσεν ἡ ἀνακάλυψις τοῦ γνωστοῦ ἐνεπιγράφου λίθου τῆς Ρωσέττης, ἵνα διαλύσῃ τὸ σκότος τὴς ἀγνοίας. Ἐπὶ τοῦ λίθου αὐτοῦ εἶχε χαραχθῆ ὑπὸ Πτολεμαῖον τὸν Ἐπιφανῆ ψήφισμα τοῦ τότε Αἰγυπτίου ἱερατείου καὶ δὴ εἰς τρεῖς γραφάς, ἐξ ὧν ἡ πρώτη, ἡ τοῦ ἄνω τμήματος, ἦτο ἱερογλυφική, ἡ δευτέρα, ἡ τοῦ μέσου τμήματος, ἡ δημοτική, ἐγχωρία ἢ ἐπιστολογραφικὴ λεγομένη γραφὴ τῶν Αἰγυπτίων, καὶ ἡ τρίτη, ἡ τοῦ κάτω τμήματος, ἡ Ἑλληνική. Ἑσκέφθησαν τότε ὅτι ἐξ ἀντιβολῆς τῆς τελευταίας ταύτης πρὸς τὰς δύο πρώτας γραφὰς ἠδύνατο νὰ ἐξευρεθῇ ἡ κλεὶς τῆς ἐξηγήσεως καὶ ἑρμηνείας αὐτῶν. Τοῦτο δὲ καὶ κατωρθώθη ἐπὶ τέλους μετ’ ἐπανειλημμένας προσπαθείας τῶν Silv. de Sacy, Akerblad, Young καὶ ἰδίᾳ τοῦ Champoillon, τοῦ θεωρουμένου θεμελιωτοῦ τῆς νῦν Αἰγυπτιολογίας, δι’ ἧς ἐπεχύθη νέον φῶς εἰς τὴν ἱστορίαν καὶ τὸν πολιτισμὸν τῶν πάλαι. Αἰγυπτίων.
Ἆρά γε δὲν θὰ ἦτο δυνατὸν κατὰ παραπλήσιόν τινα τρόπον νὰ ἐξηγηθῶσι καὶ ἑρμηνευθῶσι καὶ τ’ ἀρχαῖα μουσικὰ ἡμῶν χειρόγραφα; Ὡς γνωστόν, καὶ ἐπὶ τῶν στιχηραρικῶν, μάλιστα δ’ ἐπὶ τῶν συντόμων εἱρμολογικῶν μελῶν καὶ κατ’ ἐξοχὴν ἐπὶ τῶν ἰδιομέλων δὲν ἐπῆλθε σπουδαία τις μεταβολή. Ἐκ τῆς μελέτης λοιπὸν καὶ σπουδῆς ἀρχαίων μουσικῶν χειρογράφων, περιεχόντων τοιαῦτα μέλη, ὑπάρχει ἐλπὶς νὰ ὁδηγηθῶμεν εἰς ἀνεύρεσιν τῆς κλειδὸς τῶν διαφόρων μουσικῶν των σημείων. Τὸ κέρδος, ὅπερ ἔχομεν νὰ προσδοκῶμεν ἐντεῦθεν, θὰ ἦτο μέγα, διὸ οὐδενὸς κόπου καὶ οὐδεμιᾶς δαπάνης πρέπει νὰ φεισθῶμεν πρὸς τοῦτο.
