Εις τον αοίδιμον Καραϊσκάκην και τους υπέρ των Αθηνών πεσόντας

Εις τον αοίδιμον Καραϊσκάκην και τους υπέρ των Αθηνών πεσόντας Συγγραφέας: Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός

Δὲν εἶναι γλυκύτερος ἄλλος θάνατος παρὰ τὸν θάνατον τὸν ὑπὲρ τῆς πατρίδος, μηδ' ἐνδοξότερος ἄλλος νεκρὸς παρὰ τὸν νεκρὸν κείμενον εἰς τῆς μάχης τὸ πεδίον ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας! Ἂς μένει αὐτὸς ἄταφος, ἂς γενῇ βορὰ κοράκων καὶ γυπῶν, μηδὲ τὰ ὀστᾶ του ἃς ἀφεθῶσι κἄν εἰς τὸν τόπον τῆς δόξης, ἀλλὰ φθονερῶν ἀνέμων χειμέριοι πνοαὶ ἂς τὰ διασκορπίσωσιν εἰς χαράδρας• καὶ φάραγγας ἀνηλίους, καὶ εἰς τόπους ἀστιβεῖς καὶ πανερήμους• καὶ μ' ὅλα ταῦτα εἶναι ἀληθινόν, ὅτι δὲν εἶναι γλυκύτερος θάνατος ἄλλος παρὰ τὸν θάνατον τὸν ὑπὲρ πατρίδος, μηδ' ἐνδοξότερος ἄλλος νεκρὸς παρὰ τὸν νεκρὸν κείμενον εἰς τῆς μάχης τὸ πεδίον ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας !

Ἰδοὺ σήμερον ἔχομεν τὸ παράδειγμα πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν μας. Τῶν ὑπὲρ τῶν Ἀθηνῶν πεσόντων ἡρώων δὲν ἔχομεν σήμερον παρὰ τὰ κρανία καὶ λείψανα ὀστέων, τὰ ὁποῖα ἐρριμένα ἄταφα, καὶ ἀκήδευτα καὶ παίγνια τῶν ὕβρεων τῆς ἀτμοσφαίρας, μόλις γνωρίζονται σήμερον ὅτι εἶναι ἀνθρώπινα ὀστέα.

Τὴν τοιαύτην μετὰ θάνατον τύχην των οἱ ἥρωες οὗτοι τὴν ἐσυμπέραιναν. Ἐμάχοντο ἄσπονδοι ἐχθροὶ νικώμενοι μ' ἐχθρὸν ἄσπονδον καὶ ἄγριον νικώμενον, ἀγριώτερον καὶ ἀσπονδότερον νικῶντα, μ'ἐχθρὸν στιβάζοντα τὰς κεφαλάς των ὡς τρόπαια πυραμοειδῆ, διὰ νὰ τὰ λακτίζη ἔπειτα, καὶ νὰ ἐξεμῆ κατ’ αὐτῶν μυρίας ὕβρεις, μυρίας βλασφημίας. Δὲν ἀμφέβαλαν ἆρα οἱ ἥρωες οὗτοι, ὅτι μετὰ θάνατόν των δὲν θέλουν ἐπιτύχει μηδὲ ταφήν, μηδ' ἀσπασμοὺς τελευταίους φίλων, μηδὲ θρήνους συγγενῶν ἐπικηδείους. Ἀλλ' ἡ ἔφεσίς των ἦτον ἤ νὰ νικήσωσιν, ἢ ν' ἀποθάνωσιν ὑπὲρ πατρίδος• αἱ εὐχαί των ἦσαν νὰ δώσωσιν ἀποθνήσκοντες ὑπὲρ αὐτῆς παράδειγμα εἰς τοὺς Ἕλληνας συναδέλφους των τῆς τοιαύτης ἀφοσιώσεως. Πόσον ἆρα γλυκὺς ἐφάνη εἰς αὐτοὺς ὁ θάνατος, ὅταν πίπτοντες καὶ ψυχορραγοῦντες πρηνεῖς ἐπάνω εἰς τὸ φίλτατον τῆς πατρίδος ἔδαφος, τὸ ἠσπάζοντο τὸν πανύστατον ἀσπασμὸν μὲ τὰ πελιδνά των χείλη, καὶ παρακατέθετον ἐπ' αὐτοῦ τὴν ὑστερινὴν πνοήν των, παρακαταθήκην ἱερὰν τὴν ὁποίαν δὲν ἠδύνατο ὁ ἐχθρὸς μηδὲ ν' ἀφαιρέσῃ μηδὲ νὰ βεβήλωσῃ.

