Ελλάς και Βυζάντιον
| Ανεξάρτηται γνώμαι - Ελλάς και Βυζάντιον Συγγραφέας: |
| Εστία, αρ. φυλ. 68, 14.05.1894: 1 |
Ἐκ Πετρουπόλεως ἠγγέλθη ἡ προσεχὴς ἔναρξις τῆς δημοσιεύσεως περιοδικοῦ συγγράμματος ἐπιγραφομένου μὲν Βυζαντινὰ Χρονικά, ἀναφερομένου δὲ εἰς τὴν ἱστορίαν, φιλολογίαν καὶ τέχνην τοῦ βυζαντινοῦ κράτους. Καὶ προσκλήσεις δ’ ἀπεστάλησαν περὶ συνεργασίας εἰς τοὺς παρ’ ἡμῖν περὶ τὰ βυζαντινὰ πράγματα διατρίβοντας παρὰ τῆς ἐν Πετρουπόλει αὐτοκρατορικῆς, τῶν ἐπιστημῶν ἀκαδημίας, ἥτις ἀνέλαβε τὴν ἔκδοσιν.
Τὸ πρόγραμμα τῆς περιοδικῆς ταύτης συγγραφῆς εἶνε εὐρύτατον. Αὐτὴ μέλλει νὰ περιλάβῃ πλὴν ἐπικρίσεων βιβλίων καὶ ἀγγελιῶν καὶ μικρῶν ἀνακοινώσεων πραγματείας περὶ τῆς πολιτικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας τοῦ βυζαντινοῦ κράτους, ἐρεύνας περὶ τοῦ κυβερνητικοῦ καὶ κοινωνικοῦ διοργανισμοῦ αὐτοῦ, μελέτας περὶ νομοθεσίας, γραμματείας, γλώσσης καὶ τεχνῶν τῶν Βυζαντινῶν καὶ ζητήσεις γεωγραφικάς, τοπογραφικάς, χρονολογικάς, νομισματικὰς ἀναφερομένας ὡς αὔτως εἰς τὴν βυζαντιακὴν ἐποχήν. Ἀνέκδοτα ἔγγραφα, ἑρμηνευόμενα διὰ σημειώσεων καὶ προλόγων, καὶ ὑπομνήματα παντοῖα θὰ συμπληρώνωσι τὴν πλουσίαν ὕλην τοῦ περιοδικοῦ τούτου, ὅπερ μέλλει νὰ ἐπιχύσῃ φῶς ἄπλετον εἰς τὰ τοῦ ἐν πολλοῖς ἀκόμη διαλανθάνοντος ἡμὰς βίου τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους ἐν τῇ βυζαντινῇ περιόδῳ.
Τὸ περιοδικόν, οὗ τὴν δημοσίευσιν ἀνέλαβεν ἡ ἐν Πετρουπόλει ἀκαδημία, δὲν εἶνε τὸ πρῶτον τοιοῦτον βυζαντινὸν δημοσίευμα. Ἤδη ἀπὸ διετίας ἐκδίδεται ἐν Λειψίᾳ τὸ Βυζαντιακὸν περιοδικὸν (Byzantinische Zeitschrift), ἄριστα διευθυνόμενον ὑπὸ τοῦ ἐν Μοναχῷ καθηγητοῦ τῶν βυζαντιακῶν καὶ νέων ἑλληνικῶν γραμμάτων κ. Κρουμβάχερ. Ἡ δὲ συμμετοχὴ ἱκανῶν Ἑλλήνων βυζαντιολόγων εἰς τὸ γερμανικὸν τοῦτο περιοδικὸν ἀποδεικνύει τὴν ἐκτίμησιν, ἣν οἱ ὁμοεθνεῖς λόγιοι ἠθέλησαν νὰ ἐπιδαψιλεύσωσι πρὸς τὸν ἀκάματον αὐτοῦ διευθυντήν, ὅστις ἀξιώθη τῆς καθηγεσίας διὰ τῶν ἐμβριθῶν αὐτοῦ περὶ τῆς βυζαντιακῆς καὶ νέας ἑλληνικῆς γραμματείας ἐρευνῶν, εἴπερ τις καὶ ἄλλος ἦτο ἄξιος τιμῆς καὶ παρὰ τῶν Ἑλλήνων, ἅτε ἀναδείξας τὰς τοιαύτας μελέτας ἀξίας ἰδίας ἐν γερμανικῷ Πανεπιστημίῳ ἕδρας, τῆς πρώτης ἐπίτηδες ἱδρυθείσης. Ἀλλ’ ἡ πρὸ τοῦ Κρουμβάχερ τιμὴ δὲν ἦτο ὁ μόνος λόγος τῆς συμμετοχῆς τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων βυζαντιολόγων εἰς τὸ ὑπ’ αὐτοῦ διευθυνόμενον περιοδικόν. Ἠσθανόμεθα εἴπερ τινὲς τὴν ἀνάγκην εἰδικοῦ ὀργάνου ἔχοντος σκοπὸν τὴν μελέτην τοῦ βυζαντιακοῦ κόσμου ἐν ἡμέραις καθ’ ἃς τὸ μέχρι τινὸς ἀδίκως περιφρονούμενον Βυζάντιον ἤρχισε διὰ τῆς κριτικῆς ἐρεύνης ἀποκαθαιρόμενον νἀναλαμβάνῃ τὴν ἀληθῆ αὐτοῦ ὄψιν. Μακραίωνες πλάναι καὶ ταπεινὰ συμφέροντα τῆς Δύσεως εἶχον ἀμαυρώσει τὴν περὶ τῶν βυζαντιακῶν πραγμάτων ἡμετέραν γνῶσιν. Ἡ περὶ τὴν γραμματείαν καὶ τέχνην τῶν ἐκκρίτων τῆς ἀρχαιότητος ἐθνῶν καὶ χρόνων καὶ ὁ δίκαιος πρὸς τὸ μεγαλείον τοῦ ἀπωτάτου ἐκείνου παρελθόντος θαυμασμὸς εἶχεν ἀποστήσει τὴν ψυχὴν τῶν ἐρευνητῶν ἀπὸ τῆς περὶ τοῦ Βυζαντίου ἀληθείας, ἐν μέρει δὲ καὶ ἀπ’ αὐτῆς τῆς ἐξετάσεως τῶν κατ’ αὐτό. Διὰ δὲ τὸ θρησκευτικὸν σχίσμα τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσεως εἶχεν ἐπιρρίψει ἡ ἱστοριογραφία τῆς δυτικῆς Εὐρώπης τέφραν καὶ αἰθάλην ἐπὶ τὰς μορφὰς τῶν βυζαντινῶν χρόνων. Μονονοῦ πᾶν ὅτι βυζαντιακὸν ἐθεωρεῖτο ἠθικῶς ἀπόβλητον, πνευματικῶς στρεβλόν, φέρον ἀπαραχάρακτον τὴν σφραγῖδα τῆς παρακμῆς καὶ τῆς ἐκπτώσεως. Ἀλλ’ ἡ ἔρευνα ἤρχισεν ἀποδιδοῦσα εἰς τὸ Βυζάντιον τὴν ὀφειλομένην δικαιοσύνην. Ἡ γραμματεῖα, ἡ τέχνη, ἡ νομοθεσία τοῦ Βυζαντίου ἔχουσι σήμερον οὐ μόνον ἐρευνητάς, ἀλλὰ καὶ θαυμαστάς. Τὸ Βυζάντιον δὲν περιφρονεῖται πλέον, ἀλλὰ μελετᾶται, ἡ δὲ μελέτην ὀλίγον ἀπέχει τοῦ θαυμασμοῦ πρὸς κράτος ἐπὶ μίαν ὅλην χιλιετηρίδα καὶ πλέον διασῶσαν μὲν τὰς παραδόσεις καὶ τὰ μνημεῖα τοῦ παρελθόντος, χρησιμεύσαν δὲ ὡς προπύργιον τῆς Ἀνατολῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς Εὐρώπης ὅλης ἐναντίον τῶν βαρβάρων, δυνάμενον δὲ νὰ ἐπιδείξῃ πολιτισμὸν ἄξιον λόγου, προάγγελον τῆς εἰς Δύσιν ἀπὸ τῆς ἑλληνικῆς Ἀνατολῆς μεταλαμπαδευθείσης ἀναγεννήσεως τῶν γραμμάτων καὶ τεχνῶν. Μετὰ καυχήσεως δὲ δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν, ὅτι εἰς τὴν τοιαύτην παλινόρθωσιν τοῦ ἀδίκως πεπτωκότος οὐ μικρὸν συνετέλεσε ἡ νέα ἑλληνικὴ ἐπιστήμη.
