Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1890/Το σχολείον του χωριού

Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1890
Συγγραφέας: Δημήτριος Βικέλας
Τὸ σχολεῖον τοῦ χωριοῦ

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Ἐν ***, Κυριακῇ, 21 Αὐγούστου.

Φίλε,

ΗΜΕΡΟΝ εἴχομεν ἐξετάσεις εἰς τὸ μικρὸν χωρίον μας. Γνωρίζεις πόσον ἐνδιαφέρομαι εἰς τὰ τῆς κατωτέρας ἐκπαιδεύσεως. Γνωρίζεις ὅτι ἐπ’ αὐτῆς στηρίζω τὰς ἐλπίδας μου περὶ τῆς μελλούσης τοῦ ἔθνους ἡμῶν προόδου, ὥστε δὲν θ’ ἀπορήσῃς ὅτι τυχὼν ἐνταῦθα ἠθέλησα νὰ ἴδω ἰδίοις ὀφθαλμοῖς τί καὶ πῶς διδάσκονται οἱ παῖδες τῶν χωρικῶν μας.

Μὲ ὑπεδέχθη εἰς τὰ πρόθυρα τοῦ σχολείου ὁ ἐφημέριος τοῦ σχολείου, ὁ καὶ διδάσκαλος. Ἴσως τὸν ἐγνώρισας κατὰ τὴν ἐνταῦθα ἄλλοτε διάβασίν σου. Ὁ ἱερεὺς οὗτος εἶναι τύπος κατ’ ἐμὲ ἀγαθοῦ καὶ χρησίμου ἐφημερίου. Τὴν καλήν του καρδίαν μαρτυρεῖ τὸ ἱλαρὸν πρόσωπόν του, πρόσθες δὲ καὶ τὸ ὑγιὲς σῶμά του. Γράμματα γνωρίζει, ὅσα ἀπαιτεῖ ἡ θέσις του, οὐχὶ πλειότερα. Ἀλλ’ ἀφωσιωμένος εἰς τὰ ἱερὰ αὐτοῦ καθήκοντα, εἶναι πράγματι ὁ διδάσκαλος καὶ ὁ ὁδηγὸς τῆς ποίμνης του. Πατρίς του εἶναι τὸ χωρίον τοῦτο. Οἰκογενειάρχης καὶ αὐτὸς ὡς οἱ γείτονές του, ὡς ἐκεῖνοι γεωργοκτηματίας, θεωρεῖται καὶ ἀγαπᾶται ὑπὸ τῶν λοιπῶν χωρικῶν ὡς εἷς ἐξ αὐτῶν. Πάντες ὅμως τὸν σέβονταν, ἀναγνωρίζοντες τὴν ὑπεροχήν του. Καὶ εἶναι ἄξιος τῷ ὄντι σεβασμοῦ. Ἔντιμος, ἐγκρατής, ἀξιοπρεπής, ἀκάματος εἰς τὰ ἔργα του, προστάτης τῶν ἀσθενῶν καὶ τῶν ἀδυνάτων, ἔνθερμος πρωταγωνιστὴς εἰς πᾶν ὅ,τι ἐνδιαφέρει τὴν ὑλικὴν καὶ ἠθικὴν τοῦ χωρίου βελτίωσιν, αὐτὸς εἶναι ἡ ψυχή, αὐτὸς ἡ κεφαλὴ τῆς μικρᾶς ταύτης καὶ ἀφανοῦς κοινότητος. Εἴθε πᾶν ἐν Ἑλλάδι χωρίον τοιοῦτον νὰ εἶχεν ἱερέα καὶ διδάσκαλον! Ἀλλὰ διατὶ εἰς μόνα τὰ χωρία περιορίζω τὴν εὐχήν μου; Μὴ αἱ πόλεις ἡμῶν δὲν ἔχουσι τοιούτων εὐχῶν ἀνάγκην;

Τοιοῦτος ὁ διδάσκαλος ὅστις μὲ ὑπεδέχθη.