Τοιοῦτοι ἦσαν οἱ περικλεεῖς ἂνδρες, τῶν ὁποίων κηδεύομεν σήμερον τὰ λείψανα τῶν λειψάνων των. Ἀλλ’ αὐτῶν τῶν ἀθανάτων ὑπὲρ τῆς Ἑλληνικῆς ἐλευθερίας ἀγωνιστῶν τίς ἦτον ὁ ἀρχηγός, ὁ στρατηγὸς ἐν ταυτῷ καὶ συστρατιώτης; τίς ὁ τρέχων ἐπὶ κεφαλῆς των εἰς τὰς μάχας, εἰς τὰς καθημερινὰς μετὰ τοῦ ἐχθροῦ συμπλοκάς, ὁ σχεδιάσας καὶ κατορθώσας μετ' αὐτῶν τόσας νίκας, τοσαύτας καὶ τηλικαύτας ἀριστείας; Ὁ ἀοίδιμος Γεώργιος Καραϊσκάκης! Ὦ πόσον ἡ σκιά του θέλει εὐφρανθῇ σήμερον, σήμερον, ὅτε συνθάπτονται εἰς τὸ αὐτὸ μαυσωλεῖον τὰ ὀστέα του μετὰ τῶν γενναίων συστρατιωτῶν του, ὅτε συναποτίθεται ἡ κόνις του μὲ τὴν κόνιν τόσον ἱερὰν τόσων ἡρώων.

Ἔχομεν εἰς τὴν ἱστορίαν πολλὰ παραδείγματα μεγαλοφυῶν καὶ μεγαλοπραγμόνων ἀνδρῶν, τῶν ὁποίων, μέχρι τινὸς δὲν ἐγνωρίζετο, εἰμὴ τὸ πολλοστημόριον τῆς ἀξίας των, καὶ ἔκτακτοι περιστάσεις ἔπειτα τοὺς ἀνέδειξαν ὁποῖοι ἦσαν. Τοιαύτη ἐστάθη ἡ τύχη τοῦ Καραϊσκάκη. Ἀλλὰ πρὶν ἀρχίσω τὸν μετὰ τὴν ἐπανάστασιν βίον του, ἂς ἀνατρέξω εἰς τὸν πρὸ τῆς ἐπαναστάσεως. Εἰς τῶν μεγάλων ἀνδρῶν τὴν βιογραφίαν εἶναι καταλληλοτέρα ἡ λακωνική βραχυλογια. Νομίζω, ὅτι θέλω εἴπει ἀρκετὰ περὶ τοῦ πρὸ τῆς ἐπαναστάσεως Καραϊσκάκη, λέγων ὅτι ἦτον εἷς ἐκ τῶν ἁρματωλῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι καθ’ ὅλον τὸ μακρὸν διάστημα τῆς δουλείας διετήρησαν μὲ τὰ ὅπλα εἰς τὰς χεῖρας τὸ ἱερὸν πῦρ τῆς Ἑλληνικῆς ἐλευθερίας. Αὐτοὶ ἦσαν, οἱ ὁποῖοι ἐφ' ὑψηλῶν καὶ ἀμφικρήμνων ὀρέων ἔχοντες ἐξησφαλισμένην εἰς ἀνήλια ἄντρα καὶ σπήλαια ἀπρόσβατα τὴν ἐλευθερίαν, κατεχλεύαζαν τὰς ἀπειλὰς τῶν δυναστῶν, καὶ τὰς ἐκστρατείας, καθὼς καταφρονοῦν τὰς χιόνας καὶ τοὺς ἀνέμους αἱ βαθύρριζοι δρεῖς, καὶ ὑψίκομοι κέδροι καὶ αἴγειροι, καὶ πεῦκαι.

Αὐτοὶ ἦσαν, οἱ ὁποῖοι καταρρεύσαντες ὡς χείμαρρος ἀπὸ τῶν ὀρέων, ὅτε ἐξερράγη ὁ ἀγὼν τῆς ἐλευθερίας συμπαρέλαβον τὰ ἀσθενῆ ρυάκια καὶ κατέσυραν τοὺς φραγμούς, καὶ τὰ ἕρκη τῆς ἀλλοφύλου τυραννίας. Εἷς ἐξ αὐτῶν ἦτον καὶ ὁ Καραϊσκάκης. Τῶν Μιλτιαδῶν τῶν Θεμιστοκλέων καὶ τῶν Κιμώνων τὴν σάλπιγγα τὴν πολεμιστήριον, τὴν ὁποίαν κατέπιε πρὸ τόσων αἰώνων ἡ γῆ τῆς Χαιρωνείας ἅμα οἱ γίγαντες τῆς ἐποχῆς μας ἀνασκάψαντες τὴν ἀνεῦρον, καὶ τὴν ἐφύσησαν, καὶ ἀντήχησε πανταχοῦ καὶ εἰς τὰ ὄρη καὶ εἰς τὰς πεδιάδας, καὶ εἰς τὰς νήσους τῶν Ἑλλήνων, καὶ εὐθὺς ὁ Καραϊσκάκης πρὸς τὸν κοινὸν ἔδραμεν ἀγῶνα.

