Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1890/Βιογραφικαί σημειώσεις
| ←Σύντομος ἱστορία τῆς Ἀθηναίας κόρης | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1890 Βιογραφικαὶ σημειώσεις |
Βιογραφικαὶ σημειώσεις→ |
οἰκογένεια τοῦ Γρίβα ἀναντιρρήτως κατέχει ἐν τῇ ἱστορίᾳ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους θέσιν ἐπίζηλον διότι παρήγαγεν ἄνδρας πολλὰς ὑπηρεσίας παρασχόντας. Ἀπὸ τὴν ἐπανάστασιν τοῦ 1769 μέχρι σήμερον ἡ οἰκογένειά του ἐπέδρασε σπουδαίως ἐπὶ τῆς τύχης τῆς πατρίδος μας. Ἀπὸ τοῦ Δράκου Γρίβα μέχρι τοῦ ἐγγόνου του Δημητρίου βλέπομεν αὐτὴν πρωταγωνιστοῦσαν. Εἶνε γνωστὰ τὰ κατορθώματα τοῦ τε πάππου του, τοῦ πατρός του, καὶ τοῦ θείου του Γαρδικιώτου Γρίβα καὶ ὅσοι συνέγραψαν τὴν ἱστορίαν τῆς Ἑλλάδος σχεδὸν εἰς πᾶσαν σελίδα ἀναφέρουσι περὶ αὐτῶν. Ὁ Παπαρρηγόπουλος μάλιστα, ἄρχεται ἀπὸ τὸν Μπούαν Γρίβαν περίφημον ὁπλαρχηγὸν τῆς μυθικῆς οὕτως εἰπεῖν ἐποχῆς τῆς πατρίδος μας καὶ ὁ Μπούας αὐτὸς ἦτον πρόππαπος τοῦ Γρίβα. Τοιούτους ἔχων προγόνους ὁ Δημήτριος Γρίβας ἐγεννήθη ἐν Ναυπλίῳ τὸ 1829 ἐν ἐποχῇ λίαν κρισίμῳ. Αὐξανόμενος τὴν ἡλικίαν δὲν ἐβράδυνε νὰ δείξῃ ὅτι εὐμοιροῖ ὅλων τῶν προτερημάτων τὰ ὁποῖα διέκρινον τὴν ὄντως στρατιωτικὴν οἰκογένειάν του. Παῖς ἔτι εἰσῆλθεν ἐν τῇ στρατιωτικῇ σχολῇ, ἀλλὰ μὴ δυνηθεὶς νὰ διαμείνῃ ἐν αὐτῇ ὡς ἐκ τοῦ ὑπερηφάνου καὶ ἀτιθάσσου χαρακτῆρός του ἐξῆλθε μετ’ ὀλίγον χρόνον μετ’ ἄλλων τινῶν υἱῶν πρωτευόντων ὁπλαρχηγῶν. Κατὰ τὸ 1850, ἂν δὲν ἀπατώμεθα, ὁ βασιλεὺς Ὄθων μὴ θέλων ὁ μόνος υἱὸς τοῦ Θ. Γρίβα νὰ μένῃ μακρὰν τοῦ οἰκογενειακοῦ του σταδίου, διώρισε τὸ πρῶτον ἀνθυπασπιστὴν εἰς τὴν ὀροφυλακήν· ὅτε δὲ κατὰ τὸ 1853 — 1854 συνεταράχθη ἅπασα ἡ Ἀνατολή καὶ ὁ βασιλεὺς Ὄθων ὁ μέγας ἐκεῖνος πατριώτης δὲν ἐδίστασε νὰ κλίνῃ πρὸς τὴν ρωσσικὴν πολιτικὴν καὶ ἀθρόοι ἐκ τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος οἱ τότε ἐπιζῶντες ἀγωνισταὶ καὶ στρατηγοὶ ἔτρεξαν εἰς τὸ πεδίον τῆς Θεσσαλίας, καὶ εἰς τὰ ὄρη τῆς Ἠπείρου, ὁ Δημήτριος Γρίβας νεανίας εὐσταλὴς καὶ ὡραῖος ἠκολούθησε τὸν τότε πρεσβύτην πατέρα του στρατηγὸν Θ. Γρίβαν εἰς ἀπελευθέρωσιν τῆς εὐάνδρου Ἠπείρου. Ζῶσιν εἰσέτι πολλοὶ οἵτινες ὁμολογοῦσιν ὁποίαν ἀνδρείαν καὶ ὁποῖα στρατιωτικὰ προτερήματα ἀπέδειξεν ὁ νεανίας Δημήτριος Γρίβας. Δυστυχῶς ἡ τότε πολιτικὴ κατάστασις τῆς Εὐρώπης ἐμπόδισε τὴν πρόοδον τῆς ἐπαναστάσεως, καὶ τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος, καὶ ὁ πατριώτης βασιλεύς, εἶδον ξενικοὺς στρατοὺς γάλλων καὶ ἄγγλων κατασχόντας τὸν Πειραῖα, καὶ κυβέρνησιν μὴ προερχομένην οὔτε ἐκ τῆς πρωτοβουλίας τοῦ βασιλέως, οὔτε ἐκ τῆς θελήσεως τοῦ ἔθνους. Ἐπέστρεψαν τούτου ἕνεκα οἱ ἐπαναστάται καὶ πάλιν εἰς τὴν ἐλευθέραν Ἑλλάδα, ἐπανέστρεψε καὶ ὁ νεανίας Δ. Γρίβας βαρυαλγῶν ὅτι τόσον ταχέως ἀνεκόπη τὸ ἔνδοξον στάδιόν του. Ἐπανῆλθεν εἰς τὰς τάξεις τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ καὶ διήνυεν ἐν αὐτῷ τὴν τακτικὴν καὶ τυπικὴν ὑπηρεσίαν του. Ἀλλ’ ὁ χαρακτὴρ τοῦ Δ. Γρίβα, αἱ παραδόσεις του, ἡ τότε πολιτικὴ κατάστασις δὲν τὸν ἄφιναν νὰ ἡσυχάζῃ· ἐζήτει ἐν τῷ προσώπῳ του νὰ προσθέσῃ δόξαν καὶ δὲν ἤργησε νὰ τῷ παρουσιασθῇ ἡ κατάλληλος εὐκαιρία. Ἀφ’ ἑνὸς ἡ ξενικὴ ρᾳδιουργία, καὶ ἀφ’ ἑτέρου τὸ πεπρωμένον ἀληθῶς τοῦ καθ’ ὅλα ὄντος ἕλληνος ἐκείνου βασιλέως Ὄθωνος εἶχον ἐξεγείρει κατὰ τῆς ἐσωτερικῆς διοικήσεώς ἅπαν τὸ ἔθνος. Τὸ ἔθνος, δὲν ἠδύνατο πλέον ν’ ἀνεχθῇ νὰ καταπατῶνται τόσον ἀσυστόλως αἱ πολιτικαί του ἐλευθερίαι. Δυστυχῶς οὔτε ὁ Ὄθων εἶχε γνωρίσει καλῶς τὸν χαρακτῆρα τῶν ἑλλήνων, οὔτε οἱ ἕλληνες τὰ προτερήματα τοῦ Ὄθωνος· λεληθότως ἔβαινον τὰ πράγματα πρὸς τὴν καταστροφήν, καὶ κατὰ τὸ 1862 τὸν φεβρουάριον διάφοροι νέοι ἀξιωματικοὶ σεβαστῶν οἰκογενειῶν, ὑπὸ τὴν ἀρχηγίαν τοῦ Ἀρτέμη Μίχου, τοῦ Κορωναίου, τοῦ Ζυμβρακάκη ἤγειραν τὴν γνωστὴν ναυπλιακὴν ἐπανάστασιν. Ἐν τῷ ὁμίλῳ ἐκείνῳ τῶν νέων ἀξιωματικῶν εὑρίσκετο καὶ ὁ Δημήτριος Γρίβας, ἀποδείξας καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῆς ἐπαναστάσεως ὅτι ἦτον γνήσιον τέκνον τῆς οἰκογενειακῆς του παραδόσεως, διότι καὶ ἀνδρείαν, καὶ θέλησιν, καὶ διοίκησιν ἀπέδειξεν ἔκτακτον· μάρτυς ὁ προφήτης Ἠλίας· ἀπόδειξις ὅτι δὲν λέγομεν ὑπερβολάς, εἶνε ὅτι εὐθὺς μετ’ ὀλίγον ὁ Δημήτριος Γρίβας συνεκέντρωσεν ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ ἅπασαν τὴν ἐξουσίαν, ἐθεωρήθη αὐτὸς ὁ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως, ὁ τότε ὑπολοχαγοῦ φέρων βαθμόν. Ἡ ἐπανάστασις ἐκείνη ἀπέδειξεν ὅτι ὁ Δ. Γρίβας ἔμελλε νὰ διαδραματίσῃ πρόσωπον πρωτεῦον, καὶ αἱ μετὰ ταῦτα ἐπελθοῦσαι περιστάσεις τὸ ἐπιβεβαίωσαν. Διότι τίς δὲν ἐνθυμεῖται ποία ἦτον ἡ θέσις του ἐν τῇ ἐθνοσυνελεύσει; πάντες σχεδὸν οἱ πρωτεύοντες ἢ μετ’ αὐτοῦ συνετάχθησαν, ἢ μετ’ αὐτοῦ συνεμάχησαν. Καὶ τώρα ὅτε πλέον δὲν ὑπάρχει ὁ Δ. Γρίβας, ἂς εἴπωμεν τὴν ἀλήθειαν, ὅτι ἐν ταῖς θλιβεραῖς ἐκείναις περιστάσεσι διέψευσε τοὺς ρᾳδιούργους, ἀποδείξας σύνεσιν καὶ μετριοπάθειαν ἀληθοῦς πατριώτου.