Δὲν εἶνε τῆς ἑλληνικῆς ἐπιστήμης πταῖσμα, ἂν ἡ Γερμανία καὶ ἡ Ῥωσία ἀνέλαβον οὕτως ἐσαεῖ συστηματικῶς τὴν δικαίωσιν τοῦ Βυζαντίου δι’ εἰδικῶν ὀργάνων, ἂν ἀλλογενεῖς ἐπεχείρησαν ἐκεῖνο ὅπερ ὤφειλε νὰ εἶνε ἐθνικὴ καὶ ἐπίσημος τῶν νέων Ἑλλήνων ὑποχρέωσις. Ὑπὸ ἐπιστημονικὴν ἔποψιν φθόνος οὐδείς. Ἡ ἐπιστήμη εἶνε διεθνὴς καὶ ἑνιαία, καὶ εἶνε ἀδιάφορον ἂν τὸ βυζαντιακὸν λάβαρον δὲν ὑψοῦται ὑπὸ τὴν σκιὰν τῆς Ἀκροπόλεως, ἀλλὰ ἐν ταῖς παρὰ τὸν Ἴσαρα Ἀθήναις καὶ παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ Ναίβιδος. Διὰ τοῦτο προθύμως παρέστησαν οἱ Ἕλληνες βυζαντιολόγοι συνεργάτες τῆς Byzantinische Zeitschrift καὶ θὰ παραστῶσι οὒχ ἧττον πρόθυμοι συναρωγοὶ τοῦ Βασίλεφσκι καὶ Ῥέγκελ ἐν τοῖς Vizantijkij Vremenik. Τρανὴ δὲ ἅλλῃ ἀπόδειξις ὄτι ἡ νέα ἑλληνικὴ ἐπιστήμη δὲν ὤκνησε τὸ πρὸς τὸ Βυζαντίον καθῆκον αὐτῆς ὡς ἔργον ἴδιον ἀποδεικνύει ἡ ἵδρυσις της Ἱστορικῆς καὶ Ἐθνολογικὴς Ἐταιρίας, ἧς τὸ Δελτίον εἶνε κατὰ μέγα μέρος ἀφιερωμένον εἰς τὸ Βυζάντιον. Καὶ σκέψις δ’ ἔγεινε πρό τινων ἐτῶν ἄρα τινῶν τῶν ἐν Ἀθήναις βυζαντιολογούντων περὶ ἱδρύσεως ἰδίου βυζαντιακοῦ περιοδικοῦ, καὶ συννενοήσεις ἀντηλλάχθησαν μετ’ ἐκδοτῶν ἐν Ἀθήναις, ἀλλ’ οἱ γενόμενοι ὑπολογισμοὶ ἀπεδείκνυον, ὅτι τοιοῦτό τι δεν ἠδύνατο νὰ ἐπιχειρηθῇ ἄνευ κυβερνητικῆς χορηγίας, ἣν οὐδ’ ἐπειράθην νὰ ζητήσωσι οἱ εἰσηγηταὶ τῆς ἰδίας, ὄντες ἐκ τῶν προτέρων βέβαιοι, ὅτι ὡς ἔχουσι τὰ παρ’ ἡμῖν δὲν περισσεύει χρῆμα πρὸς ἐκπληρῶσιν τοιούτων ὀνειροπολημάτων.
Ἀλλ’ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ὠνειροπόλησαν ματαίως οἱ ἐρευνηταὶ τῶν Ἀθηνῶν ἠδυνήθησαν νὰ καταστήσωσι πρᾶγμα οἱ βυζαντινιολόγοι τῆς Γερμανίας καὶ τῆς Ῥωσίας, ἐπερειδόμενοι εἰς ἐπισήμους χορηγίας καὶ γενναίας ὑποστηρίξεις, ὧν ἄνευ δὲ εἶνε ἡ διατήρησις τῶν ὀργάνων ἀναφερομένων εἰς αἴτινας δὲν κινοῦσι ἄκομα δυστυχῶς τὸ ἐνδιαφέρον τῶν πολλῶν. Οὕτω οἱ ἀπώτεροι ἡμῶν κείμενοι πρὸς τὸ Βυζάντιον ἔγειναν πλησιέστεροι αὐτοῦ, καὶ ἄνευ ὑστεροβουλίας οὐδεμιᾶς, ἐπειδὴ οὐδ’ εἰς τοὺς Ῥώσους ἐρευνητὰς δικαιούμεθα νὰ προσγράψωμεν τοιαύτην, χάριν αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης ἀνέλαβον τὴν συστηματικὴν διαφώτισιν παρελθόντος, ὅπερ εἶνε τὸ παρελθὸν αὐτοῦ τοῦ ἔθνους τοῦ ἑλληνικοῦ. Διὰ ταῦτα εἰς ἡμὰς ἐπεβάλλετο κυρίως διὰ λόγους οὐ μόνον ἐπιστημονικούς, ἀλλὰ καὶ ἐθνικοὺς ἡ οἰκοδόμησις τοῦ μεγάρου εἰς ὃ σήμερον εἴμεθα εὐτυχεῖς συνεισφέροντες μικροὺς μόνον λίθους. Ἀλλ’ ἂν βυζαντιακαὶ μελέται πρέπει νὰ τύχωσι καὶ παρ’ ἡμῖν ἐπισήμου ὑποστηρίξεως, ὡς εὐτυχῶς ἤδη κατενοήθη ἡ ἀνάγκη τῆς ἐπισήμου ἀναγνωρίσεως τῶν πρὸς τὴν ἀπωτάτην ἀρχαιότητα ἡμετέρων ὑποχρεώσεων. Ἀλλ’ ἀποκαλύπτοντες τὴν κεφαλὴν εὐλαβῶς πρὸ τῶν προπάππων, μὴ λησμονῶμεν τοὺς πατέρας, διότι ἄλλως κινδυνεύομεν, χωρὶς νὰ δύναταί τις νὰ κατηγορήσῃ ἡμὰς ἐπὶ ἐπάρσει πατραγαθίας, νὰ παριστάνωμεν τὸ μωρὸν θέαμα λαοῦ κομπάζοντος ἐπὶ μόνη τὴν παππαγαθία.