Τὰ προοίμια τῶν ἐνδόξων κατορθωμάτων του εἰς τὴν Τατάρναν, εἰς τὸ Μακρυνόρος, εἰς τ' Ἄγραφα καὶ εἰς τὸν Ἀχελῶον, διεκόπησαν ἀπὸ βαρεῖαν καὶ δεινὴν νόσον, διὰ τὴν ὁποίαν ἠναγκάσθη νὰ μεταβῆ εἰς Ἰθάκην διὰ νὰ θεραπευθῇ. Ἀπηλπισμένος ἐκεῖ ἀπὸ τοὺς ἰατρούς, ἐλάκτισε τὴν κλίνην τῆς ἀσθενείας του, καὶ ἐπανέτρεξε πρὸς τὸ στάδιον τῶν μεγάλων ἄθλων, μ' ἀκατάσχετον ἐπιθυμίαν του νὰ μετρηθῶσι αἱ ὀλίγαι ὑπόλοιποι ἡμέραι τῆς ζωῆς του μὲ τόσα τρόπαια κατὰ τῶν ἐχθρῶν. Ἀλλ' εἰς τὴν ἐπάνοδόν του, ἔμελλε ν' ἀντιπαλαίῃ μὲ τὴν χρονικὴν ἀσθένειάν του, μὲ τὸν κοινὸν ἐχθρὸν καὶ τὸ δεινότερον μὲ τὸν φθόνον καὶ τὴν συκοφαντίαν, καὶ ἐντεῦθεν ἄρχεται ἡ δευτέρα πρᾶξις τοῦ δράματος τῆς μετὰ τὴν ἐπανάστασιν ζωῆς αὐτοῦ τοῦ μεγαλοπράγμονος ἀνθρώπου, πρᾶξις περιέχουσα τὴν βαρυπενθεστάτην τῶν περιπετειῶν, τὴν καταστροφὴν τοῦ Μεσολογγίου!

Ὁ κατὰ τὴν διάγνωσιν τῶν ἰατρῶν ἀπεγνωσμένος οὗτος ἀνήρ, ἐπανελθὼν εἰς τὸ πατρῶον ἔδαφος ἀπέδειξεν, ὅτι διὰ τοὺς ὑπὲρ πατρίδος ἐνθέρμους ἀγωνιστὰς ὑπάρχει ἄλλο σύστημα θεραπευτικῆς, ὅτι αὐτοὶ ἀναλαμβάνουσι τὴν ὑγείαν των μὲ συντόνους στρατιωτικὰς πορείας, μὲ διανήξεις ποταμῶν, μὲ ὑπαίθρους διανυκτερεύσεις, μὲ συνεχεῖς συγκρούσεις μετὰ τῶν πολεμίων. Κατ' ἐκείνην τὴν πολύαθλον ἐποχὴν ὁ Κιουταχῆς καὶ ὁ Ἰβραχίμης τῆς Αἰγύπτου ἐπολιόρκουν τὸ Μεσολόγγιον, φοβεροὶ διὰ τὴν τόλμην των, καὶ τὴν ἀνένδοτον ἐπιμονήν των. Στόλοι ἐκ μέρους τῆς θαλάσσης ἀποκλείοντες στενότατα τὸν εἴσπλουν, στρατόπεδα κατὰ τὴν ξηρὰν πλησίον τῶν προμαχώνων τοῦ φρουρίου περιταφρευμένα καὶ μὲ τριπλῆν ὀχυρωμένα σειρὰν κανονοστασίων εἶχον ἀκαταπλήκτους ἀντιπάλους τὴν φρουρὰν Μεσολογγίου καὶ τὸν Καραϊσκάκην, ὅστις τρέξας πρὸς βοήθειάν της καὶ ποτὲ μὲν νυκτομαχῶν καὶ προσβάλλων τὰ χαρακώματα τῶν πολιορκούντων ποτὲ δὲ περικόπτων τὰς διὰ ξηρᾶς ζωοτροφίας των καὶ τὰ τοῦ πολέμου ἐφόδια, ἄλλοτε δὲ ραγδαῖος ἐπιπίπτων κατ' ἀποσπασμάτων ἐχθρικῶν, ἠγωνίζετο νὰ λύσῃ τὴν πολιορκίαν.

