Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Περί της φυσικής αγωγής κατ' οίκον και εν τη σχολή
| ←Σκαρλάτος Σοῦτσος | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Περὶ τῆς φυσικῆς ἀγωγῆς κατ’ οἶκον καὶ ἐν τῇ σχολῇ |
Ἀχιλλεὺς Γεωργαντᾶς→ |
[Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλλην. Φιλολογικὸς Σύλλογος παρασκευάζων πέρυσι τὰ τῆς εἰκοσιπενταετηρίδος του ἐν ὑπερηφάνῳ συναισθήσει τῆς ὑψηλῆς ἀποστολῆς του, (ἥτις ὅμως βεβαίως δὲν δύναται νὰ ἦναι ὑψηλοτέρα τῆς τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου), περιέλαβεν ἐν ταῖς πανηγυρικαῖς αὐτοῦ ἑορταῖς καὶ ἐργασίαις τὴν μελέτην καὶ συζήτησιν σπουδαιοτάτων θεμάτων, ἅπερ προέβαλεν εἰς τὰ μέλη αὐτοῦ. Μόνον δὲ τοιαῦταί τινες ἐργασίαι δύνανται κυρίως νὰ ἐξάρωσιν ἑορτὰς πεντηκονταετηρίδων καὶ ἑκατονταετηρίδων ἐπιστημονικῶν ἱδρυμάτων. Ἓν τῶν τεθέντων ζητημάτων εἶναι καὶ τὸ ἐν ἐπικεφαλίδι ἀναγεγραμμένον, περὶ οὗ ἐπεστείλαμεν τῷ εἰρημένῳ Συλλόγῳ τὰ ἑξῆς]
χρῆσις λέξεων ἀορίστων ἢ γενικῆς τινος ἐννοίας ἐκφραστικῶν παράγει πολλάκις εἰς πολλὰς καὶ μεγάλας πλάνας· διὰ τοῦτο πρὶν εἴπωμεν ὀλίγας λέξεις περὶ τοῦ θέματος ὅπερ προτάσσεται, ἀπαραίτητον νομίζομεν νὰ ὁρισθῇ καὶ νὰ σαφηνισθῇ ἡ ἔννοια τῆς λέξεως φυσικῆς ὡς κατηγορουμένου τῆς ἀγωγῆς.
Ἤδη πρὸ πολλῶν αἰώνων ἐρρήθη τὸ «ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν,» ὅπερ παρερμηνευθὲν εἰς πολλὰς ἀτοπίας ἀπεπλάνησεν. Οἱ κυνικοὶ ἐνόμιζον ὅτι καὶ αὐτοὶ ἐφαρμόζουσιν ἐν τῷ κυνικῷ τῷ ὄντι βίῳ αὐτῶν τὸ ἀξίωμα τοῦτο. Καὶ εἷς δὲ τῶν μεγίστων τῆς παρελθούσης ἑκατονταετηρίδος φιλοσόφων, παιδαγωγῶν καὶ κοινωνιολόγων ὁ J. J. Rousseau ἐξήνεγκε τὴν περιώνυμον ἀλλὰ λίαν τολμηρὰν γνώμην ταύτην. «Tout est bien sortant des mains de l’Auteur des choses, tout dégénère entre les mains de l’homme.» (Emile, liv. I.)
