Εστία/Τόμος 20/Τεύχος 520/Πως εργάζονται οι μεγάλοι μουσικοί
| ←Απόφθεγμα Βίσμαρκ | Εστία, Τέυχος 520 Πῶς ἐργάζονται οἱ μεγάλοι μουσικοῖ |
Συνέντευξις τοὺ Στάνλεϋ καὶ Βράτσα ἐν Αφρικῇ→ |
Ἡ ἔμπνευσις εἶνε λίαν ἰδιότροπος καὶ ἀσταθής. Αὐτοστιγμεὶ δ' ὑφίσταται πολλὰς τροποποιήσεις. Σπάνιοί εἰσιν οἱ καλλιτέχναι, ὧν ἡ πρώτη διατύπωσις εἶνε ὁριστική.
Ὁ Μαγερμπέερ κατεβασάνιζεν ἀπαύστως τὸν δυστυχῆ Σκρὶβ, παντοίας ἐπιφέρων μεταβολὰς εἰς τὰ μελοδράματά του. Ἐπὶ των ἡμερῶν ἡμῶν ὁ Μασνὲ ὁμολογεῖ ὅτι εἶνε ὀχληρὸς συνεργάτης πρὸς τοὺς ποιητὰς τῶν λιμπρέτων του. «Δὲν δύναμαι νὰ γράψω τὴν μουσικὴν ἑνὸς μελοδράματος ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους, λέγει, πολλάκις προσεπάθησα, ἀλλ’ ἠναγκάσθην νὰ σταματήσω. Ἀνάγκη, οὕτως εἰπεῖν, νὰ γραφῇ τὸ μελόδραμα ἐπὶ τῆς μουσικῆς μου.»
Ὁ Βετχόβεν δὲν ἔπαυεν ἐπεξεργαζόμενος τὰς πρώτας αὐτοῦ ἐμπνεὺσεις. Ἀνευρέθησαν πολλὰ βιβλία τῶν δοκιμίων του· ἐν αὐτοῖς δὲ καταφαίνεται ἡ βαθμιαία τῆς σκέψεως αὐτοῦ πορεία καὶ εἶνε λίαν περίεργον τὸ παρακολουθεῖν αὐτὴν δι’ ὅλων ἐκείνων τῶν μαιάνδρων. Γερμανός τις μουσικογράφος, ὁ Γουσταῦος Νόττεβοχμ, ἀφιέρωσε πολλὰ ἔτη τοῦ βίου αὐτοῦ εἰς τὴν μελέτην καὶ τὴν δημοσίευσιν των δοκιμίων τούτων. Βλέπομεν δ′ ἐν αὐτοῖς ὅτι ἡ μουσικὴ ἰδέα δὲν παρουσιάζεται πάντοτε εἰς τὸ πνεῦμα τοῦ Βετχόβεν αὐτομάτως, δὲν ἀναθρώσκει διὰ μιᾶς πλήρης, ἀλλ’ ἐκδηλοῦται ὑπὸ τὴν ἐνδελεχῆ τῆς διανοίας αὐτοῦ κατεργασίαν ἐν τῇ καλλονῇ, τῇ πρωτοτυπίᾳ καὶ τῇ ἀρτιότητι αὐτῆς. Ἐν τοῖς πολυτίμοις τούτοις τετραδίοις δύναταί τις νὰ παρακολουθήσῃ πάσας τὰς ἀποπείρας τοῦ μεγάλου μελοποιοῦ. Ἡ οἰκογένεια τοῦ Μένδελσον κατέχει τὸ σχετικὸν πρὸς τὸν Φιδέλιον. Θὰ ἦτο εὐτύχημα εἰς τοὺς μουσουργοῦντας νὰ συνεβουλεύοντο πάντα τὰ δοκίμια τῶν ἐξόχων μουσικῶν, ἀλλὰ δυστυχῶς οὗτοι καταστρέφουσιν αὐτὰ μετὰ τὸ πέρας τοῦ ἔργου.
Ὁ Μόζαρτ ὅμως οὐδὲ τόσον βραδέως, οὐδὲ τόσον δυσχερῶς παρῆγεν. Ἐν τῷ ἀξιολόγῳ βιβλίῳ, ὅπερ ἔγραψε περὶ αὐτοῦ ὁ Βίλδερ, εὐρίσκομεν τὰ ἑξῆς περὶ τοῦ τρόπου τοῦ ἐργάζεσθαι τοῦ Μόζαρτ.