Ἡ συνέλευσις ἐκείνη ἀποβλέπουσα καὶ εἰς τὰ οἰκογενειακά του δικαιώματα καὶ εἰς τὰς προσωπικὰς ἀρετάς του δὲν ἐδίστασε ν’ ἀποστείλῃ αὐτὸν μέλος τῆς ἐπιτροπῆς μετὰ τοῦ Κανάρη, καὶ Ζαΐμη, ὅπως προσφέρωσι τὸ στέμμα τῆς Ἑλλάδος εἰς τὸν ἐπ’ αἰσίοις βασιλεύοντα Γεώργιον, πρίγκηπα τότε τῆς Δανίας. Ἀναντιρρήτως καὶ εἰς τὴν περίστασιν ἐκείνην ἂν καὶ ξένην οὕτως εἰπεῖν τῆς δικαιοδοσίας του, ἀπέδειξε τὰ οἰκογενειακὰ προτερήματά του, τὴν ὀξύνοιαν δηλ. καὶ ἀξιοπρέπειαν.
Ἐπανελθὼν ἐκ τῆς ἀποστολῆς του διήνυσε πλέον καθαρῶς πολιτικὸν στάδιον. Διὰ τοῦτο εἴδομεν αὐτὸν ἐπανειλημμένως ἀνελθόντα τὸ ὑπουργεῖον τῶν στρατιωτικῶν τὸ ὁποῖον ᾐσθάνετο καλῶς τὴν διέπουσαν χεῖρα ὁσάκις τὸ διηύθυνεν ὁ Δημήτριος Γρίβας διότι εἶχεν εἰς ὕπατον βαθμὸν τὴν θέλησιν καὶ τὴν ἀξιοπρέπειαν, μέχρις ἐλαττώματος δύναταί τις εἰπεῖν. Κατὰ τὸ 1882 ἀπέτυχεν τῆς βουλευτικῆς θέσεως ἡ δὲ τότε κυβέρνησις τοῦ κ. Τρικούπη ἀπέβλεψε πρὸς αὐτόν, καὶ δικαίως, οὐδεὶς κάλλιον αὐτοῦ ἠδύνατο τὴν Θεσσαλίαν τότε νὰ διοικήσῃ· μόνη ἡ στιβαρὰ χεὶρ τοῦ Δ. Γρίβα ἠδύνατο νὰ ἐπαναγάγῃ τὴν σεσαλευμένην τάξιν ἐν τῇ χώρᾳ ἐκείνη μόλις μετὰ τὴν προσάρτησιν. Ὁ κ. Τρικούπης προβιβάσας αὐτὸν ὑποστράτηγον ἀπέστειλεν εἰς Θεσσαλίαν ἀρχηγὸν τοῦ ἐκεῖ στρατοῦ, καὶ ἐπαναλαμβάνομεν νὰ εἴπωμεν ὀρθῶς ἔκρινε περὶ τοῦ ἀνδρός. Παραιτηθεὶς μετὰ ταῦτα μετέβη εἰς Παρισίους ἵνα καὶ γνώσεις προσκτήσῃ καὶ ἀνάπαυσιν ἀπολαύσῃ, ἀλλ’ ἐπελθούσης τῆς διαλύσεως τῆς βουλῆς ἐκείνης, ἐπέστρεψεν εἰς τὴν ἰδιαιτέραν του ἐπαρχίαν, τὴν γενναίαν Ἀκαρνανίαν, τὴν θρηνοῦσαν τὴν στέρησίν του σήμερον, συνηνώθη μετὰ τοῦ πολιτικοῦ του ἀντιπάλου Τατσέλου Γ. Μαυρομμάτη, καὶ ἐξῆλθον διὰ καταπληκτικῆς πλειοψηφίας βουλευταί. Ἐν τῇ βουλῇ τῆς 7 ἀπριλίου ὁ Δ. Γρίβας ἐτήρησε θέσιν μᾶλλον ἐπιφυλακτικήν. Ἐν δὲ τῇ νομαρχιακῇ ἐκλογικὴ περιφερείᾳ εἶνε γνωστοὶ οἱ λόγοι δι’ οὓς ἀπέτυχε. Μετὰ τὴν ἀποτυχίαν του ταύτην μετέβη καὶ πάλιν εἰς Γαλλίαν, ὅπου καὶ ἀπέθανεν ἤδη.
Ἡ ἀπώλεια τοῦ Δ. Γρίβα, ἐν ταῖς παρούσαις μάλιστα περιστάσεσι, πρέπει νὰ θεωρῆται ἀπώλεια ἐθνική· διότι καὶ ὁ στρατὸς ἀπόλλυσι σπουδαῖον στρατιωτικὸν πρόσωπον καὶ τὸ ἔθνος ἄνδρα δυνάμενον πολλὰ ὑπὲρ αὐτοῦ νὰ πράξῃ, διότι, πρέπει νὰ τὸ εἴπωμεν, εἰς οὐδεμίαν ἄλλην περίστασιν τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος ἐφάνη τόσον στεῖρον πολιτικῶν καὶ στρατιωτικῶν ἀνδρῶν. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἰδιαιτέρα του πατρίς, ἡ Ἀκαρνανία, ἐθρήνησε τὴν στέρησιν τοιούτου ἐξόχου τέκνου της.
Ο Ἀθανάσιος Χ. Ροντήρης ἐγεννήθη ἐν Πλατάνῳ τῆς Ναυπακτίας κατὰ τὸν Ἀπρίλιον τοῦ 1823. Ὁ πατὴρ αὐτοῦ Χρῆστος Σωτηρ. Ροντήρης μεμυημένος τὰ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρίας εἰργάσθη ὡς ἀπόστολος τῆς ἐθνικῆς παλιγγενεσίας ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Ναυπακτίας, ἐξ οὗ καὶ ἐπὶ πολὺ ἀκολούθως μὲ τὸ κύριον ὄνομα τοῦ Ἀποστόλου ἐγνωρίζετο. Κατὰ τὴν κρίσιμον ὥραν ἐξεγείρας τοὺς Πλατανιώτας εἰς ἐπανάστασιν ἐπῆλθεν ἐπὶ κεφαλῆς αὐτῶν εἰς πολιορκίαν τῆς Ναυπάκτου καὶ εἶτα μετέσχε πολλῶν μαχῶν ὑπὸ τὴν ἀνωτέραν ἀρχηγίαν τοῦ Καραϊσκάκη, μέχρις ὅτου παρέδωκε τὸ ὑπ’ αὐτὸν σῶμα εἰς τὸν ἀδελφόν του Γεωργάκην, ὁ ὁποῖος χιλιαρχῶν ἐφονεύθη κατὰ τὴν πολιορκίαν τοῦ Μεσολογγίου ἐν τῇ φοβερᾷ πάλῃ πρὸς ἀνάκτησιν τοῦ σπουδαιοτάτου ἐκείνου προμαχῶνος, ὁ ὁποῖος διετήρησε μέχρις ἐσχάτων τὸ ἄξιον αὑτοῦ ὄνομα «Τάπια τερίμπιλε» ἢ «Προμαχὼν τῶν Ἀτρομήτων». Ἐκτὸς τοῦ Γεωργάκη Ροντήρη ἕτεροι ἓξ πολεμισταὶ ἐφονεύθησαν κατὰ τὸν ἀγῶνα ἐκ τῆς οἰκογενείας ταύτης, ἐξ ὧν ὁ Ἀναγνώστης Σωτηρ. Ροντήρης, ἐπίσης χιλίαρχος, ἐφονεύθη ἐν τῇ μάχῃ τοῦ Ἀνατολικοῦ «ἑνδόξως», κατὰ τὴν ἔκφρασιν τῆς ἀπὸ 12 Μαΐου 1828 ἐκθέσεως τοῦ στρατηγοῦ Γ. Τσούρτς.
Οἱ ὁπλαρχηγοὶ οὗτοι, ὡς ἐξάγεται ἐξ ἐπισήμων ἐγγράφων, κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ ἀγῶνος διετήρουν ἐπὶ ἔτη ἰδίᾳ αὐτῶν δαπάνῃ τὰ ὑπ’ αὐτοῖς σώματα. Ἐντεῦθεν ὁ στρατηγὸς Τσούρτς ἐν ἐγγράφῳ αὐτοῦ ἐκτίθησιν ὅτι «ἡ οἰκογένεια αὕτη ἐπρόσφερεν ἀρκετὰς θυσίας καὶ αἵματος καὶ περιουσίας διὰ τὴν ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος.» Ὁ δὲ Καραϊσκάκης ἐν ἰδιοχείρῳ αὐτοῦ ἐγγράφῳ ἀπὸ 25 Δεκεμβρίου 1822 ἐκφράζεται ὅτι «τὸ σπῆτι αὐτὸ εὑρίσκεται πάντα εἰς τὴν δούλευσιν τοῦ γένους».