Ἐντὸς τῆς μόνης αἰθούσης τῆς ἀποτελούσης τὸ ταπεινὸν τοῦ χωρίου σχολεῖον ἐκάθηντο ἐπὶ τῶν θρανίων των τεσσαράκοντα περίπου παιδία ἀπὸ ἓξ μέχρι δώδεκα ἐτῶν ἡλικίας. Ἐκ τοῦ χρώματος τῶν τριχῶν των ἐφαίνετο ὅτι οὔτε φέσιον οὔτε σκιάδιον ἐπροστάτευσε ποτὲ τὰς κεφαλάς των κατὰ τῶν ἀκτίνων τοῦ ἡλίου ἢ κατὰ τῆς πνοῆς τοῦ χειμερινοῦ βορρᾶ. Τὰ δ’ ἐμβαλλώματα δι’ ὧν ἐποικίλλοντο τῶν πλείστων τὰ ἐνδύματα, ἰδίως περὶ τὰ γόνατα καὶ ἀλλαχοῦ που, ἦσαν τραναὶ τῆς πατρικῆς πενίας ἀποδείξεις, ταὐτοχρόνως δὲ καὶ ἐνδείξεις προφητικαὶ τῶν ἀγώνων δι’ ὧν οἱ παῖδες οὗτοι θὰ ἔχωσι ν’ ἀποκτήσωσι τὸν ἐπιούσιον ἄρτον, ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου αὐτῶν. Διέβλεπες ὅμως εἰς τὴν ζωηρὰν τῶν πλείστων φυσιογνωμίαν τὴν φυσικὴν ὀξύνοιαν, ἥτις (ἐπ’ ἀγαθῷ ἢ μὴ) χαρακτηρίζει ὁπωσδήποτε τὴν φυλὴν ἡμῶν.

Ἅμα εἰσῆλθον ἕν τι μοι ἐπροξένησεν ἐντύπωσιν οὐχὶ εὐάρεστον. Μολονότι εἶναι Κυριακὴ οὐδεὶς ὅμως τῶν γονέων τῶν μικρῶν χωρικῶν παρευρίσκετο εἰς τὰς ἐξετάσεις. Διατὶ τοῦτο; Προήρχετο ἐξ ἀδιαφορίας ἢ ἐκ συστολῆς ἡ ἀπουσία των; Ἂς ἀποδώσωμεν αὐτὴν εἰς τὸ δεύτερον. Ἡ ἐξεταστικὴ ἐπιτροπή, ὁ ἱερεὺς καὶ ἐγὼ ἀπετελοῦμεν τὸ ἀκροατήριον, ὅτε εὐτυχῶς ἐνεφανίσθησαν εἰς τὴν θύραν τῆς αἰθούσης αἱ θυγατέραις τοῦ δημάρχου ἐκ τῆς δέκα περίπου στάδια ἀπεχούσης ἕδρας τοῦ δήμου εἰς τὸν ὁποῖον ἀνήκει τὸ χωρίον μας. Ἀγνοῶ κατὰ πόσον ἡ ἐμφάνισίς των αὕτη εὐηρέστησε τὸν διδάσκαλον καὶ τοὺς μαθητάς, δι’ ἐμὲ ὅμως ἦτο παραμυθία τις καὶ ἀνακούφισις ἡ παρουσία των. Χάριν εἰλικρινοῦς ἐξομολογήσεως ὀφείλω ἴσως νὰ προσθέσω ὅτι αἱ κυρίαι αὗται εἶναι νέαι καὶ χαρίεσσαι. Τί τὰ θέλεις; Παντοῦ καὶ πάντοτε ἡ θέα τῆς ἐπιχαρίτου νεότητος εὐφραίνει τὸν ὀφθαλμὸν καὶ ἐπαναπαύει τὴν ψυχήν.

Ἀλλ’ αἱ ἐξετάσεις ἀρχίζουσιν. Προσκληθέντες ὑπὸ τοῦ ἱερέως ἵστανται πρὸ τῆς τραπέζης τῆς ἐξεταστικῆς ἐπιτροπῆς οἱ ἀποτελοῦντες τὴν μεγαλειτέραν τάξιν τρεῖς μαθηταί, οἱ τελειοδίδακτοι τοῦ σχολείου!

Ἐνθυμεῖσαι τὰ παραμύθιά μας εἰς τὰ ὁποῖα τρεῖς συνήθως ὑπάρχουσιν ἀδελφοί, τῶν ὁποίων ὁ νεώτερος πάντοτε πρωταγωνιστεῖ; Οὕτω καὶ σήμερον ὁ μικρότερος τῶν τριῶν μαθητῶν εἶναι ὁ καλλίτερος.

Ἀρχίζομεν διὰ τῆς προσευχῆς. Ἀπαγγέλλει αὐτὴν ὁ μικρότερος εὐκρινῶς, βραδέως, ἀξιοπρεπῶς, τὰ μὲν νῶτα στρέφων πρὸς ἡμᾶς τὸ δὲ πρόσωπον πρὸς τοὺς μικροὺς συμμαθητάς του, οἵτινες ὄρθιοι, μὲ τὰς χεῖρας ἐσταυρωμένας, ἀκροῶνται εὐλαβῶς καὶ ἐπιλέγουσι ψαλμῳδοῦντες τὸ ἀμήν. Εὖγε διδάσκαλε ἀγαθέ. «Ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου.»

Ἕπεται ἀνάγνωσις. Καὶ οἱ τρεῖς ἀναγινώσκουσι καλῶς, καλλίτερον ὅμως πάντων ὁ μικρότερος. Παρὰ τὸ ὄνομα ἐκείνου τὸ κεφαλαῖον Α εἰς τὴν βαθμολογίαν τοῦ βιβλίου τῶν ἐξετάσεων.

Κατόπιν ἀριθμητική. Δίδει ἓν πρόβλημα ὁ ἱερεύς. Γράφει ὁ μαθητὴς τοὺς ἀριθμοὺς ἐπὶ τοῦ πίνακος, ἀρχίζει δὲ γεγωνυίᾳ τῇ φωνῇ: «Τὸ πρόβλημα τοῦτο λύεται διὰ τοῦ πολλαπλασιασμοῦ καὶ τῆς διαιρέσεως: Ἐν πρώτοις πολλαπλασιάζομεν. Γράφομεν τὸν ἀριθμὸν δεῖνα ὑπὸ τὸν τάδε. Πολλαπλασιάζομεν. Δύο ἐπὶ δύο τέσσαρα, γράφομεν τέσσαρα· πέντε ἐπὶ ἐννέα σαράντα πέντε, γράφομεν πέντε, κρατοῦμεν τέσσαρα»… καὶ οὕτως ἐφεξῆς μέχρι τέλους. Μετὰ τὸν πρῶτον, τὸν μικρότερον πάντοτε, ὁ δεύτερος μαθητὴς. Τὰ αὐτὰ ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς. Ἐν τούτοις τὸ ἐξαγόμενον ὀρθόν. Εἰς τὸν τρίτον ἐξαντλεῖται ἡ ὑπομονὴ τοῦ ἐξεταστοῦ. «Λέγε τα μέσα σου ὅλα καὶ εἰπέ μας τὸ ἐξαγόμενον.» Ἠκολουθήσαμεν ἐπί τινας στιγμὰς τὰς ἐπὶ τοῦ πίνακος κινήσεις τῆς ἡλιοκεκαυμένης μικρὰς χειρὸς τοῦ νέου μαθηματικοῦ. Τὸ πρόβλημα ἐλύθη. Καὶ οἱ τρεῖς οὗτοι ἔμαθον καὶ θὰ γνωρίζωσι πῶς δύο καὶ δύο κάμνουν τέσσαρα. Τοσοῦτον ἀρκεῖ. Ἄλλως τε δὲν ἠδύνατο πιθανῶς νὰ τοὺς διδάξῃ καὶ περισσότερον ὁ ἀγαθὸς ἐφημέριος.