Ἀλλὰ μέγιστος καὶ ἀκαταμάχητος ἐχθρός, ἡ πεῖνα, εἰς τὸν ἔσχατον καταντήσασα βαθμόν, ἔφερε τέλος πάντων τὴν ἀκαταγώνιστον φρουρὰν εἰς ἀπελπισίαν• διότι ὁλόκληρος πόλεως λαὸς δὲν δύναται ποτὲ ν' ἀποφασίσῃ ἐξαγωγὴν βίου μὲ τοιαύτην ἀποκαρτέρησιν. Ὅταν ἆρα κατὰ τὴν φοβερὰν ἐκείνην τῆς ἐξόδου νύκτα οἱ Μεσολογγῖται ὁδηγοῦντες μὲ τὴν εὐώνυμον μὲν χεῖρα ἄλλος τέκνον, ἕτερος γηραιὸν πατέρα, ἀδελφὴν ἂλλος καὶ μητέρα, ἄλλος δὲ σύζυγον φιλτάτην καὶ μὲ τὴν δεξιὰν κρατοῦντες τὸ ξίφος γυμνόν, ὥρμησαν νὰ διεκπηδήσωσι τόσα χαρακώματα καὶ τάφρους καὶ στρατόπεδα τῶν ἐχθρῶν, τότε ὁ Καραϊσκάκης βαρέως ἀσθενῶν δὲν ἠδυνήθη νὰ καταβῇ πρὸς τὰς ὑπηρεσίας τῆς ὀρεινῆς του θέσεως, ὅπου ἦτον στρατοπεδευμένος διὰ ν' ἀντιπερισπάσῃ τὸν ἐχθρὸν καὶ νὰ προστατεύσῃ τὴν ἔξοδον τῶν Μεσσολογγιτῶν. Περίπτωσις ὀλεθριωτάτη, πενταπλασιάσασα τὸν φόνον τῶν ἀειμνήστων αὐτῶν ἀνδρῶν, συμφορὰ κατασείσασα ὅλην ἐκ θεμελίων τὴν Ἑλλάδα, τὴν ὁποίαν ὁ νικητὴς ἐχθρὸς ἀφού κατέστρεψε τὸ πρώτιστον καὶ εὐθετώτατον προπύργιόν της, ἐθεωροῦσε πλέον ὡς στάδιον ὁμαλὸν καὶ ἀκίνδυνον τῶν μελλόντων αὐτοῦ θριάμβων.

Ἕως τῆς καταστροφῆς τοῦ Μεσσολογγίου ὁ Καραϊσκάκης ἐφάνη εἷς ἐκ τῶν πολλῶν προμάχων τῆς Ἑλληνικῆς ἐλευθερίας. Ἡ μεγάλη αὐτὴ τοῦ ἔθνους συμφορὰ τὸν ἐχορήγησε τὴν τρίτην πράξιν τοῦ δράματος τῶν ἀγώνων του, τόσον θαυμαστῶν, ὥστε εὐφυὴς ζωγράφος ἤθελε παραστήσει εἰς πίνακα τὰ Ἠλύσια πεδία, ὅπου ἐν μέσῳ ὄντες τῶν Ἀγησιλάων καὶ τῶν Φιλοποιμένων οἱ πεσόντες ἀριστεῖς τῆς ἀναδημιουργηθείσης Ἑλλάδος νὰ δακτυλαδεικτῶσι πρὸς αὐτοὺς τὸν Καραϊσκάκην.

Εἶναι ἄνδρες, τὸ εἶπα ἀνωτέρω καὶ τὸ ἐπαναλαμβάνω, εἶναι ἄνδρες, τῶν ὁποίων τὸ μεγαλεπήβολον καὶ τὸ μεγαλουργὸν προκαλοῦσι, καὶ ὡς λυδία λίθος βασανίζουσι, δεινότης περιστάσεων, ἀνελπιστία πραγμάτων, κινδύνων ἀκμή, παρελθὸν τρομερόν, παρὸν ἄγριον, καὶ καταπληκτικώτατον. Οἱ τοιοῦτοι ἄνδρες ἔχουσι μυστηριώδη καὶ ἀνεξήγητόν τινα δύναμιν ψυχῆς, εἰς τὴν ὁποίαν πιστεύοντες ἀδιστάκτως, ὁρμῶσι πρὸς τὰς μεγάλας πράξεις καὶ ἐκτελοῦσι θαύματα.