Εἶναι ἀληθὲς ὅτι πολλάκις ὁ ἄνθρωπος διαστρέφει, διαφθείρει, χείρονα ποιεῖ τὰ καλὰ τῆς φύσεως ἢ τοῦ Δημιουργοῦ ἔργα. Ἀλλ’ ὅμως τίς δύναται νὰ διϊσχυρισθῇ ὅτι ὁ Παρθενὼν εἶναι ἔργον τοῦ ἀνθρώπου dégénéré; ὅτι τοῦ Πινδάρου αἱ ᾠδαὶ εἶναι ἐκφυλισμὸς τῶν ἀγρίων κραυγῶν τοῦ φυσικοῦ ἀνθρώπου; ὅτι τὸ ἀτμόπλοιον εἶναι οἰκτρὰ παραμόρφωσις τοῦ μονοξύλου; ὅτι ἓν μαγείρευμα λαχάνων ἢ κρέατος εἶναι dégénération τῆς ὠμοφαγίας; καὶ ὅτι τὸ κρεμᾷν τοὺς γεγηρακότας γονεῖς ἀπὸ τῶν δένδρων ἢ κατεσθίειν αὐτοὺς πρέπει ν’ ἀντικαταστήσῃ τὰ γηροκομεῖα καὶ ὀρφανοτροφεῖα· διότι ταῦτα εἶναι ἔργα dégénérés τοῦ ἀνθρώπου;
Εἰς τὸ «ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν» νομίζομεν ὅτι τότε μόνον ἀποδίδεται ἡ ἀληθὴς ἔννοια, ὅταν συμπληρωθῇ οὕτως: «ὁμολογουμένως τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει.» Διότι, ἐὰν πᾶν τὸ ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ Δημιουργοῦ παραχθὲν εἶναι ὄντως καλόν, μήπως ὁ ἄνθρωπος δὲν προῆλθεν ἐκ τῆς αὐτῆς πανσόφου καὶ παναγάθου χειρός; Διὰ τί λοιπὸν τὸ μὲν φυσικὸν σπήλαιον εἶναι καλὸν διὰ τὸ ζῷον οἴκημα, ὁ δὲ ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου κτιζόμενος οἶκος εἶναι ἔκτρωμα; διὰ τί τὸ μὲν πτέρωμα τοῦ πτηνοῦ εἶναι ὡραῖον, ἡ δὲ ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου παρασκευαζομένη ἐνδυμασία εἶναί τι τερατῶδες, μὴ φυσικόν;
Ἀλλὰ δὲν βλέπομεν — θὰ εἴπῃ τις — τὰς μυρίας τοῦ ἀνθρώπου παρεκτροπάς, τὰς στρεβλώσεις, τὴν δημιουργίαν περιττῶν ἀναγκῶν; Ναί· πάντα ὅμως ταῦτα ἔγκεινται ἐν τῇ φύσει τοῦ ἀνθρώπου· ἀλλ’ ἡ ἀνθρωπότης ἔχει ἐνώπιον αὐτῆς μακρὸν ἔτι μέλλον. Ἡ χελιδών, εἷναι ἀληθές, δὲν ἔγεινέ ποτε χείρων ἑαυτῆς, ἀλλ’ οὔτε ἔγεινεν οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι χρόνῳ θὰ γείνῃ καὶ βελτίων.
Ἤδη ἐπανερχόμενοι εἰς τὸ θέμα φρονοῦμεν ὅτι πρόκειται ἐν αὐτῷ περὶ τῆς ἀγωγῆς τῶν παίδων κατ’ οἶκον καὶ ἐν τῇ σχολῇ τῆς συμφώνου τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει. Διότι αὐτὴ ἡ ἔννοια τῆς ἀγωγῆς ὡς ἐπιστήμης ἀποκλείει τὴν ἀόριστον ἔννοιαν τῆς φυσικῆς ἀγωγῆς· ἐὰν δὲ ὑπῆρχε φυσική τις ἀγωγή, δὲν ἔπρεπε νὰ ὑπάρχῃ ζήτημα περὶ ἀγωγῆς.Ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων ἕπεται ὅτι ἡ τῶν παίδων ἀγωγὴ τόσῳ τελειοτέρα καὶ ὀρθοτέρα εἶναι, ὅσῳ μᾶλλον συμφωνεῖ πρὸς τὴν τοῦ ἀνθρώπου φύσιν ἐν γένει. Ἡ μελέτη λοιπὸν τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα αὐτοῦ κατά τε τὸ σῶμα καὶ κατὰ τὴν ψυχὴν εἶναι ἀπαραίτητος διὰ τὴν ὀρθὴν ἀγωγὴν αὐτοῦ κατ’ οἶκον καὶ ἐν τῇ σχολῇ. Γνῶμαι δὲ μεμονωμέναι ἢ καὶ συστήματα ὅλα ἀγωγῆς μὴ στηριζόμενα ἐπὶ τῆς ἀπλανοῦς ταύτης βάσεως εἶναι αὐθαίρετα, καὶ παράγουσιν ἄλογα καὶ τερατώδη πορίσματα, ὡς ἐκεῖνα π. χ. «ἐὰν μὴ δαρῇ παῖς οὗ προκόπτει» — «ὁ μαθητὴς πρέπει νὰ μανθάνῃ κατὰ λέξιν ἐκ τοῦ βιβλίου τὸ μάθημά του» καὶ πλεῖσται ἀλογίαι ἄλλαι.