Τώρα τεχνολογία. — Ἀνάγνωσε μικρέ· «Τίμα τοὺς γονεῖς σου.» — Καλά. Γονεῖς τί μέρος λόγου εἶνε; — Ὀνόματος. — Ποίας κλίσεως; — Τρίτης. — Κλίνε το. — Ἑνικὸς ὀνομαστικὴ, γενικὴ, δυϊκὸς τὼ γονέε, τοῖς γονέοιν, πληθυντικὸς....

Ἐσκεπτόμην παρατηρῶν συνάμα πόσον ὡραίους εἶχε τοὺς ὀφθαλμοὺς μία τῶν θυγατέρων τοῦ δημάρχου, ἐσκεπτόμην κατὰ τί δύναται ποτὲ νὰ χρησιμεύσῃ εἰς ἕνα χωρικὸν τοῦ δυϊκοῦ ἡ ἐκμάθησις, καὶ ἤρχιζα νὰ ῥεμβάζω ὀλίγον, ὅτε μὲ ἀφύπνισεν αἴφνης ἡ ὀξυτέρα τοῦ δευτέρου μαθητοῦ φωνή· «Ὑπερσυντελικὸς ἐλελοίπειν ἐλελοίπεις, ἀόριστος δεύτερος ἔλιπον, ἔλιπες κτλ.»

Πρὸς τί, δι’ ὄνομα Θεοῦ, πρὸς τί τοσούτου χρόνου καὶ τοσούτου κόπου δαπάνη, ὅπως διδαχθῶσιν οἱ μικροὶ οὗτοι χωρικοὶ τοὺς περιττοὺς τούτους τύπους γραμματικῆς, ἥτις δὲν εἶναι οὔτε τῆς γλώσσης τὴν ὁποίαν λαλοῦσιν ἡ γραμματική, οὔτε γλώσσης τὴν ὁποίαν εἶναι πιθανὸν νὰ μάθωσι ποτέ; Διὰ νὰ χωνεύσῃ ὁ μικρὸς αὐτῶν νοῦς τὸ γονέοιν καὶ τὸ ἐλελοίπειν πόσον πρέπει νὰ ἐμόχθησαν οἱ δυστυχεῖς! Τίς ἐξ ἡμῶν δὲν ἐνθυμεῖται τὸν φοβερὸν τοῦτον μόχθον; Καὶ ὅμως ἀντὶ τοῦ χρόνου τοῦ καταναλωθέντος εἰς τὴν ἄσκοπον ταύτην διδασκαλίαν πόσα ἠδύναντο νὰ μάθωσιν ἄλλα χρήσιμα εἰς τὸν ταπεινὸν καὶ ἐργατικὸν βίον, ὅστις τοῖς ἐπιφυλάττεται.

Ἀλλ’ ἂς διακόψωμεν τὰς σκέψεις ταύτας. Ἐμπρός! Ἱστορίαν. — Μικρέ, πῶς ὠνομάζετο ὁ βασιλεὺς τῶν Ἀθηνῶν ὅστις ἐθυσιάσθη ὑπὲρ πατρίδος; — Κόδρος. Καλὸν τοῦτο ὡς μάθημα πατριωτισμοῦ. Ἀλλ’ ἐπέρχονται οἱ Ἡρακλεῖδαι καὶ ἡ μυστηριώδης κάθοδος αὐτῶν, καὶ οἱ Δωριεῖς καὶ τὸ Ἄργος καὶ αἱ Μυκῆναι! Περὶ δὲ τῆς νεωτέρας ἱστορίας ἐν γένει, καὶ τῆς συστάσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ βασιλείου μὴ ἐδιδάχθημεν ἡμεῖς πλειότερα εἰς τὰ σχολεῖα ὅπου ἐφοιτήσαμεν νέοι, διὰ νὰ ἐπικρίνωμεν ἤδη τοὺς μαθητὰς τοῦ ἐφημερίου μου;