Αἱ θυσίαι δ’ αὗται λαμβάνουσιν ἔτι ἀνώτερον χαρακτῆρα, θεωρουμένου, ὅτι ἡ οἰκογένεια Ροντήρη δυνάμει διατάγματος τοῦ Ἀλῆ Πασσᾶ ἀπὸ 13 Αὐγούστου 1818 ἦν ἀπηλλαγμένη διηνεκῶς ἀπὸ τῆς πληρωμῆς παντὸς φόρου καὶ ἀπὸ πάσης ἀγγαρείας, ἐνοχλήσεως καὶ πάσης πρὸς τὸ τουρκικὸν δημόσιον ὑποχρεώσεως.
Ὁ Ἀθανάσιος Ροντήρης ἔλαβεν ἐν Ἀθήναις ἰσχυρὰν ἐγκυκλοπαιδικὴν ἐκπαίδευσιν ὑπὸ τὸν ἀείμνηστον τοῦ γένους διδάσκαλον Γεννάδιον. Τὰς πρώτας βάσεις τῆς ἐπιστημονικῆς αὑτοῦ μορφώσεως ἔθετο ἐν τῇ Νομικῇ Σχολῇ τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου ἔνθα ἠκροάσθη ἰδίᾳ τοῦ Herzorg, τὰς βάσεις δὲ τῆς εὐρυτέρας αὐτοῦ ἐπιστημονικῆς ἀναπτύξεως ὤφειλεν εἰς συλλογήν, οὐχὶ μὲν ἱκανῶς σπουδαίαν κατ’ ἀριθμόν, ἀλλὰ πολύτιμον καθ’ ὕλην, νομικὴν καὶ πολιτειακὴν, ἐκ γερμανικῶν συγγραμμάτων, τὴν ὁποίαν ἀπέκτησε κατὰ τὸ 1840. Τοιουτοτρόπως ὅτε εἰκοσιεξαετής, κατὰ τὸ 1849, διωρίσθη πρωτοδίκης, ἦν ἐκ τῶν μᾶλλον διακεκριμένων μελῶν τοῦ δικαστικοῦ ἡμῶν κλάδου.
Ταχέως ὅμως ἀπεσύρθη τῆς δημοσίου ὑπηρεσίας, μὴ ἀνεχόμενος τὴν ἀντισυνταγματικὴν διοίκησιν τοῦ Ὄθωνος τὴν ὁποίαν καὶ πρότερον ἐπολέμησεν ὡς ἐπαναστάτης ὑπὸ τὸν Θεόδωρον Γρίβαν καὶ συνεξορισθεὶς μετ’ αὐτοῦ εἰς Ἀλεξάνδρειαν.
Ὡς δικηγόρος ἐν Μεσολογγίῳ διαμένων ἐξηκολούθει μὲν τὰς μελέτας αὐτοῦ, τὰς ὁποίας οὐδ’ ἐπὶ μίαν σχεδὸν ἡμέραν καθ’ ὅλον τὸν βίον του διέκοψεν, εἰργάζετο δὲ μετὰ τῶν κατὰ τὴν δυτικὴν Ἑλλάδα ἀποστεργόντων τὴν τότε κατάστασιν τῶν πραγμάτων, τὴν ὁποίαν διέκρινεν ἀδράνεια μὲν περὶ τὴν θεραπείαν τῶν ἀναγκῶν τοῦ τόπου, προφανὴς δὲ δολίευσις τῶν στοιχειωδεστάτων συνταγματικῶν ἐλευθεριῶν, καὶ κατέστη ὁ Ἀθανάσιος Ροντήρης εἷς τῶν κυριωτάτων παραγόντων τῆς κατὰ τοῦ Ὄθωνος ἀντιδράσεως ἐν τῷ ἐλευθερόφρονι νομῷ τῆς Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας. Τὴν κατὰ τοῦ Ὄθωνος σημαίαν τῆς ἐπαναστάσεως ἤγειρε πρῶτος ὁ Θεόδωρος Γρίβας ἐν Βονίτσῃ τὴν 4 Ὀκτωβρίου 1862. Μετὰ τρεῖς δ’ ἡμέρας ἤτοι τὴν Κυριακὴν 7 Ὀκτωβρίου ἐκραγείσης τῆς ἐπαναστάσεως ἐν Μεσολογγίῳ ὁ Ροντήρης ὠνομάσθη μέλος τῆς ἐπαναστατικῆς ἐπιτροπῆς τῆς διευθυνούσης τὴν ἐπανάστασιν. Ἀκολούθως ἀπεστάλη ὑπὸ τῆς ἐπαρχίας Ναυπακτίας ὡς πληρεξούσιος εἰς τὴν Ἐθνικὴν Συνέλευσιν, ἔνθα διεκρίθη μεταξὺ τῶν διαπρεπεστάτων λογάδων τοῦ Πανελληνίου ἐπὶ μαθήσει, εὐθυκρισίᾳ καὶ εὐγλωττίᾳ. Ἐννοεῖται, ὅτι ἀπετέλεσε μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Συντάγματος, ἀλλ’ ὁ Ροντήρης τὴν συντακτικὴν ἐξουσίαν τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως δὲν ἐνόμιζε μόνον περιοριζομένην εἰς τὴν σύνθεσιν τοῦ συνταγματικοῦ χάρτου. Βαθέως μελετήσας τὰ τῆς πολιτικῆς ἐπιστήμης καὶ εἰλικρινὴς ὢν μεταρρυθμιστὴς ἐπίστευεν, ὅτι τὸ ἔργον τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1862 ἔδει νὰ συντελεσθῇ διὰ τῆς ψηφίσεως ὀργανικῶν νόμων ἁρμοζόντων μὲν πρὸς τὸ φιλελεύθερον πολίτευμα, πληρούντων δ’ ἄπειρα κενὰ τῆς ἡμετέρας νομοθεσίας· πολλάκις δ’ ὤκτειρε τὴν πρόωρον παῦσιν τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως, ἐξ ἧς ἐπῆλθεν ἡ διακοπὴ τοῦ μεταρρυθμιστικοῦ τῆς ἐπαναστάσεως ἔργου.
Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, μετὰ τὴν ἐκλογὴν καὶ ἀνακήρυξιν τοῦ βασιλέως Γεωργίου καὶ πρὸ τῆς ἀφίξεως αὐτοῦ, ἐνέργειαι σοβαραὶ ἐγίνοντο ἐν Λακωνίᾳ, ὑποκινοῦντος καὶ δαπανῶντος τοῦ ἐν Καλάμαις γερμανοῦ προξένου Μπερνάου, πρὸς ἐξέγερσιν ἀντεπαναστάσεως χάριν παλινορθώσεως τοῦ Ὄθωνος. Ἤδη ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τῆς Λακωνίας τὸ ὄνομα τοῦ βασιλέως Γεωργίου δὲν ἐμνημονεύετο πλέον, σῶμα δὲ ἀντεπαναστατικὸν ἐκ τετρακοσίων ἐθνοφυλάκων δὲν ἐπείθετο νὰ καταθέσῃ τὰ ὅπλα. Ἡ προσωρινὴ Κυβέρνησις, ἀνησυχοῦσα ἐπὶ τῷ ἐπαπειλουμένῳ κινδύνῳ ἀνέθετο μετὰ παρακλήσεων τὴν διασκέδασιν αὐτοῦ εἰς τὸν Ἀθ. Ροντήρην. Οὗτος ἀποδεχθεὶς τὴν δυςχερῆ ἐντολὴν καὶ μεταβὰς εἰς Σπάρτην ὡς ἔκτακτος ἀντιπρόσωπος τῆς κυβερνήσεως μετὰ στρατιωτικῆς δυνάμεως καὶ πυροβολικοῦ κατέβαλε τὴν συνομωσίαν, διαλύσας καὶ τὸ ἀντεπαναστατικὸν τῶν ἐθνοφυλάκων σῶμα. Τότε ὑπὸ τῶν δυσηρεστημένων ἐν Σπάρτῃ ἐπεχειρήθη κατ’ αὐτοῦ δολοφονία, ἀλλ’ ἡ ἐκ τῶν νώτων οὐχὶ πολὺ ἀδεξίως βληθεῖσα σφαῖρα ἠστόχησεν.
Δὲν εἶναι δὲ μόνον ἡ περίστασις αὕτη, καθ’ ἣν ἐκινδύνευσεν ὁ Ἀθαν. Ροντήρης χάριν τοῦ καθήκοντος. Κατὰ τὰ Ἰουνιακά, τὸν ἐμφύλιον τουτέστι πόλεμον, προκειμένης συνεδριάσεως τῆς ἐθνικῆς Συνελεύσεως, δύο μόνον ἂν δὲν ἀπατώμεθα, ἀπεφάσισαν ἐκ τῶν πληρεξουσίων νὰ μεταβῶσιν εἰς αὐτήν: ὁ Ἰωάννης Μεσσηνέζης καὶ ὁ Ἀθ. Ροντηρης. Ἀμφότεροι δὲ ἐπυροβολήθησαν, καὶ ὁ μὲν Ἰωάννης Μεσσηνέζης ἐπλήγη οὐχὶ ἐλαφρῶς, ἡ δὲ κατὰ τοῦ Ἀθ. Ροντήρη βληθεῖσα σφαῖρα ἀπέτυχε τοῦ σκοποῦ.