Μετὰ τὴν κατασκαφὴν τοῦ Μεσολογγίου ἀμέσως ἐμελέτησε καὶ ἀπεφάσισεν ὁ Καραϊσκάκης τὴν καταστροφὴν τοῦ ἐχθροῦ, τὴν ἀνάκτησιν τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος, ὅλης πρὸς τὰς κορυφὰς καὶ τὰ σπήλαια τῶν ὀρέων καταφυγούσης, τὴν ἀναβίωσιν τῆς ψυχορραγούσης ἐλευθερίας μας• μεταβαίνει λοιπὸν χωρὶς ἀναβολὴν καιροῦ πρὸς τὴν Διοίκησιν εἰς τὸ Ναύπλιον, παραλαβὼν μεθ' ἑαυτοῦ ὀκτακοσίους στρατιώτας• «δός με, λέγει εἰς τὴν Διοίκησιν, δός με διαταγὴν νά ἐκστρατεύσω ἀρχηγὸς εἰς τὴν Στερεὰν Ἑλλάδα, δός με καὶ ὀλίγα χρήματα, καὶ ὑπόσχομαι, ὅτι θέλετε ἀκούσει τὸν ἐχθρὸν καταδιωκόμενον ἀπὸ τοὺς στρατιώτας μου ἕως τὴν δεξιὰν ὄχθην τοῦ Σπερχειοῦ, ἕως τὰς Θερμοπύλας».

Ἡ ὑπόσχεσίς του ἦτον μεγάλη καὶ δυσκατόρθωτος, ἀλλ' αἱ ἀπαιτήσεις του καὶ αἱ δύο ἦσαν δυσκολοκατορθώτεραι• ἀφ' ἑνὸς μέρους ἦτον ἡ χρηματικὴ ἀμηχανία τῆς Διοικήσεως, ἂφ' ἑτέρου εἶχε τὸν φθόνον σκευωροῦντα, καὶ ἐναντιούμενον εἰς τὸ νὰ διορισθῆ γενικὸς ἀρχηγὸς τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος, μόλα ταῦτα κατόρθωσε καὶ τὰ δυὸ μὲ τὴν ἀκαταγώνιστον ἐπιμονήν του καὶ μὲ τὴν ἀπότομον ἀρχηγίαν τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος. Ἔλαβε χρήματα μολονότι ὀλίγα καὶ διέβη τὸν ἰσθμὸν τῆς Πελοπονήσσου μετὰ διακοσίων στρατιωτῶν, εὐχηθεὶς ἔκβασιν εὐτυχῆ καὶ ταχεῖαν τῆς ἐκστρατείας του, διὰ νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν χερσόνησον ὅπου μετὰ τῶν συναδέλφων του τῶν καρτεροψύχων Πελοποννησίων νὰ καταπολεμήσῃ τὸν Ἀννίβαν τῆς Αἰγύπτου Κίνημα μανιῶδες, ἢ ὀρμὴν μωρᾶς καὶ χωρὶς πεῖραν ἀλαζονίας ἤθελεν ὀνομάσει τις τὴν ἀπόφασιν αὐτὴν τοῦ Καραϊσκάκη; Τὸ Μεσολόγγιον ἔκειτο κατατεφρωμένον, τῆς ἡρωικῆς φρουρᾶς του τὰ δύο τρίτα ἔπεσον κατὰ τὴν μακρὰν πολιορκίαν, καὶ τὴν πανδημεί ἒξοδον τῶν πολιτῶν• ὅλη ἡ Στερεὰ Ἑλλὰς μέχρι τῶν Ἀθηνῶν ἐπλημμυρεῖτο ἀπὸ τὸν χείμαρρον τῶν ὑπὸ τὸν Κιουταχῆν στρατευμάτων. Ὁ Κιουταχῆς οὗτος ἦτον πολεμιστὴς δεινὸς διὰ τὴν μακράν του πεῖραν, καὶ ἀκάματος διὰ τὴν φιλοτιμίαν του, διὰ τὴν θρησκείαν του, καὶ διὰ τὰς ἀδυσωπήτους τοῦ ἡγεμόνος του προσταγάς• ὁ Καραϊσκάκης ἐκ τοῦ ἐναντίου ὥρμησεν εἰς τὴν ἐκστρατείαν μὲ διακοσίους μόνους στρατιώτας, μὲ κουφότατον στρατιωτικὸν ταμεῖον, μ' ἐφόδια μόλις ἀρκετὰ εἰς ἀκροβολισμούς τινας, ἔχων ἔμπροσθεν τὸν Κιουταχῆν τηλικοῦτον ἀντίπαλον, ὄπισθεν ὄχι ἀκμαιότερον πολέμιον τὴν ἀντιζηλίαν, καὶ τὴν τότε Διοίκησιν κριτὴν τῶν πράξεών του παλίμβολον καὶ ἀλλοπρόσαλλον διὰ τὴν ἀδράνειάν της. Ἀλλ' ὅλοι αὐτοὶ οἱ στοχασμοὶ ἦσαν σκέψεις φρονήσεως κοινῆς, καὶ χυδαίας, καὶ χειραγωγουμένης ἀπὸ τῶν πραγμάτων τὴν ἐπιφάνειαν• ὁ Καραϊσκάκης ὅμως ἂλλὴν εἶχε τοῦ σκέπτεσθαι ἀκριβῆ ὁδόν, ἂλλην στενωπὸν τοῦ στοχάζεσθαι εἰς αὐτὸν μόνον ἐγνωσμένην• ἐκινήθη ἀπὸ τὴν ἰσχυρὰν συνείδησιν τῆς στρατηγικῆς ἰκανότητός του, ἀπὸ τὸ αἴσθημα τῆς γενναιότητος τῶν Στερεολλαδιτῶν πολεμιστῶν, οἱ ὁποῖοι τοσάκις ἐκτυπήθησαν καὶ ἐκτύπησαν τὸν ἐχθρόν• ἐστοχάσθη ὅτι ἡ τέφρα τοῦ Μεσολογγίου ἦτο δι' αὐτοὺς κόνις ἀξία τοῦ σταδίου, εἰς τὸ ὁποῖον ἔμελλον ν' ἀγωνισθῶσι μὲ σφοδροτέραν ρώμην μὲ ἀκαμπτοτέραν ἀγανάκτησιν ἐκδικήσεως• ἐστοχάσθη, ὅτι εἰς πόλεμον εἰσβολῆς καὶ ἐπιθέσεως οἱ εὔζωνοι καὶ λιποί τῆς πατρίδος στρατιῶται πολεμικὰ ἐφόδιά των ἒχουσι τὰ ἐφόδια τῶν ἐχθρῶν, ζωοτροφίας τὰς ζωοτροφίας τῶν ἐχθρῶν, καὶ ἔνδοξον μισθοδοσίαν τὴν νίκην λαψυρονόμον• ἐστοχάσθη ὅτι αἱ ρίζαι τῶν τροπαίων δὲν φοβοῦνται τὸν σκώληκα τοῦ φθόνου.