Τρεῖς λοιπὸν εἶναι αἱ πηγαί, ἐξ ὧν δύναται νὰ προκύψῃ σύστημα ὑγιοῦς ἀγωγῆς· ἡ ὀρθὴ γνῶσις τῆς σωματικῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως· ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα τῆς ψυχολογικῆς αὐτοῦ φύσεως, καὶ τέλος, ἡ ὀρθὴ μελέτη καὶ διάγνωσις τῆς ἠθικῆς αὐτοῦ φύσεως. Ὁσάκις δὲ μία τις τῶν πηγῶν τούτων εἶναι τεθολωμένη, τὰ ἐξ αὐτῆς νάματα ὡς πορίσματα διὰ τὴν ἀγωγὴν κατ’ ἀνάγκην στεροῦνται τῆς καθαρότητος καὶ διαυγείας, ἐξ οὗ οὐκ ὀλίγαι πλάναι.
Ἡ ὑψίστη τοῦ Σωκράτους καὶ τῶν γνησίων αὐτοῦ μαθητῶν ὑπηρεσία εἰς τὴν τῶν παίδων ἀγωγὴν καὶ ἐν γένει εἰς τὴν ἠθικὴν τοῦ ἀνθρώπου μόρφωσιν ἐν τούτῳ συνίσταται, ὅτι ἐζήτησε καὶ προσήρμοσεν εἰς τὴν ἀγωγὴν ἀξιώματα πηγάζοντα ἐκ τῆς φύσεως αὐτῆς τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ «γνῶθι σαυτὸν» ἐν τῇ καθολικῇ αὐτοῦ ἐννοίᾳ εἶναι ἡ κρηπὶς ἀληθοῦς παιδαγωγικοῦ συστήματος.
Ὀρθότατον καὶ ἄριστον παιδαγωγικὸν σύστημα εἶναι ἐκεῖνο κατὰ ταῦτα, ὅπερ σκοπὸν ἔχει νὰ παρασκευάσῃ τοὺς παῖδας εἰς τὸ νὰ καταστῶσι καλοὶ κἀγαθοὶ ἤτοι ἐνάρετοι πολῖται, τὸν δὲ σκοπὸν τοῦτον ἐνδελεχῶς ἐπιδιώκει τὸ μὲν διὰ τῆς παιδονομίας τὸ δὲ διὰ τῆς διδασκαλίας τῆς παιδαγωγούσης, δι’ ἧς βαθμηδὸν μορφοῦνται ἠθικαὶ πεποιθήσεις καὶ πρακτικαὶ ἀρχαί, αἵτινες στηρίζουσι καὶ περιφρουροῦσι τὰς ἀγαθὰς ἔξεις, τὰς ὁποίας διὰ τῆς παιδονομίας ἐμφυτεύομεν εἰς τὰς ἁπαλὰς τῶν παίδων ψυχάς. Ἡ διττὴ δ’ αὕτη παιδαγωγικὴ ἑργασία πρέπει νὰ ἦναι ἀδιάλειπτος καὶ ἀχώριστος. Εἶναι δὲ οἰκτρὰ πλάνη νὰ νομίζῃ τις ὅτι ἡ τοῦ ἤθους διάπλασις τελεσιουργεῖται διὰ συμβουλῶν καὶ παραινέσεων ἢ καὶ διὰ λόγων μόνον ἐνθουσιωδῶν.
Οἱ παῖδες οὕτω ψευδῶς παιδαγωγούμενοι ἐθίζονται νὰ ἐπαναλαμβάνωσιν ὡς ἐπῳδὰς τὰ ὡραῖα λόγια, καὶ καθίστανται δεινοὶ μὲν ἴσως ἐν λόγοις, φαῦλαι δ’ ἐν ἔργοις.
Βλ. Σκορδελησ.