Διαρκούσης τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως ὁ Ἀθ. Ροντήρης διωρίσθη γεν. γραμματεὺς τοῦ ὑπουργείου τῆς Δικαιοσύνης. Κατὰ τὴν ἔλευσιν δὲ τοῦ βασιλέως ἐξελέγη μέλος τῆς ἐπιτροπείας, ἡ ὁποία ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἐθνικῆς Συνελεύσεως προυπεδέχθη τὸν Βασιλέα ἐπὶ τοῦ Ἀτμοδρόμονος μέχρι τῆς Ὕδρας καὶ ἡ ὁποία μετὰ τῶν μελῶν τῆς Προςωρινῆς Κυβερνήσεως ἐγκαθίδρυσε τὸν Βασιλέα ἐπὶ τοῦ θρόνου. Μετέπειτα δὲ ἐπὶ βραχὺ διετέλεσεν ὑπουργὸς τῶν Ναυτικῶν ὑπὸ τὸν ἀείμνηστον Βούλγαρην.
Βουλευτὴς τῆς Ἐπαρχίας Ναυπακτίας ἐξελέγη ἐπὶ πολλὰς περιόδους. Ἡ ἐν τῇ Βουλῇ ἐργασία αὐτοῦ ὡς νομοθέτου ἠδύνατο ν’ ἀποβῇ ἀντικείμενον ἰδίας μελέτης. Ἓν τῶν σπουδαιοτάτων προϊόντων τῆς νομοθετικῆς αὐτοῦ δράσεως εἶναι ὁ ὑπάρχων περὶ λῃστείας νόμος, εἰς τὸν ὁποῖον ὀφείλομεν τὴν θεμελίωσιν τῆς δημοσίας ἡμῶν ἀσφαλείας. Τὸν νόμον τοῦτον ὑπέβαλεν εἰς τὴν ἐθνικὴν ἀντιπροσωπείαν ὁ Ἀθ. Ροντήρης τῷ 1868 ἐπὶ ὑπουργείας Βούλγαρη, μετὰ τοῦ ὁποίου συνέπραττε. Μεθ’ ὅλην δὲ τὴν ἀδιαφορίαν τῶν ἐν τῇ Βουλῇ κομμάτων, ὁ Ἀθ. Ροντήρης ἀγωνιζόμενος πρὸς ἀνόρθωσιν τῆς ὑπαρχούσης ἀνωμάλου καταστάσεως, (διότι οἱ λῃσταὶ τότε ἀφόβως περιεφέροντο καὶ ὠρχοῦντο ἐν ταῖς πλατείαις τῶν κωμοπόλεων τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος) κατώρθωσε διὰ τῆς ἀτομικῆς αὐτοῦ ἐπιρροῆς νὰ ψηφισθῇ τὸ νομοσχέδιόν του ὑπὸ τῆς Βουλῆς. Ἀλλὰ τὸ ὑπουργεῖον Βούλγαρη δὲν ὑπέβαλεν αὐτὸ εἰς τὴν κύρωσιν τοῦ βασιλέως ἕνεκα λόγων οἰκτρῶς ἐννοουμένου ἐθνικοῦ συμφέροντος. Συνέπεια τούτου ἦν ὁ μετ’ ὀλίγον ἐθνικὸς ἐξευτελισμὸς διὰ τῆς σφαγῆς τοῦ Δήλεσι. Τὸν νόμον τοῦ Ροντήρη, τῇ ἐπιμόνῳ ἐνεργείᾳ αὐτοῦ, υἱοθετήσας ἀκολούθως ὁ ἀείμνηστος Κουμουνδοῦρος ὑπέβαλε μετά τινων τροποποιήσεων, εἰς τὴν Βουλὴν καὶ ἐγένετο ὁ ὑπάρχων περὶ λῃστείας νόμος.
Ὡς ῥήτωρ ὁ Ροντήρης διεκρίνετο διὰ τὴν δύναμιν τοῦ λόγου αὐτοῦ, ὁμιλῶν δ’ ἐξήντλει τὸ θέμα καὶ κατὰ τὴν βάσιν καὶ κατὰ τὰς λεπτομερείας αὑτοῦ. Ἐκ φύσεως, δύναταί τις εἰπεῖν, ἀνῆκεν εἰς τὴν νέαν σχολὴν τῆς ρητορικῆς, καθ’ ἣν ἡ ἐξωτερικὴ λαμπρότης τοῦ λόγου ὑποχωρεῖ εἰς τὴν ἐσωτερικὴν αὐτοῦ εὐρωστίαν. Ἄριστα χαρακτηρίζει τὸν τρόπον τοῦ λέγειν αὐτοῦ φρᾶσις τις τοῦ κ. Βασιάδου γραφεῖσα ἐν τῷ Νεολόγῳ Κωνσταντινουπόλεως κατὰ τὰς περὶ τοῦ λαυρεωτικοῦ ζητήματος ἐν τῇ βουλῇ συζητήσεως: Ὁ Ροντήρης ἀνέρχεται τὸ βῆμα ὡς παιδίον καὶ καταλείπει αὐτὸ ὡς λέων. Συνήθως προκειμένου ν’ ἀγορεύσῃ ὁ Ροντήρης, τὸν πρὶν τυχὸν ἐπικρατοῦντα σάλον διαδέχεται ἀμέσως βαθυτάτη σιγή. Ἐνίοτε δὲ ἡ ἐπὶ τῆς Βουλῆς ἐπιρροὴ αὐτοῦ ἦν τοιαύτη, ὥςτε ὑποστηρίζων ποτὲ ἰδέαν ἀντίθετον πρὸς τὰς πεποιθήσεις τῆς τε συμπολιτεύσεως καὶ ἀντιπολιτεύσεως ἠνάγκασεν ἀμφότερα τὰ κόμματα ν’ ἀπέλθωσι τῆς Βουλῆς διστάσαντα νὰ προβῶσιν εἰς ψηφοφορίαν. Ἂν δὲν ἀπατώμεθα, τὸ γεγονὸς τοῦτο ἀποδεικνύει τὸν μέγιστον βαθμὸν τῆς δυνάμεως, τὴν ὁποίαν κοινοβουλευτικὸς ἀνὴρ ἀπέκτησέ ποτε παρ’ ἡμῖν ὡς ἄτομον.
Ἐκ τοῦ λόγου αὐτοῦ μεγίστην ἐντύπωσιν καὶ ἐν εὐρυτάτῳ κύκλῳ παρήγαγεν ὁ ἐπὶ τῆς ἐκλογῆς Ζακύνθου τῷ 1868 ἐκφωνηθείς, δι’ οὗ ὁ Ροντήρης ὑπερήσπισε τὸ κῦρος τῆς ἐκλογῆς τοῦ Λομβάρδου, ἄν καὶ ὁ ἀρχηγὸς αὐτοῦ ἀείμνηστος Βούλγαρης ἐζήτει τὴν ἀκύρωσιν αὐτῆς. Μετὰ τὴν ἀγόρευσιν ταύτην ὁ ἀείμνηστος Θρ. Ζαΐμης στραφεὶς πρὸς τὸν ποιητὴν Ἀριστ. Βαλαωρίτην εἶπε γαλλιστὶ «ὁ λόγος οὗτος ἤξιζε ν’ ἀκουσθῇ ἐντὸς εὐρωπαϊκοῦ κοινοβουλίου.» Τὴν ἑσπέραν δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης τέσσαρες ἐκ τῶν προὐχόντων τῆς ἀντιπολιτεύσεως προσεπάθουν νὰ ἑλκύσωσι τὸν Ροντήρην εἰς τὴν ἀντιπολίτευσιν ὑποσχόμενοι τὴν προεδρίαν τῆς Βουλῆς ἐν μελλούσῃ συνόδῳ, ἀλλ’ ὁ Ροντήρης ἐνόει ἐν συνειδήσει, ὅτι εἶναι συμπολιτευόμενος. Ἀναφέρομεν τὸ γεγονὸς τοῦτο, διότι εἶναι χαρακτηριστικὸν τῆς πολιτείας τοῦ ἀνδρὸς καὶ ἐξηγεῖ πολλὰς τῶν ἐκλείψεων τοῦ πολιτικοῦ σταδίου του, δεικνύον τὴν ἀντίθεσιν, ἡ ὁποία ὑπῆρχε μεταξὺ τοῦ τρόπου, καθ’ ὃν ἐννόει τὸ πολιτεύεσθαι ὁ Ροντήρης καὶ τὸν τρόπον, καθ’ ὃν ἀντιλαμβάνονται αὐτοῦ οἱ πολλοί.
Ἐπίσης δὲν ἐδέχθη νὰ μετάσχῃ τοῦ Ὑπουργείου Ζαΐμη κατὰ τὸ 1869 μετὰ τὴν ἀποδοχὴν τοῦ πρωτοκόλλου, καίτοι δὲν εἶχε διστάσει, παρὰ τὰς κραυγὰς καὶ στάσεις τοῦ ἐκβεβακχευμένου πλήθους νὰ ὑποστηρίξῃ τὴν εἰρηνικὴν λύσιν τῆς πρὸς τὴν Τουρκίαν διαφορᾶς. Καὶ ὀρθῶς διότι τὸ μὲν πρωτόκολλον τῶν δυνάμεων δὲν περιεῖχεν εἰμὴ στοιχειώδεις ὁρισμοὺς τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου, ἔργον δ’ ἀφροσύνης θὰ ἦτο ὁ κατὰ τῆς Τουρκίας πόλεμος.