Αὐτοὺς τοὺς στοχασμοὺς περιστρέφων εἰς τὸν νοῦν του ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὸ Ναύπλιον κατὰ τὴν 19ην τοῦ Ἰουλίου καὶ ἔφθασε κατὰ πέμπτην τοῦ Αὐγούστου εἰς τὰς Ἀθήνας πρὸς τὸ Χαϊδάρι μὲ τετρακισχιλίους καὶ ἑξακοσίους στρατιώτας. Τὴν ἐπιοῦσαν ἐσυγκροτήθη μάχη εἰς τὸ Χαϊδάρι, ὅπου ἐνίκησαν ἐπιφανῆ νίκην οἱ Ἕλληνες, καὶ ὅπου λαμπρῶς ἠγωνίσθη ὁδηγῶν χιλίους διακοσίους τακτικοὺς ὁ φίλτατος τῶν Ἑλλήνων Φαβιέρος.

Ἀφοῦ ὁ Καραϊσκάκης εἰς διάστημα δύο μηνῶν κατεστρατήγησε τὸν ἐχθρὸν εἰς συνεχεῖς συμπλοκάς, εἰσβίβασε δὲ εἰς τὴν Ἀκρόπολιν μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Γούρα πρὸς ἐμψύχωσιν καὶ ἐνίσχυσιν τῆς φρουρᾶς ἕν σῶμα στρατιωτικὸν ὑπὸ γενναῖον καὶ ἀπτόητον ἀρχηγόν, καὶ ἐνδυνάμωσε τὸ στράτευμά του μὲ τὰ ἐκ τῆς Πελοποννήσου συρρεύσαντα ἐπικουρικὰ σώματα, εἶδε τότε ὅτι ἔφθασεν ὁ ἁρμόδιος καιρὸς τῆς ἐκστρατείας του εἰς τὰς παραιτέρω ἐπαρχίας διὰ νὰ τὰς ἐλευθέρωσῃ, διὰ ν' αὐξήσῃ προχωρῶν τὰς δυνάμεις του μὲ προσθήκην στρατιωτικῶν σωμάτων, καὶ διὰ νὰ κόψῃ τὴν κοινωνίαν τοῦ ἐχθροῦ μὲ τὰς ὄπισθέν του ἐπαρχίας, ὁπόθεν τὸν ἤρχοντο καὶ τροφαί, καὶ στρατεύματα νέα καὶ ἐφόδια, καὶ οὕτω νὰ τὸν καταναγκάσῃ νὰ λύσῃ τῶν Ἀθηνῶν τὴν πολιορκίαν.