Ὡς πρὸς δὲ τὴν δημώδη ἡμῶν μουσικήν, ὁ ἡμέτερος Σύλλογος ὑπολαμβάνει, πρώτιστον καθῆκον αὑτοῦ τὴν περισυλλογὴν καὶ δημοσίευσιν τῶν ἑκασταχοῦ τῶν Ἑλληνικῶν χωρῶν σῳζομένων ἐθνικῶν ἡμῶν ᾀσμάτων μετὰ τῶν μελῳδιῶν των. Ὁ γνωστὸς Γαλάτης μουσικολόγος Bourgault-Ducourdray, περιοδεύσας τὴν Ἀνατολὴν καὶ ἐξοικειωθεὶς πρὸς τὰς δημώδεις ἡμῶν μελῳδίας, συνῃσθάνθη ἀληθῆ ἐνθουσιασμὸν ὑπὲρ αὐτῶν, διεκήρυξε δὲ ὅτι ἡ χώρα αὕτη εἶνε ὑπὸ ἔποψιν μουσικὴν πλουσία καὶ ἀνεκμετάλλευτος. Καὶ τὸν μουσικὸν αὐτὸν πλοῦτον, ὅστις εἶνε ἐθνικὸν ἡμῶν κτῆμα, κινδυνεύομεν νὰ ἐπίδωμεν νῦν ἐκλείποντα ὁσημέραι, ἀφ’ ἧς ἤρξατο παρ’ ἡμῖν διαδιδομένη ἡ τῆς Ἑσπερίας μουσική, μετ’ αὐτῆς δὲ καὶ ἡ ἀδιαφορία καὶ περιφρόνησις πρὸς τὴν πάτριον ἡμῶν μουσικήν. Ἀνάγκη δὲ πᾶσα νὰ σπεύσωμεν, ἐνόσῳ εἶνε ἔτι καιρὸς, εἰς τὴν περισυλλογὴν καὶ διάσωσιν τῆς δημώδους ἡμῶν μουσικῆς, καὶ δὴ κατὰ τρόπον μεθοδικώτερον καὶ συστηματικώτερον ἦ μέχρι τοῦδε.
Ἔπαινος πολὺς ὀφείλεται βεβαίως πρὸς τοὺς ἐπιχειρήσαντας ἤδη τῷ τοιούτῳ ἔργῳ ἀφ’ ἑαυτῶν καὶ ἄνευ οἱαςδήποτε ἐπικουρίας ἄλλων. Δυστυχῶς ὅμως οὐκ ὀλίγοι αὐτῶν, μὴ ὄντες ἀρχῆθεν ἐξῳκειωμένοι πρὸς τὰ δημώδη ἡμῶν ᾄσματα, δὲν ἠδύναντο νὰ διακρίνωσι πάντοτε τὰς γνησίας των μελῳδίας ἀπὸ τῶν μὴ τοιούτων, οὐδὲ ν’ ἀντιληφθῶσιν αὐτῶν ἀκριβῶς ἐξ ἁπλῆς ἀκοῆς. Πλὴν τούτου, ὡς εἴδομεν ἤδη, ἡ παρασημαντικὴ τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, δι’ ἧς πολλοὶ ἀπέδωκαν τὰς περὶ ὧν ὁ λόγος μελῳδίας, εἶνε ἥκιστα ἐπιτηδεία εἰς τοῦτο, καὶ ἡ παραλλαγὴ δὲ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς, μεθ’ ἧς ἄλλοι ἐδημοσίευσαν αὐτάς, ἀστοχεῖ ἔν τισι τοῦ σκοποῦ· διὸ οἱ ἔχοντες οἰκείως πως πρὸς τὰ ἐθνικὰ ἡμῶν ᾄσματα καὶ ἀκούοντες αὐτὰ ἀπαγγελλόμενα, ἐπὶ τῇ βάσει τῆς τοιαύτης μουσικῆς γραφῆς, δυσκολεύονται ἐνίοτε νἀναγνωρίσωσι τὰς γνωστὰς εἰς αὐτοὺς μελῳδίας