Κατὰ τὸ 1881 διωρίσθη καθηγητὴς τοῦ Διοικητικοῦ Δικαίου ἐν τῷ Ἐθνικῷ Πανεπιστημίῳ, ὁπόθεν ἀπελύθη μετά τινας μῆνας διὰ λόγους ἀσχέτους πρὸς τὴν ἐπιστήμην, διότι καὶ αὐτοὶ οἱ ἀντίπαλοι αὐτοῦ ἔθετον πάντοτε ἐκτὸς ζητήματος τὴν ἐπιστημονικὴν τοῦ ἀνδρὸς ὑπεροχήν.
Αἱ περὶ πολιτευμάτων ἰδέαι αὐτοῦ ἐκτίθενται ἐν τῷ περὶ Ὀργανώσεως τοῦ Κράτους συγγράμματί του καὶ τοῖς λοιποῖς αὐτοῦ ἔργοις, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦσιν εὐρεῖαν τῶν σπουδαιοτέρων θεμάτων τῆς κοινωνικῆς ἐπιστήμης ἀνάπτυξιν καὶ εἰς τὰ ὁποῖα ἐθυσίασε τὸ ἄριστον καὶ μέγιστον μέρος τῆς ζωῆς αὐτοῦ, μηδεμίαν ποτὲ λαβών, μηδὲ προςδοκήσας κἂν ἐκ τούτων ὑλικὴν ὠφέλειαν. Καὶ ὡς δεῖγμα δὲ τῆς ὁμολογουμένης ἄλλως τε ἐκτάκτου βαθυνοίας αὐτοῦ καὶ τοῦ ὕφους, τὸ ὁποῖον κακῶς πολλάκις ἐχαρακτηρίσθη ὡς δυςνόητον, μεταφέρομεν ἐνταῦθα περικοπὴν ἔκ τινος μικρᾶς αὐτοῦ πραγματείας, συνοψίζουσαν ἐν ζωηρᾷ καὶ ἰσχυρᾷ φράσει τὰς περὶ πολιτεύματος ἰδέας του, καθ’ ἃς ἄριστον πολίτευμα εἶναι τὸ βασιζόμενον οὐχὶ ἐπὶ τῆς ψήφου ἁπλῶς, ἀλλ’ ἐπὶ τῆς ψήφου καὶ τοῦ κλήρου. «Κληρωτὸς ἐξ αἱρετῶν εἶνε ὁ κάλλιστος ἄρχων .. Διὰ τοῦ κλήρου ἡ Ἀρχὴ γίνεται κοινὴ τοῖς πᾶσι, διὰ τῆς ψήφου γίνεται ἀρχὴ τῶν πολλῶν ἐπὶ τῶν ὀλίγων ἢ ἀρχὴ τῶν ὀλιγωτέρων ἄλλα πονηροτέρων ἐπὶ τῶν πλειοτέρων .. Ὁ κλῆρος μὴ διαιρῶν εἰς πολλοὺς καὶ ὀλίγους καθιστᾷ τὴν ἑνότητα καὶ τὴν δύναμιν. Ἂν ὁ Δαρεῖος ἔστελλε τὸν Δάτιν καὶ Ἀρταφέρνην τριάκοντα ἔτη πρότερον, στασιαζούσης τῆς πόλεως, αἱ Ἀθῆναι θὰ ἦσαν ἅλας ἢ κριθὴ σπαρεῖσα. Κοινότητα ἀρχῆς ἔσχον παρὰ τοῖς ἀρχαίοις αἱ Ἀθῆναι διὰ τοῦ κλήρου. Συνοίκησις Θησέως καὶ κλῆρος τοῦ μεγάλου Κλεισθένους εἰςήγαγον καὶ ἐστερέωσαν τὴν ἑνότητα τῆς Ἀττικῆς, ἥτις ἔστι τὸ Α καὶ τὸ Ω τῆς ἑλληνικῆς ἀκμῆς ἁπάσης, ἐπιδρώσης μέχρι σήμερον… Ἂν ἄρητε παρ’ ἡμῖν τὴν βασιλείαν, θὰ ἴδητε ἕκαστον παρ’ ἡμῖν ἀγροτικὸν δῆμον καθιστάμενον ἕνεκα τῆς ψήφου σφαγεῖον ἀδελφῶν ἀλληλομαχούντων… Μὴ βλέπετε τὴν Εὐρώπην. Ἐκεῖ βάσις εἶναι ἡ αὐθεντεία κληροδοτηθεῖσα ὑπὸ τοῦ ρωμαϊκοῦ πνεύματος. Ἐκεῖ τὸ ἄδικον, νικῶν, ἀναγνωρίζεται ὡς ὃν ἐν τάξει καὶ ὡς ἀσπάσιον, ὡς ἐν Ἀγγλίᾳ ἡ νορμανδικὴ κατάκτησις. Παρ’ ἡμῖν δὲ βάσις μοναδικὴ εἶνε τὸ δίκαιον καὶ δὴ ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ ἰσότης ἐπὶ τεσσαράκοντα σχεδὸν αἰῶνας ἢ ἀσκουμένη ἢ δι’ ἀπείρων μαχῶν ἐπιζητουμένη».
Ο Εὐθύμιος Καστόρχης ἐγεννήθη ἐν Δημητσάνῃ τῷ 1819, διήκουσε τὰ ἐγκύκλια μαθήματα ἐν Αἰγίνῃ συνεπλήρωσε δὲ τὰς σπουδὰς αὐτοῦ ἐν Γερμανίᾳ, ὅπου ἐστάλη ὡς ὑπότροφος τῆς Κυβερνήσεως. Ἐπανελθὼν ἐκεῖθεν τῷ 1845 διωρίσθη καθηγητὴς τῆς λατινικῆς ἐν τῇ Ριζαρείῳ σχολῇ τῷ δὲ 1852 διωρίσθη καθηγητὴς ἐν τῷ ἀρτισυστάτῷ δευτέρῳ ἐν Ἀθήναις γυμνασίῳ καὶ ἅμα ἐπίτιμος καθηγητὴς τῆς λατινικῆς φιλολογίας ἐν τῷ Ἐθνικῷ Πανεπιστημίῳ. Τῷ 1858 διωρίσθη τακτικὸς καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου, ἣν θέσιν διετήρησε μέχρι τοῦ θανάτου του. Ἐχρημάτισε πολλάκις συγκλητικὸς καὶ κοσμήτωρ τῆς φιλοσοφικῆς σχολῆς, κατὰ δὲ τὸ ἀκαδημαϊκὸν ἔτος 1871 — 72 πρύτανις, ἐπὶ δὲ τῆς πρυτανείας αὐτοῦ ἐξωραΐσθη ἡ τοῦ Πανεπιστημίου πλατεῖα διὰ τοῦ κήπου ὃν ἐφύτευσε καὶ ἐστήθη ὁ ἀνδριὰς τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου, οὗ πανηγυρικώτατα ἐτελέσθησαν τἀποκαλυπτήρια. Ἑταῖρος ὢν ἐπὶ πολλὰ ἔτη τῆς Ἀρχαιολογικῆς ἑταιρίας, σύμβουλος αὐτῆς πολλάκις καὶ ἅπαξ πρόεδρος, εἰργάσθη μετὰ ζήλου ὑπὲρ τῆς προαγωγῆς τοῦ ἐθνικοῦ τούτου ἱδρύματος, εἰς οὗ τὴν ἀνοδιοργάνωσιν πρὸ τριακονταετίας ἐκ τῶν πρώτων συνετέλεσεν.
Πρῶτον φιλολογικὸν ἔργον τοῦ Καστόρχη ἦν ἀξιόλογος μονογραφία «Περὶ τῆς ἐν Δημητσάνῃ ἑλληνικῆς σχολῆς καὶ περὶ τῶν καθιδρυτῶν καὶ πρώτων αὐτῆς διδασκάλων» (ἐν Ἀθήναις, 1874). Τῷ 1851 μετέφρασεν ἑλληνιστὶ τὴν γραμματικὴν τῆς λατινικῆς γλώσσης τοῦ Μαδβιγίου, ἐξέδωκε δὲ τὸ δεύτερον μετὰ προςθηκῶν καὶ τὰ πρὸς διδασκαλίαν τῆς λατινικῆς γλώσσης ἐγχειρίδια τοῦ Ἑρ. Οὐλερίχου. Τῷ 1872 ἐδημοσίευσε μελέτην «Περὶ τῆς ἀρχῆθεν κοινωνίας τῶν Ἑλλήνων πρὸς τοὺς Ἰταλοὺς καὶ Ρωμαίους καὶ τῆς ἐντεῦθεν ἐπενεργείας αὐτῶν πρὸς ἐκπολιτισμὸν τούτων», ἧς περίληψις ἣν ὁ ἐν ἔτει 1872 ἀναγνωσθεὶς ἀκαδημιακὸς λόγος αὐτοῦ ὡς πρυτάνεως. Ἀπὸ τοῦ 1871 μέχρι τοῦ 1881 διηύθυνε μετὰ τοῦ σεβαστοῦ συναδέλφου του Στεφάνου Κουμανούδη τὸ περιοδικὸν Ἀθήναιον, ἐν ᾧ πολλὰς ἐδημοσίευσε πραγματείας περὶ θεμάτων τῶν ἑλληνικῶν ἀρχαιοτήτων καὶ τῆς λατινικῆς λογοτεχνίας.