Ἀφοῦ λοιπὸν ὠχύρωσε καὶ ἐνίσχυσεν ἀσφαλῶς τὸ ἐν Ἐλευσῖνι στρατόπεδον διὰ νὰ θέσῃ τὸν ἐχθρὸν μεταξὺ δύο προσβολῶν, καὶ διὰ νὰ φράξῃ τὴν εἰσβολήν του εἰς τὴν χερσόννησον, ἐκίνησε κατὰ τὴν 25 τοῦ Ὀκτωβρίου ὄχι διὰ νὰ κατορθώσῃ ἐπιδρομὴν τίνα στρατιωτικὴν ἀλλὰ διὰ τὴν ἀνάκτησιν τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος, μολονότι οἱ εἰς τὴν μεγάλην αὐτὴν πρᾶξιν συνεξορμήσαντες ὑπ' αὐτὸν στρατιῶται ἦσαν ὅλοι τὸν ἀριθμὸν δύο χιλιάδες καὶ πεντακόσιοι. Θαυμαστὸς κατὰ τὴν ὀξύτητα τῶν πορειῶν, ἐν καιρῷ χειμῶνος καὶ εἰς τόπους σκεπασμένους ἀπὸ ἐρείπια καὶ τέφραν, καταστρατηγῶν τὸν ἐχθρόν, καὶ προλαμβάνων τοὺς σκοπούς του, εὔστοχος εἰς τὰς προσβολάς, καρτερικὸς εἰς τὰς ἀφορήτους κακουχίας, πρῶτος ὁρμῶν εἰς τοὺς κινδύνους, ὁσάκις ἒβλεπεν ἀποδειλιῶντας τοὺς στρατιώτας του• μεγαλόδωρος πρὸς τοὺς ἀνδραγαθοῦντας ἀπέδειξεν, ὅτι γεννηθεὶς στρατηγὸς ἐδιδάχθη ἀπὸ τὴν πεῖραν τῶν κατὰ τὴν ἐπανάστασιν ἀγώνων• εἶναι ἂξιαι τῆς ἱστορίας αἱ μάχαι τῆς Ἀράχοβας, τοῦ Ζεμενοῦς, τοῦ Διστόμου, καὶ τῆς Φοντάνας τὰς ὁποίας ἐκέρδισεν εἰς διάστημα τεσσάρων χειμερινῶν μηνῶν, ἐλευθερώσας τὴν Βοιωτίαν, τὴν Φωκίδα καὶ τὴν Λοκρίδα ἕως τὴν δεξιὰν ὄχθην τοῦ βαθυδίνου Σπερχειοῦ.

Κατορθώσας λοιπὸν τῆς ἐκστρατείας του τὸν σκοπόν, καὶ ἐξασφαλίσας τὰς ἐλευθερωθείσας ἐπαρχίας, ἐπανέστρεψε μὲ χιλίους διακοσίους στρατιώτας κατὰ τὸν Φεβρουάριον εἰς Ἀθήνας, καὶ ἀμέσως ἂρχισε νὰ ἐνεργῆ ὡς δραστήριος καὶ συνετὸς στρατηγὸς τὰ πρὸς διάλυσιν τῆς πολιορκίας ὅσα εἰς διάστημα τεσσαράκοντα ἡμερῶν κατώρθωσεν πρὸς τὸν μεγάλον αὐτὸν σκοπόν, συναγωνιζόμενος μετὰ τῶν Στερεολλαδιτῶν, μετὰ τῶν Πελεποννησίων καὶ μετὰ τῶν ναυτικῶν ἕως τὴν ἡμέραν τῆς τελευτῆς του, εἶναι ἱκανὰ πρὸς ἀπόδειξίν των ὅτι ἤθελεν ἀποβῇ εὐτυχὴς ἡ ἐπιχείρησίς του, ἀλλὰ μία φεῦ! θανατηφόρος τουφεκίου βολὶς ἐματαίωσε τόσον μεγάλας προσδοκίας, κατέβαλε τὸν ἄνδρα, καὶ συγκατέβαλε τὴν Ἀκρόπολιν. Ἐὰν πρὸ δύο ἡ τριῶν ἐτῶν, ἤθελε νικήσει καὶ ἐπιζήσει ὁ Καραϊσκάκης, ἔλυεν ἴσως τὸ πρόβλημα «διατὶ δὲν ἐφάνη καθόλον τὸ διάστημα τοῦ ἀγῶνος εἰς τὴν Ἑλλάδα ἀνὴρ ἱκανὸς νὰ συγκέντρωση εἰς ἑαυτὸν ὅλην τὴν δύναμιν στρατιωτικὴν καὶ πολιτικὴν τοῦ ἔθνους»• ἤθελεν ἴσως ἀποδείξει, γενόμενος αὐτὸς κέντρον ἑνιαῖον, ὅτι τοῦτο δὲν ἦτο κατορθωτόν, ἐνόσω τὰ Ἐλληνικὰ ὅπλα ἦσαν πρὸς ἄμυναν ἱκανά, ἀλλ' ἀνίσχυρα πρὸς ἐπίθεσιν, ὅτι ἡ ἄμυνα, ὅσον ἡρωϊκὴ καὶ ἂν κατορθωθῇ, εἶναι ἄγονος καὶ παθητικὴ ὅτι μόνη ἐπιθετικῶν μαχῶν εὐόδωσις, πολλαπλασιάζουσα τὰ μέσα τοῦ νικῶντος ἀρχηγοῦ, ἠμπορεῖ νὰ τὸν καταστήσῃ ἀνώτατον πηδαλιοῦχον ἑνὸς κυμαινομένου ἀπὸ τὴν δημοκρατίαν ἔθνους.