Καθ’ ἣν ἡμεῖς ἔχομεν γνώμην, πρέπει ἡ περισυλλογὴ τῶν ἐθνικῶν ἡμῶν ᾀσμάτων ν’ ἀνατεθῇ εἰς ἄνδρας οὐ μόνον εἰδικοὺς μουσικούς, ἀλλὰ καὶ ἐξῳκειωμένους, εἰ δυνατόν, ἐκ παιδικῆς ἡλικίας πρὸς αὐτὰ καὶ δυναμένους νὰ διακρίνωσι τὰς γνησίας μελῳδίας των. Πρέπει δὲ αὐτοὶ νὰ περιοδεύσωσι, τὰς διαφόρους Ἑλληνικὰς χώρας καὶ ἐκεῖ ἐπιτοπίως, δραττόμενοι πάσης εὐκαιρίας ν’ ἀκούσωσι τὰ ᾄσματα ἀπὸ στόματος τοῦ ᾄδοντος αὐτὰ λαοῦ. Καὶ οὕτω δὲ ὀφείλομεν νὰ μὴ ἀρκεσθῶμεν εἰς μόνην τὴν ἐξ ἀκοῆς ἀναγραφὴν αὐτῶν διὰ μουσικῶν σημείων, ἀλλὰ νὰ χρησιμοποιήσωμεν καὶ τὴν θαυμασίαν ἐφεύρεσιν τοῦ Edison τὸν φωνογράφον ὅστις μόνος δύναται ν’ ἀποδώσῃ πιστῶς καὶ ἐκ τοῦ φυσικοῦ, οὕτως εἰπεῖν, πάντα τόνον μεθ' ὅλων τῶν ὑποδιαιρέσεων καὶ χρωματισμῶν του. Διὰ τοῦ φωνογράφου θὰ διασωθῶσι καὶ θὰ διαδοθῶσιν ἐκ νέου αἱ γνήσιαι μελῳδίαι τῶν ἐθνικῶν ἡμῶν ᾀσμάτων εἰς τον Ἑλληνικὸν λαόν, θὰ κατορθωθῇ δὲ καὶ ἕτερόν τι σπουδαιότερον, τὸ ἑξῆς:
Ἐπὶ τῇ βάσει αὐτοῦ θὰ δυνηθῶμεν νὰ ὑποβάλωμεν εἰς νέαν ἐπεξεργασίαν τὸ ἤδη ἐν Κωνσταντινουπόλει κατασκευασθὲν μουσικὸν ὄργανον καὶ δὴ ἐνταῦθα, ἔνθα τὰ μέσα τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης εἶνε πληρέστερα καὶ τελειότερα, εὐκολώτερον δὲ θὰ ἐφηρμόζοντο αἱ περὶ ἤχου καὶ τόνων θεωρίαι τῶν μεγάλων φυσιοδιφῶν τῶν νεωτέρων χρόνων Tyndall καὶ Helmholz. Οὕτω πως ὑπάρχει ἐλπὶς νὰ καθορισθῶσι μὲν ἐν ὅλῃ τῇ δυνατῇ ἀκριβείᾳ πάντες οἱ τόνοι τῆς ἡμετέρας μουσικῆς, κύριοί τε καὶ παρέμβλητοι, νὰ ἐξακριβωθῇ δὲ καὶ ἡ διαφορὰ αὐτῶν πρὸς τοὺς ὁμολόγους τόνους τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς καὶ νὰ συμπληρωθῇ ἐν ἀνάγκῃ καὶ ἡ παραλλαγὴ τῆς ἡμετέρας μουσικῆς, οὕτως ὥστε ν’ ἀποδίδῃ αὐτὴ πάσας τὰς δημώδεις ἡμῶν μελῳδίας.
Θὰ καταβληθῇ προσέτι προσπάθεια, ὅπως διὰ τῶν αὐτῶν εἰδικῶν ἀνδρῶν περισυλλεγῶσιν ἐπιτοπίως καὶ οἱ ἑκασταχοῦ ἐν χρήσει ἐθνικοὶ χοροί, χρησιμοποιουμένων εἰς τοῦτο τῆς φωτογραφικῆς στιγμαιοτυπίας καὶ τοῦ κινηματογράφου εἰς ἀκριβῆ αὐτῶν ἀναπαράστασιν. Τοιουτοτρόπως δὲν θὰ γίνῃ μόνον κατάδηλος ἡ συγγένεια τῶν σημερινῶν χορῶν μας πρὸς τοὺς τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων, ἀλλὰ διὰ τοῦ ρυθμοῦ αὐτῶν θὰ ἐξακριβωθῇ ἐν πολλοῖς καὶ ὁ ρυθμὸς τῶν συνοδευόντων αὐτοὺς ᾀσμάτων, θὰ διευκολυνθῇ δὲ οὕτω καὶ ἡ ἐπίλυσις τοῦ καθόλου ρυθμικοῦ ζητήματος τῆς μουσικῆς μας.