Ο ἀείμνηστος Παναγιώτης Βουγιούκας ὑπῆρξεν ἀναντιρρήτως σπανία καὶ ἀνεκτίμητος προσωπικότης ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος, ὑπὸ ἔποψιν στρατιωτικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς μορφώσεως, διανοίας ὑπερόχου, θελήσεως χαλυβδίνης πρὸς τὸ καθῆκον καὶ τὴν ἀρετὴν καὶ καρδίας εὐγενεστάτης. Ἐν ἄλλῃ πολιτικῇ ἀτμοσφαίρᾳ, μὴ τεθολωμένῃ τοσοῦτον ὑπὸ τῶν πολιτικῶν παθῶν καὶ τῆς ἰδιοτελείας, ὁ ἀοίδημος Βουγιούκας ἤθελεν ἀναλάμψει ὡς μοναδικὸν μετέωρον. Ἀλλ’ ἐδῶ ἀτυχῶς ἀκόμη, ὑπὸ τοὺς γνωστοὺς ὅρους τῆς ἀνελισσομένης κοινωνικῆς καὶ πολιτικῆς δράσεως καὶ ζωῆς, ἄνδρες πράγματι ἀκεραίας ἱκανότητος καὶ ἀρετῆς, πιστεύοντες μετὰ φανατισμοῦ εἰς τὸ καθῆκον καὶ τὴν τιμήν, ἢ παραγνωρίζονται ἢ συντρίβονται καὶ πίπτουν ἐν τῷ ἀγῶνι τῆς ζωῆς.
Τοιοῦτος ὑπῆρξεν ὁ Βουγιούκας· τύπος ἀληθοῦς ἐπιστήμονος, στρατιώτου ὑπερηφάνου, ὑπαλλήλου ἀφωσιωμένου, συναδέλφου πολυτίμου, πατριώτου ἀκραιφνοῦς, οἰκογενειάρχου ἀπαραμίλλου. Υἱὸς ὁπλαρχηγοῦ ἐκ Κορινθίας διοικριθέντος εἰς πολλὰς μάχας καὶ πεσόντος ἐν Θήβαις, ἐξηπαιδεύθη τὸ πρῶτον ἐν τῇ στρατιωτικῇ Σχολῇ τῶν Εὐελπίδων, τῇ ὑπὸ τοῦ Καποδιστρίου τὸ πρῶτον ἱδρυθείσῃ. Διψῶν εὐρείας μαθήσεως καὶ ἀκάθεκτον ἔρωτα πρὸς τὰς φυσικὰς ἰδίως ἐπιστήμας τρέφων, εἰδικώτερον δὲ πρὸς τὴν ὀρυκτολογίαν, ἐξεπαιδεύθη ὡς ἄριστα ἐν Φραϊβέργῃ καὶ Βερολίνῳ, διαπρέψας πάντοτε μεταξὺ τῶν εὐρωπαίων συσπουδαστῶν του. Οὕτω συμπληρώσας τὰς σπουδὰς αὐτοῦ καὶ ἐντριβέστατος περὶ τὴν ὀρυκτολογίαν γενόμενος, ἐπανῆλθεν εἰς Ἑλλάδα, εἰς ἐποχὴν ἀκόμη, καθ’ ἣν οἱ μεταλλευτικοὶ αὐτῆς θησαυροὶ ἦσαν ἄγνωστοι καὶ ἀνεκμετάλλευτοι. Οὕτως ἑπόμενον ἦτο ν’ ἀποβῶσιν πολύτιμοι αἱ γνώσεις τοῦ Βουγιούκα, οὗ τὸ ὄνομα, συνδέεται στενῶς πρὸς τὴν μεταλλευτικὴν καὶ πλουτολογικὴν ἔκτοτε ἀνάπτυξιν τῆς χώρας.
Ὡς ὁρυκτολόγος τοῦ ὑπουργείου τῶν οἰκονομικῶν ὁ Παναγιώτης Βουγιούκας διαφόρους μελέτας, ὀρυκτολογικὰς καὶ γεωλογικὰς, ἐποιήσατο, περιηγηθεὶς πολλὰ τῆς Ἑλλάδος μέρη, παρηκολούθησε δ’ ἐκ τῶν πρώτων προςδραμὼν τὴν κατὰ τὰ 1866 ἐπισυμβᾶσαν ἔκρηξιν τοῦ ἡφαιστείου Θήρας ἐν προφανεῖ κινδύνῳ, μετὰ μεγίστου ἐπιστημονικοῦ ἐνδιαφέροντος τὸ ἀξιοπερίεργον γεωλογικὸν φαινόμενον ἐξετάζων· κατέγραψε δὲ πάντα τὰ ἐν Ἑλλάδι ἀπαντῶντα κυριώτερα ὀρυκτὰ καὶ τὰ εἴδη τῶν μαρμάρων καὶ τῶν οἰκοδομησίμων λίθων καὶ ἐκ πάντων τούτων κατήρτισεν ἀξιολογωτάτας συλλογὰς, αἵτινες κατέστησαν γνωστὸν ἐν ταῖς διαφόροις παγκοσμίοις ἐκθέσεσι τὸν ὀρυκτολογικὸν πλοῦτον, ὑφ’ οὗ φύσει ἐπροικίσθη ἡ Ἑλλάς.
Δικαίως λοιπὸν καὶ ἐπαξίως τῆς τοσαύτης αὐτοῦ ἐπιμελείας ἀντεπροσώπευσε τὴν Ἑλλάδα εἰς διάφορα ἐπιστημονικὰ συνέδρια καὶ παγκοσμίους ἐκθέσεις προςκληθείς· μετεγλώττισε δὲ χρησιμωτάτην περὶ θηραϊκῆς γῆς πραγματείαν ὁδηγήσασαν τοὺς ἐν τοῖς δημοσίοις ἔργοις ἀκαμάτως ἐργαζομένους τότε ἀξιωματικοὺς τοῦ μηχανικοῦ εἰς τὴν χρησιμοποίησιν τοῦ πολυτίμου τούτου τῆς Θήρας ἡφαιστειογενοῦς προϊόντος.
Ἐπὶ τῆς τμηματαρχίας αὐτοῦ ἐσυστηματοποιήθη ἡ καλλιέργεια τῶν ἁλυκῶν τοῦ κράτους, δι’ ὧν τὴν σήμερον μεγάλη ἐξασφαλίζεται τῷ δημοσίῳ πρόςοδος, ἐβελτιώθη δὲ σπουδαίως ἡ ἐκμετάλλευσις τοῦ πολυτίμου τῆς Νάξου προϊόντος καὶ ἤρξατο ἡ ὑπὸ τοῦ δημοσίου καλλιέργεια τῶν ὁρυχείων τῆς γύψου καὶ τῶν μυλοπετρῶν τῆς Μήλου. Αἱ πολύτιμοι αὐτοῦ περὶ πάντων τούτων ὁδηγίαι ἀποτελοῦσι τὸν καὶ νῦν χρησιμώτατον τῇ ὑπηρεσίᾳ ὀγκώδη τόμον, ὃν κατήρτισεν περὶ τῆς νομοθεσίας τῶν μεταλλείων. Κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς παρ’ αὐτοῦ διευθύνσεως τοῦ τμήματος τῶν μεταλλουργείων αἱ διάφοροι κυβερνήσεις τὴν ἐμβρίθειαν αὐτοῦ καὶ τῶν γνώσεων τὸν πλοῦτον ἀναγνωρίζουσαι, τῷ ἀνέθεσαν καὶ ἄλλας ἐμπιστευτικὰς ὑπηρεσίας καὶ κατ’ ἀρχὰς μὲν ἐγένετο διευθυντής τοῦ ἐθνικοῦ τυπογοαφείου, κατόπιν δὲ τοῦ ἐθνικοῦ σφραγιστηρίου· ἐπὶ πολλὰ ἔτη διεύθυνε τὸν πολλὰς τῷ ἔθνει ὑπηρεσίας παρασχόντα γεωμετρικὸν κλάδον, καὶ συνεργάσθη ὡς ἀδέκαστον καὶ δραστήριον μέλος εἰς τὰς διὰ τὸ ζήτημα τῶν ἐκβολάδων συσταθείσας ἐπιτροπάς· πανταχοῦ δὲ ἐπιδείξας δικαίαν καὶ ἀμέριστον κρίσιν ἀείποτε συγκατελέγετο μεταξὺ τῶν ἑλλανοδικῶν τῶν Ὀλυμπίων ἐκθέσεων τιμηθεὶς ὡς ἑλλανοδίκης καὶ ἐν αὐτῇ τῇ παγκοσμίῳ τῆς Βιέννης ἐκθέσει, εἰς ἣν ἀπεστάλη ἀξίως καὶ πρεπόντως παρὰ τῆς κυβερνήσεως ἐκτιμώμενος. Ἐν γένει δὲ εἰς πάσας τὰς περὶ σχετικῶν ταῖς γνώσεσιν αὐτοῦ ζητημάτων ὑπὸ τῶν διαφόρων κυβερνήσεων ἑκάστοτε συγκροτουμένας ἐπιστημονικὰς ἐπιτροπὰς ἔβλεπέ τις καὶ τὸ ὄνομα τοῦ εὐόρκου τούτου καὶ δραστηρίου ὐπαλλήλου τῆς δημοσίας ὑπηρεσίας.