Ὁ θάνατος τοῦ Καραϊσκάκη δικαίως ἐθρηνήθη ἀπὸ τὸ στρατόπεδον ὅλον, ἀπ' ὅλην τὴν Ἑλλάδα• πόσοι ἀπὸ τοὺς συναγωνιστάς του τοὺς περικυκλοῦντας σήμερον τοῦτο τὸ μαυσωλεῖον, οἱ μὲν ἐστέναζον τότε στεναγμοὺς βυθίους προσηλωμένους ἔχοντες εἰς τὰ ὅπλα των τοὺς ὀφθαλμοὺς των, οἱ δὲ ἐσιώπησαν σιωπὴν βαθεῖαν κατηφείας, σιωπὴν μελετῶσαν ἐκδίκησιν. Τὸ πάνδημον τοῦτο πένθος ἤθελε μετριάσει μία λαμπρὰ νίκη καὶ αὐτὴ βεβαίως ἐκατορθώνετο, ἐὰν τὸ σχέδιον τῆς συγκροτηθείσης μάχης ὀλίγας ἡμέρας ὕστερον μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Καραϊσκάκη δὲν ἤθελεν εἶναι διακιδυνευμένον τολμηρῶς, καὶ ἐὰν ἡ ἐκτέλεσίς του δὲν διεκυβεύετο τολμηροτέρως. Ἀντὶ τοῦ νὰ νικήσῃ λοιπὸν ἡ Ἑλλὰς εἰς αὐτὴν τὴν περὶ τὴν ὅλην μάχην, ἐνηκήθη, ἔπαθε χιλιόνεκρον τροπήν, ἠρωοφόνον καὶ ἀπαρηγόρητον συμφοράν• εἰς αὐτὴν τὴν ἧτταν ἔπεσον ἀριστεῖς Πελοποννησίων, Στερεολλαδιτῶν, Σουλιωτῶν, Κρητῶν καὶ φιλελλήνων.

Ἀλλὰ ἐπέπρωτο νὰ πάθῃ ἡ Ἑλλὰς τόσον μεγάλας συμφοράς, ἐπέπρωτο νὰ μεταμορφωθῇ ὅλη εἰς σκηνὴν πολυκλαύστου τραγωδίας, διὰ ν' ἀπόδειξῃ πασιφανῶς πόσα ὑπέστη ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος, πόσον εἶναι ἀξία τῆς ἐλευθερίας, καὶ διὰ νὰ χορήγησῃ εἰς τὴν Μεγαλειότητά σου, Βασιλεῦ, τὴν τύχην τοῦ ν' ἀναδεχθῇς τὸ μεγάλον ἔργον τῆς εὐδαιμονίας της. Εἰς τὴν Μεγαλειότητά σου, ὦ Βασιλεῦ, ἀπέκειτο τὸ ν' ἀποδώσῃς πασιφανῶς εἰς τοὺς ὑπὲρ πατρίδος πεσόντας τὰς ἐπιταφίους τιμάς, καὶ τὸν ἀκήρατον ἔπαινον, μόνας ἀμοιβὰς ἀξίας τῶν ἡρωϊκῶς ἀποθανόντων. Ἰδοὺ ἀναγείρων μαυσωλεῖον σήμερον εἰς τούτους τοὺς ὑπὲρ Ἀθηνῶν πεσόντας, σπεύδεις καὶ Σύ, Μεγαλειότατε, πρὸς αὐτοὺς σήμερον δάκρυα εὐγνωμοσύνης. Μάρτυρες δακρυχέοντες τῆς τοιαύτης ἀμοιβῆς σήμερον οἱ Ἕλληνες, αἰσθάνονται ὅλον τὸ ἀνεκτίμητον αὐτῆς μέγεθος.

Τὶς Ἕλλην ἕως ἑνὸς δὲν θέλει φλέγεσθαι ἀπὸ τὴν ἒφεσιν τοῦ νὰ δείξη ὅτι εἶναι ἄξιος καὶ Σοῦ, Βασιλεῦ, καί τῆς Πατρίδος;