Ἀφοῦ συντελεσθῇ ἡ τοιαύτη ἐργασία, τότε εὔκολος θὰ ἀποβῇ καὶ ἡ ἀπαλλαγὴ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς ἀπὸ παντὸς ξενισμοῦ καὶ νεωτερισμοῦ. Τότε θ’ ἀποκαλυφθῇ αὕτη ἐν ὅλῳ τῷ ἀρχαιοπρεπεῖ αὑτῆς κάλλει καὶ θὰ καταστῇ ἐμφανὴς τοῖς πᾶσιν ἡ συγγένειά της πρὸς τὴν μουσικὴν τῶν πάλαι ἡμῶν προγόνων καὶ θὰ σαφηνισθῶσι, κατὰ τὸν σοφὸν Κοραῆν, πολλὰ μέρη αὐτῆς διατελοῦντα νῦν αἰνιγματώδη. Τότε ὑπάρχει ἐλπὶς νὰ λυθῇ ὁριστικῶς διὰ τὴν ἡμετέραν μουσικὴν καὶ τὸ ζήτημα τῆς πολυφωνικῆς συμφωνίας, ἥτις εἶνε ὁμολογουμένως ἔργον τῶν νεωτέρων χρόνων.
Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν εἶχον βεβαίως τὴν ἁρμονίαν ὡς σύστημα, ἀλλὰ δὲν ἐστεροῦντο παντάπασι καὶ τῆς βάσεως αὐτῆς. Τοῦτο τοὐλάχιστον μαρτυροῦσιν αἱ παρ’ αὐτοῖς ἀπαντῶσαι διὰ τεσσάρων καὶ διὰ πέντε συμφωνίαι, αἵτινες οὐδὲν ἄλλο ἦσαν ἢ τὰ σημερινὰ accords. Ἡ ἐθνικὴ ἄρα μουσική μας εἶνε, ὡς πρὸς τὸ διατονικὸν καὶ ἁρμονικὸν ἰδίᾳ γένος της, ἐπιδεκτικὴ συστηματικῆς ἁρμονίας, ὡς ἡ Εὐρωπαϊκή. Ὅταν δὲ οὕτως εἰς τὸν μελῳδικὸν αὐτῆς πλοῦτον προστεθῇ καὶ ἡ νεωτέρα πολυφωνικὴ συμφωνία, ἥ τε φωνητικὴ καὶ ἡ ἐνόργανος, τότε οὐδεμία ἀμφιβολία δύναται νὰ ὑπάρξῃ, ὅτι ἡ ἐθνικὴ ἡμῶν μουσικὴ θ’ ἀποβῇ καὶ δι’ ἡμᾶς τοὺς Ἕλληνας καὶ δι’ ὁλόκληρον τὸν πεπολιτισμένον κόσμον πάγκαλόν τι χρῆμα.
Τὶ δὲ εἶνε ἀπέναντι τῶν ἡμετέρων μελῳδιῶν τὰ Οὑγγρικά, Πολωνικὰ καὶ Ρωσσικὰ ἐκεῖνα μελίσματα, ἅτινα συνεξυφάναντες εἰς τὰ συμφωνικά των ἔργα, ὡς motifs dominants, ὁ Lizst, ὁ Chopin καὶ ὁ Rubinstein ἐκίνησαν δι’ αὐτῶν τὸν θαυμασμὸν τῆς ἑσπερίας Εὐρώπης; Ἀποκαθάρατε καὶ ἀποκαταστήσατε εἰς τὸ ἀρχαῖον αὐτῶν κάλλος τὰς ἐθνικάς μας μελῳδίας καὶ παράδοτε εἶτα αὐτὰς εἰς μουσουργοὺς δοκίμους, ὅπως τὰς χρησιμοποιήσωσιν εἰς συμφωνικά των ἔργα, καὶ τότε θὰ ἴδητε, ὁποῖα καλλιτεχνήματα θὰ παραχθῶσιν οὕτω, καλλιτεχνήματα διανοίγοντα νέους μουσικοὺς ὁρίζοντας πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν οὐ μόνον τῶν μουσουργῶν των, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἔθνους ἡμῶν ὁλοκλήρου.