Ἀλλ’ ὅ,τι πρὸ πρὸ πάντων καθίστα τὸν Βουγιούκαν ὑπέροχον ἐν τῇ συνειδήσει τῶν φίλων καὶ συναδέλφων καὶ τῆς κοινωνίας ὅλης, ἦτο ἡ μυθώδης ἀνεξαρτησία τοῦ χαρακτῆρός του καὶ ἡ ἀκλόνητος πρὸς τὸ καθῆκον ἀφοσίωσις. Οὐδέποτε ἐκολαύκευσε τοὺς ἰσχυροὺς τῆς ἡμέρας οὐδ’ ἐπηρεάσθη ἐπ’ ἐλάχιστον οὐδέποτε. Διὰ νὰ ἐννοήσῃ πᾶς τις κατὰ πόσον ὁ ἀνὴρ ὑπῆρξεν ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ καθήκοντος καὶ τῆς τιμῆς, ἀρκεῖ νὰ ἀναλογισθῇ ὅτι ἐνῷ ἐπὶ δεκάδας ἐτῶν πάντες σχεδὸν οἱ θησαυροὶ τῶν μεταλλείων καὶ ὀρυχείων ἐν Ἑλλάδι διῆλθον διὰ τῶν χειρῶν του, ἐν τούτοις, καθ’ ὃν χρόνον ἄλλοι ἐπιτήδειοι συνεσώρευον ἐντεῦθεν ἑκατομμύρια, μόνος ὁ Βουγιούκας διῆλθεν ἄσπιλος καὶ τῆς ἀπωτάτης ὑπονοίας, προτιμήσας τὴν ἔντιμον καὶ ἐπίζηλον πενίαν, ἐνῷ ἠδύνατο νὰ καταστῇ ἑκατομμυριοῦχος. Δι’ ὅλα λοιπὸν ταῦτα τὰ σπάνια προσόντα ὁ Ὄθων τὸν ἠγάπα καὶ τὸν ὑπελήπτετο ἰδιαζόντως, ἠρέσκετο δὲ νὰ συνδιαλέγηται ἐν οἰκειότητι μετ’ αὐτοῦ καταθελγόμενος ἐκ τῶν ἀνεξαντλήτων γνώσεων τοῦ ἀνδρός, πολλάκις δὲ τῷ ἀπέστελλε δῶρα εἰς ἔνδειξιν τῆς ὑψηλῆς πρὸς αὐτὸν βασιλικῆς εὐνοίας. Ἀπέφυγε νὰ ἀναμιχθῇ εἰς τὴν πολιτικήν, μολονότι ἐκέκτητο ἄπειρα κεφάλαια συμπαθειῶν καὶ δημοτικότητος. Οἱ Νάξιοι, παρ’ οἷς ἐν τῇ καλλιεργείᾳ τῆς σμύριδος ἠγαπήθη καὶ ἐξετιμήθη μεγάλως, τὸν παρεκάλεσαν πολλάκις νὰ ἐκτεθῇ ὡς βουλευτής. Ἀλλ’ ὁ Βουγιούκας ἀπεποιεῖτο, συναισθανόμενος ὅτι ἀνεξαρτησία φρονήματος καὶ πολιτικὴ ἐν Ἑλλάδι εἰσὶν ὅλως ἀσυμβίβαστα. Οὐδέποτε ἐπάτησε τὸ κατώφλιον τῆς οἰκίας ὑπουργοῦ ὅπως μὴ τῷ ἀποδοθῇ οὐδ’ ἡ ἐλαχίστη πλαγία μομφή, διότι ἤθελε νὰ ἀνήκῃ μόνον εἰς ἑαυτὸν καὶ εἰς τὸ καθῆκον. Ὅταν ὁ ἀοίδιμος Δεληγιώργης τὸν παρεκάλει, ὡς μόνον εἰδικώτατον, νὰ ἀναλάβῃ τὴν διεύθυνσιν τῶν Μεταλλείων τοῦ Λαυρίου, ὁ Βουγιούκας ἐπιμόνως ἀπεποιήθη ὅπως μὴ ὑπάρξῃ οὐδ’ ἡ ἐλαχίστη ὑπόνοια περὶ αὐτοῦ ὅτι ἀναμιγνύεται εἰς ἐπιχείρησιν δυναμένην νὰ τὸν καταστήσῃ, ὡς πλείστους ἄλλους ἔκτοτε, καὶ θεμιτῶς ἔτι, πλούσιον. Ὡς οἰκογενειάρχης ὁ Βουγιούκας ἦτο σπάνιον ὑπόδειγμα στοργῆς, χρηστότητος καὶ ἀγαθότητος. Τοιοῦτος ὁ ἀοίδιμος Βουγιούκας ἐξυπηρετήσας τὴν πατρίδα καὶ τὴν κοινωνίαν ὅσον οὐδεὶς ἄλλος, καὶ ἀδικηθεὶς πλειότερον παντὸς ἄλλου, καθόσον ἀποθνήσκων ἐν τῷ πεδίῳ τῆς τιμῆς καὶ τοῦ καθήκοντος, οὐδὲν ἄλλο εἶχε νὰ κληροδοτήσῃ εἰς τὴν ἀπορφανισθεῖσαν οἰκογένειαν αὑτοῦ, εἰμὴ ὄνομα ἔντιμον καὶ μνήμην ποοςφιλῆ.
Ο ᾀείμνηστος ἀρχίατρος τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ Ἀναστάσιος Βασιλείου, ἀδελφὸς τοῦ ἐν Κρήτῃ κατὰ τὴν ἐπανάστασιν τοῦ 1867 ἡρωικῶς πεσόντος Ἰωάννου Βασιλείου, ἐγεννήθη τῷ 1827 ἐν Κρανιδίῳ τῆς Ἑρμιονίδος ἐξ ἐγκρίτου οἰκογενείας, πολλὰς καὶ ποικίλας προςενεγκούσης ὑπὲρ τοῦ ἔθνους ὑπηρεσίας. Διανύσας ἐν Ἀθήναις τὰ πρῶτα ἐγκύκλια μαθήματα ὑπὸ τὸν ᾀείμνηστον Γεννάδιον, κατὰ τὸ διάστημα τῶν ὁποίων διέπρεπεν ἐπὶ ἐκτάκτῳ νοημοσύνῃ, φιλομαθείᾳ καὶ ἤθους ἀμέμπτῳ χρηστότητι, συνεπλήρωσε, μόλις εἰκοσαέτης γενόμενος τὰς ἐπιστημονικὰς αὑτοῦ σπουδάς, ἀνακηρυχθεὶς διδάκτωρ τῆς ἰατρικῆς καὶ προςληφθεὶς ὡς δόκιμος ἰατρὸς εἰς τὸ ἐν Ἀθήναις Στρατιωτικὸν Νοσοκομεῖον ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν τοῦ ἀοιδίμου Πετσάλη, ἐνωρὶς ἐκτιμήσαντος καὶ ἀγαπήσαντος τὸν νεαρὸν ἀλλ’ ἐμβριθῆ ἐπιστήμονα. Ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ὁ ἀοίδιμος Βασιλείου ὑπῆρξεν ἐνθουσιώδης καὶ πιστὸς θεράπων τῆς ἐπιστήμης καὶ τοῦ καθήκοντος, ὑπὲρ ὧν καὶ ἠγωνίσθη καὶ ἔπεσεν. Ὅλος ὁ βίος αὐτοῦ συνοψίζεται εἰς τὰς τρεῖς ταύτας ἀπαραβάτους συνθήκας: ἐργασία, μελέτη, καθῆκον. Καὶ δὲν ἦτο μόνον ἐκ τῶν σπανίων ἱεροφαντῶν τῆς ἱερᾶς τέχνης τοῦ Ἀσκληπιοῦ, ἀλλὰ καὶ φιλόλογος ἄριστος, εὐρυτάτων ἐγκυκλοπαιδικῶν γνώσεων κάτοχος, ἀληθῶς φιλόσοφος ἰατρός. Μελετῶν ἐτήρει ἀείποτε σημειώσεις καὶ παρατηρήσεις ἐφ’ ὅσων συγγραμμάτων διήρχετο, ἐξ ὧν βρίθουσι τὰ ἀρχεῖα τῆς οἰκογενείας του, καὶ αἱ ὁποῖαι, ἀποτελοῦσαι πολύτιμον σειρὰν ἐπιστημονικῆς ὕλης, ἐλπίζομεν ὅτι θέλουσιν ἐκδοθῇ ἐπ’ ἀγαθῷ τῆς ἐπιστήμης. Εἰς τὰς κατ’ ἰδίαν εἴτε μετὰ τῶν συναδέλφων διαλέξεις ἐγοήτευε πάντοτε τοὺς ἀκούοντας, διότι ἦτο ἀνεξάντλητος θησαυρὸς γνώσεων καὶ στωμυλίας, μ’ ὅλην τὴν σοβαρότητα τοῦ ἤθους. Μυθώδης καὶ παραδειγματικὴ ἰδίως ὑπῆρξεν ἡ πρὸς πάντας ἀνεξαιρέτως τοὺς ἀσθενεῖς πατρικὴ αὑτοῦ μέριμνα, οἷς ἐπεδαψίλευεν ὅτι τῷ παρεῖχεν ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ ἀληθὴς φιλανθρωπία. Ὡς ἰατρὸς καὶ ὡς διευθυντὴς νοσοκομείων κατέλιπεν ἀξιομνημόνευτον καὶ ἐπίφθονον ἐποχήν. Ἦτο ἀμείλικτος ἐργάτης τοῦ καθήκοντος, ἀκούραστος, ἐνεργητικώτατος, προλαμβάνων