«Ἅμα ἤνοιγε τοὺς ὀφθαλμούς, τὸ δαιμόνιον καταλάμβανεν αὐτόν Ἐγειρόμενος τῆς κλίνης ἔτρεχεν εἰς τὸ κλειδοκύμβαλον, παρευθὺς δὲ ἡ φαντασία αὐτοῦ ἐξηγείρετο μετὰ καταπληκτικῆς διαυγείας. Ἐν ᾧ ἐνεδύετο κατείχετο ὑπὸ τῆς ἐξάψεως τῆς ἐμπνεύσεως. Δὲν ἔμενεν οὐδὲ στιγμὴν ἀκίνητος, ἔκρουε τὸν ῥυθμὸν διὰ τοῦ ποδὸς καὶ ἀπὸ τῆς τραπέζης του μετέβαινεν εἰς τὸ κλειδοκύμβαλον. Ὁ κουρεύς του μας διηγήθη πόσον δύσκολος ἐργασία καθίστατο τὸ ξύρισμα καὶ ἡ κόμμωσις αὐτοῦ. Μόλις ἐκάθητο τὸ μάκτρον ἔχων περὶ τὸν λαιμόν, ἐβυθίζετο εἰς βαθεῖαν ὀνειροπόλησιν, λησμονῶν τὰ πάντα. Ἀνηγείρετο τότε χωρὶς νὰ εἴπῃ λέξιν, μετέβαινεν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς μέρους εἰς τὸ ἄλλο, ἀπὸ τοῦ ἑνὸς δωματίου εἰς τὸ ἕτερον, ἐν ᾧ ὁ δυστυχὴς κουρεὺς ἀμηχανῶν ἔτρεχε κατόπιν του τὸ κτένιον καὶ τὸ ξυράφιον κρατῶν ἐν τῇ χειρί. Ἐν τῇ τραπέζῃ πολλάκις ἠναγκάζοντο οἱ περὶ αὐτὸν νὰ τὸν ἀνακαλῶσιν εἰς τὴν πραγματικότητα, διότι συνεχεῖς ἦσαν αἱ ἀφαιρέσεις αὐτοῦ, ἅμα δὲ κατελάμβανεν αὐτὸν πάλιν ἡ μουσική, ἔχανε πᾶν ἄλλο συναίσθημα. Συνέστρεφε τότε ἄκραν τινὰ χειρομάκτρου, ἔθετεν αὐτὴν μηχανικῶς ὑπὸ τὴν ῥῖνα καὶ ἔκαμνε χονδροειδεστάτους μορφασμούς. Ἀλλ’ ἐν τοῖς ταξειδίοις ἰδίως ἡ φαντασία του ἐξήπτετο εὐχερῶς. Ἡ θέα τῶν τοπείων, ἡ κίνησις τῆς ἁμάξης οἰστρηλάτουν αὐτὸν ἀπαύστως. Τότε έφωτίζετο ἡ φυσιογνωμία του, ὑπέμελπεν ὥρας ὁλοκλήρους, καὶ ὡς ἐξήρχετο τῆς θεωρίας αὐτοῦ ἐξέφραζε τὴν λύπην ὅτι δὲν ἠδύνατο νὰ διατυπώσῃ ἐπὶ τοῦ χάρτου τὸ ἔργον ὅπερ εἶχε μελοποιήσει.»
Τοιαύτη ἦτο ἡ περὶ τὸ ἐργάζεσθαι εὐχέρεια τοῦ Μόζαρτ ὥστε ἠδύνατο νὰ μελοποιῇ χωρὶς νὰ παρενοχλῆται διόλου ὑπὸ τοῦ θορύβου, ὅν ἔκαμνον οἱ φίλοι του γελῶντες καὶ ᾄδοντες ἔτι πλησίον του.
Ὁμοίαν, λέγουσιν, εὐχέρειαν κέκτηται καὶ ὁ Βέρδη. Πολλοὶ εἶδον αὐτὸν μελοποιοῦντα ἐν αὶθούσαις, ἐν μέσῳ ζωηρῶν συνδιαλέξεων, χωρὶς νὰ φανῇ οὐδόλως ταραττόμενος ὑπὸ τῆς ἀκατασχέτου περὶ αὐτὸν φλυαρίας.
Καλλιτεχνικαί τινες φύσεις ἄλλως τε δὲν δύνανται νὰ ἐργασθῶσιν ἐν τῇ σιγῇ· ἔχουσιν ἀνάγκην θορύβου· ἐκεῖ μόνον ἀπομονοῦνται· ἡ μαναξία πιέζει αὐτούς.
Ἐν τούτοις ὅτε διατυποῦσιν ἐπὶ τοῦ χάρτου τὴν ἰδέαν αὐτῶν, αὕτη ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἔχει ὡριμάσει πρότερον, ἐν ἀνέσει ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ των. Ὁ τοκετὸς εἶνε ταχὺς ἀλλ’ ἡ κυοφορία διήρκεσεν ἐπὶ μακρόν. Πάντες οἱ μελοποιοὶ δὲν ἔχουσι τὴν ἀπαράμιλλον εὐχέρειαν τοῦ Δονιζέτη, ὅστις ἐποίει τὰ μέλη αὐτοῦ ἐξ ὑπογυίου, ἐφ’ ᾧ οἱ ἀντίπαλοι αὐτοῦ τὸν ἔσκωπτον παρομοιάζοντες αὐτὸν πρὸς ἀντλίαν ἀεννάως ὐδρορροοῦσαν.
Ἡ μεγάλη εὐχέρεια ἄγει εἰς τὸ κοινὸν καὶ τετριμμένον ἐν τῇ τέχνῃ. Ἀλλ’ οἱ καλλιτέχναι οἵτινες ὡς ὁ Βετχόβεν μοχθοῦσιν, ἀνεγείρουσιν οἰκοδομήματα ἀψηφοῦντα τὸν χρόνον. Διὰ τοῦτο ὁ Βετχόβεν ἐγήρασεν ὀλιγώτερον τοῦ Ὠμπέρ εἰ καὶ προγενέστερος αὐτοῦ.
Κ*