Πρὸς τοῦτο δὲ ὁ ἡμέτερος Σύλλογος θὰ φροντίσῃ νὰ ἐξεύρῃ καὶ ὑποβοηθήσῃ εἰς τελειοποίησίν της πᾶσαν μουσικὴν ἰδιοφυΐαν παρ’ ἡμῖν, μεριμνῶν ἰδίᾳ περὶ τῆς ὅσον οἶόν τε ἀρτιωτέρας ἐγκυκλοπαιδικῆς, φιλολογικῆς καὶ μουσικῆς μορφώσεώς της ἔν τε τῇ ἡμετέρᾳ καὶ ἐν τῇ Εὐρωπαϊκῇ μουσικῇ, ἐνταῦθά τε καὶ ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ. Διὰ διαγωνισμάτων του δέ, προκηρυττομένων εἰς βράβευσιν καὶ ἐκτέλεσιν διαφόρων μουσικῶν συνθέσεων, θὰ ἐξεγείρῃ τὸν ζῆλον τῶν μουσουργῶν μας καὶ θὰ καταβάλλῃ πᾶσαν προσπάθειαν, ὅπως σὺν τῷ χρόνῳ ἀναδειχθῶσι καὶ ἐν Ἑλλάδι τοιοῦτοι ἐφάμιλλοι τῶν ἐν τῇ Ἑσπερίᾳ καὶ ἱκανοὶ νὰ συνεχίσωσι καὶ προαγάγωσι τὸ ἔργον τῶν πάλαι ἡμῶν προγόνων ἐν τῇ μουσικῇ.
Ἰδοὺ ἐν σκιαγραφίᾳ ὁ σκοπὸς καὶ τὸ πρόγραμμα τοῦ ἡμετέρου Συλλόγου. Πρόκειται περὶ ἔργου κατ’ ἐξοχὴν ἐθνικοῦ, δι’ οὗ θ’ ἀποδειχθῇ, ὅτι οἱ νεώτεροι Ἕλληνες, ὡς ὑπὸ γλωσσικήν, καὶ ὑπὸ μουσικὴν ἔποψιν εἴμεθα γνήσιοι ἀπόγονοι τῶν πάλαι Ἑλλήνων. Ἐνῷ δὲ οὕτω θὰ ἐξυπηρετήσωμεν τὰ μάλιστα τὸν ἐθνισμόν μας, θὰ παράσχωμεν ἐν ταὐτῷ καὶ πρὸς τὸν καθόλου πολιτισμὸν ἐκδούλευσιν μεγάλην, διότι θ’ ἀποκαλύψωμεν καὶ θὰ καταστήσωμεν προσιτὸν εἰς πάντας ὅλον τὸν ἀμύθητον μουσικὸν πλοῦτον, ὅν παρήγαγον οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι καὶ ἐκληροδότησαν εἰς ἡμᾶς τοὺς ἐπιγιγνομένους, θὰ ἀναδείξωμεν δὲ καὶ τὸ ἡμέτερον ἔθνος ἱκανὸν νὰ κατέλθῃ εἰς τὴν διεθνῆ μουσικὴν σταδιοδρομίαν ἐν ἁμίλλῃ πρὸς τὰ μᾶλλον προηγμένα ἐν αὐτῇ ἔθνη τῆς Ἑσπερίας.
Ἀλλὰ σκοπὸς τόσον μέγας καὶ ὑψηλός, οἷος ὁ προκείμενος ἡμῖν, δὲν δύναται νὰ πραγματωθῇ ἄλλως ἢ μόνον ἐν τῇ ἑνώσει καὶ τῇ εἰλικρινεῖ συνεργασίᾳ πάντων τῶν δυναμένων νὰ εἰσφέρωσιν εἰς τοῦτο τὴν ἠθικὴν καὶ ὑλικὴν συνδρομήν των. Καὶ τὴν συνδρομὴν ταύτην ἐπικαλεῖται σήμερον καὶ δικαιοῦται, νομίζομεν, ν’ ἀπεκδέχηται παρὰ τοῦ Πανελληνίου ὁ ἡμέτερος Σύλλογος, καταρχόμενος σὺν Θεῷ τοῦ ἔργου αὑτοῦ.
- ↑ Διάλεξις Ἀθ. Εὐταξίου, γενομένη τῇ 6 Μαΐου 1907 ἐν τῇ μεγάλῃ αἰθούσῃ τοῦ Φ. Σ. Παρνασσοῦ.