Τελειόνομεν διὰ τῆς γεωγραφίας. Γνωρίζουσι καὶ οἱ τρεῖς καλῶς τὴν Ἑλλάδα κατὰ νομοὺς καὶ τὰς πρωτευούσας τῶν λοιπῶν τῆς Εὐρώπης ἐπικρατειῶν. Δὲν ἔμαθόν τι περὶ τῶν ἑλληνικῶν χωρῶν τῶν πέραν τῶν συνόρων τοῦ βασιλείου. Ἀλλὰ μὴ ἔμαθες σὺ ἐν τῷ σχολείῳ ποῦ κεῖται ὁ Πίνδος καὶ ποῦ ἡ Ὅσσα, ποῦ ῥέει ὁ Στρυμὼν καὶ ποῦ ὁ Πηνειός; Καὶ πταίει μήπως ὁ καλός μου ἐφημέριος, ἐὰν διατηρῶμεν εἰσέτι τὸ ἀτελὲς καὶ ἀτυχὲς σύστημα τῆς δημοτικῆς ἐκπαιδεύσεως, διὰ τοῦ ὁποίου ἐτυραννίσθησαν ἀνωφελῶς ἐπὶ ἡμίσειαν ἤδη ἑκατονταετηρίδα οἱ νεαροὶ τῆς Ἑλλάδος γόνοι; Εἴθε νὰ ἴδωμεν τὸ ὑπὸ τοῦ Συλλόγου πρὸς διάδοσιν τῶν Ἑλληνικῶν γραμμάτων εἰσαχθὲν σύστημα διαδεχόμενον βαθμηδὸν καθ’ ὅλα ἡμῶν τὰ σχολεῖα τὴν ἤδη ἐπικρατοῦσαν μέθοδον. Εἴθε νὰ εἰσαχθῇ εἰς τὰ προκαταρκτικὰ τοὐλάχιστον σχολεῖα γραμματική τις τῆς καθομιλουμένης ἄνευ δυϊκοῦ καὶ ὑπερσυντελικοῦ. Εἴθε πρὸ πάντων ν’ ἀποκτήσωμεν βιβλία ἁπλᾶ καὶ εὔληπτα, παρέχοντα εἰς τὸν λαὸν ἀνάγνωσιν εὐάρεστον καὶ ἐπωφελῆ, ὥστε ὁ μέλλων χειρώναξ ἢ γεωργός, ἐξερχόμενος τοῦ σχολείου, ὅπου ἔμαθε ν’ ἀναγινώσκῃ, νὰ ἐξακολουθῇ ἀναγινώσκων καὶ ὠφελούμενος, αἱ δὲ φιλολογικαὶ αὐτοῦ τέρψεις νὰ μὴ περιορίζωνται εἰς τὸν Μπερτόδουλον ἢ ἔστω καὶ τὸν Ἐρωτόκριτον.

Τοιαῦτα σκεπτόμενος συνεχάρην τὸν ἐφημέριον ἐπὶ τῇ ἐπιτυχίᾳ τῶν ἐξετάσεων, ἀπῆλθον δὲ εὐχαριστημένος καὶ συνάμα κατηφὴς εἰς τὴν κατοικίαν μου, ἔνθα θυσιάζων τὸν ἀπογευματινὸν μου ὕπνον ἐκάθισα νὰ σοὶ γράψω τὴν ἐπιστολὴν ταύτην. Πρὸς τί ὅμως;

Δ. Βικέλας.