πάσας τὰς ἀνάγκας τῆς πολυσχιδοῦς ὑπηρεσίας δι’ εὐρείας ἀντιλήψεως. Τοιοῦτον δὲ γόητρον ἐνέπνεεν εἰς τὸ ὑποδεέστερον προσωπικὸν τῆς ὑπηρεσίας, ὥςτε ἐνῷ πάντες ᾐσθάνοντο ἄπειρον ἐμπιστοσύνην καὶ ἀγάπην πρὸς αὐτόν, ἔτρεμον προςέτι μή τοι φωραθῶσιν ἀμελεῖς περὶ τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν ἑαυτῶν καθηκόντων, διότι ὅσον προςηνὴς καὶ γλυκὺς ἦτο, τοσοῦτον ἀδυςώπητος ἐγένετο εἰς τὴν τιμωρίαν τῶν παρεκκλινόντων τοῦ καθήκοντος. Ἦτο ὑπερηφάνου καὶ ἀξιοπρεποῦς χαρακτῆρος, μηδέποτε καταφυγὼν εἰς τὰ συνήθη πλάγια μέσα καὶ κολακεύσας τοὺς ἰσχυροὺς τῆς ἡμέρας. Διὰ τοῦτο κατὰ τὸ τεσσαρακονταετὲς διάστημα τῆς ὑπηρεσίας αὐτοῦ, ὀλίγιστον χρόνον διετηρήθη ἐν Ἀθήναις, καθόσον τὸ προνόμιον τοῦτο ἐπεφυλάσσετο ὑπὸ τῆς πολιτικῆς μόνον δι’ ὅσους ἠδύναντο νὰ διαθέτωσι πλειότερα μέσα ἢ ἱκανότητα ἀληθῆ. Ἀλλὰ καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ ἦνε ἀνεκτὴ ἡ ὑπηρεσία αὐτοῦ ἐν Ἀθήναις, ἔνθα ἡ πίεσις καὶ οἱ ἠθικοὶ ἐξαναγκασμοὶ τῶν ἰσχυρῶν τῆς ἡμέρας εἰσὶ μεγαλείτεροι, ἀνδρός, ὅςτις εἰς οὐδένα ἀπολύτως ἐνόει νὰ χαρισθῇ ἢ νὰ καμφθῇ πρὸ τῆς εὐλαβοῦς ἐκπληρώσεως τοῦ καθήκοντος. Καίπερ δὲ τηλικαύτης ἱκανότητος καὶ ἀξίας ἐγκρατής, ἦν ἐν τοσούτῳ μετριοφρονέστατος, μηδέποτε καταφεύγων εἰς ἀκαίρους ἐπιδείξεις διὰ νὰ καταπλήξῃ τοὺς πολλούς. Ἀλλ’ ὅσοι ὅμως στρατιωτικοὶ ἰατροὶ ὑπηρέτησαν ὑπὸ τὰς διαταγὰς αὐτοῦ, πάντοτε ἀπεκόμιζον αἰσθήματα εὐγνωμοσύνης καὶ ἀγάπης, διότι πολλὰ ἐδιδάσκοντο ἐκ τῆς πολυτίμου μετὰ τοῦ ἀνδρὸς συνεργασίας. Τόσῳ δὲ μετριόφρονα περὶ ἑαυτοῦ προκατάληψιν εἶχεν ὁ σπουδαῖος οὗτος τῆς ἐπιστήμης μύστης, ὥςτε εἰλικρινῶς ἀπεποιήθη τὴν πολλάκις προςενεχθεῖσαν αὐτῷ ἕδραν ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ, ἀξιῶν ὅτι τοιαῦτα ἀξιώματα δέον νὰ ὦσιν ἐμπεπιστευμένα μόνον εἰς τοὺς ὑπερόχους πρυτάνεις τῆς ἐπιστήμης. Ἀλλὰ πλὴν τοῦ ἐπιστημονικοῦ καὶ στρατιωτικοῦ, καὶ εἰς τὸν κατ’ ἰδίαν προςέτι βίον ἐδείκνυεν ἄπειρα χαρίσματα συμπεριφορᾶς ἀμέμπτου, εὐπροςήγορος, ἀγαθός, δίκαιος, φιλάνθρωπος, δωρεὰν εἰς τοὺς πάσχοντας προςφερόμενος, ἀκριβής, ἀψευδής ἀείποτε καὶ ἔντιμος εἰς πάσας αὐτοῦ τὰς σχέσεις καὶ συναλλαγάς. Διὰ τοῦτο ἐθρηνήθη εἰλικρινῶς ὁ θάνατος τοῦ ἀειμνήστου Βασιλείου, διότι ἐν τῷ προςώπῳ αὐτοῦ, ἡ ἐπιστήμη, ὁ στρατός, ἡ πατρίς, ἡ κοινωνία καὶ ἡ βαρυπενθὴς αὐτοῦ οἰκογένεια ἀπεστερήθησαν καλλίστου καὶ μοναδικοῦ σεμνώματος. Ἀπέθανεν ἐν Ἀθήναις τὸ παρελθὸν θέρος καταλιπὼν μνήμην ἄφθιτον καὶ ὄνομα σεβαστὸν εἰς τὸν ἀπορφανισθέντα αὑτοῦ καὶ ἀγαπητὸν οἶκον.
Ο ἐκ Κεφαλληνίας Γεώργιος Λαμπίρης ἦτο γνησία καλλιτεχνικὴ φύσις. Παιδιόθεν ἐγκύψας εἰς τὴν σπουδὴν καὶ τὴν καλλιέργειαν τῆς μουσικῆς ἔμεινε δι’ ὅλου αὐτοῦ τοῦ βίου πιστὸς εἰς τὴν ὡραίαν ταύτην τέχνην, ἀφοσιωθεὶς ὁλοψύχως εἰς αὐτὴν καὶ ἐκ τῶν ἐμπειροτάτων αὐτῆς μυστῶν γινόμενος. Ἐνωρὶς ἤρχισε νὰ διακρίνηται διὰ τὰς μουσικὰς αὑτοῦ συνθέσεις μεγάλην κεκτημένος εὐκολίαν περὶ τὴν εὕρεσιν ἁπλῶν καὶ περιπαθῶν μελῳδιῶν. Ἡ ἐν Ἑλλάδι μουσικὴ τέχνη ὀφείλει πολλὰ εἰς τὸν Λαμπίρην, ἰδιαιτέρως δὲ ἡ πρωτεύουσα, εἰς ἣν πρὸ εἰκοσαετίας καὶ πλέον ἐλθὼν ἐκ τῆς πατρίδος του Κεφαλληνίας ἐγκατέστη καὶ διαρκῶς διεβίωσεν, ὀφείλει εἰς αὐτὸν μέγα μέρος τῆς μουσικῆς της μορφώσεως. Καθηγητὴς τῆς μουσικῆς εἰς τὸ Ἀρσάκειον καὶ εἰς ἄλλα ἐκπαιδευτήρια, πολυάριθμα δ’ ἔχων κατ’ οἶκον μαθήματα τῆς διδασκαλίας τοῦ κλειδοκυμβάλου, συνήργησεν ὅσον οὐδεὶς ἄλλος εἰς τὴν διάδοσιν καὶ τὴν μόρφωσιν τοῦ μουσικοῦ αἰσθήματος παρ’ ἡμῖν, τὸ δὲ ὄνομά του κατέστη δημοτικώτατον διὰ τῶν μουσικῶν του συνθέσεων. Πασίγνωστα τυγχάνουσι τὰ παμπληθῆ μουσικά του ἔργα, ἐφ’ οἷς ἦτο τετιμημένος καὶ διὰ τοῦ ἀργυροῦ σταυροῦ τοῦ Σωτῆρος, δημώδεις δὲ κατέστησαν πρὸ πολλοῦ αἱ μελοποιΐαι του ἐπὶ στίχων τοῦ Παράσχου, τοῦ Βαλαωρίτου, τοῦ Βασιλειάδου καὶ ἄλλων ποιητῶν.
Πρὸ ὀλίγων ἔτι ἐτῶν, νυμφευθεὶς τὴν ἐπὶ ἀρίστῃ ἀνατροφῇ καὶ μορφώσει πρωτότοκον θυγατέρα Ἀγγελικὴν τοῦ διαπρεποῦς ἐν Κεφαλληνία ποιητοῦ Ἀνδρέου Λασκαράτου, ἐξ ἁγνοτάτου ὅλως αἰσθήματος ἐκτιμήσεως καὶ συμπαθείας πρὸς τὰς οἰκογενειακὰς αὐτῆς ἀρετάς, ἔζη βίον γαλήνιον καὶ ἐπίζηλον, ἔμπλεων τρυφερότητος καὶ στοργῆς, ἀγαθὸς πάντοτε, προσηνής, φιλόξενος, τύπος σπανίου πατρὸς καὶ συζύγου. Ἐν ταῖς ἰδιωτικαῖς δὲ αὑτοῦ σχέσεσιν ἦτο ὑπόδειγμα ἀκριβείας καὶ χρηστότητος, διὰ τοῦτο δὲ ἠγαπᾶτο παρ’ ὅλων ὅσοι διημείβοντο μετ’ αὐτοῦ, τῶν συγγενῶν, τῶν φίλων καὶ τῆς κοινωνίας ὁλοκλήρου. Διὸ πάντες ἐθρήνησαν εἰλικρινῶς τὸν θάνατον τῆς ἐκλεκτῆς ταύτης καλλιτεχνικῆς ὑπάρξεως, ἐπισυμβάντα τὴν 13 Ἰουλίου τοῦ 1889.