Ηθικά/Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
AndreasJS (συζήτηση | Συνεισφορά)
wikify
Γραμμή 1:
{{Πολυτονικό}}
{{Τίτλος2|Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης|[[Πλούταρχος]]}}
 
<p> ... Ὀ Σύλλας 'ταῦτ' εἶπε. 'τῷ γὰρ ἐμῷ μύ-<br>
θῳ προσήκει κἀκεῖθέν ἐστι. ἀλλ' εἰ δή τι πρὸς τὰς ἀνὰ<br>
χεῖρα ταύτας καὶ διὰ στόματος πᾶσι δόξας περὶ τοῦ προσ-<br>
ώπου τῆς σελήνης προανεκρούσασθε, πρῶτον ἡδέως ἄν<br>
μοι δοκῶ πυθέσθαι'. 'τί δ' οὐκ ἐμέλλομεν', εἶπον, 'ὑπὸ τῆς<br>
ἐν τούτοις ἀπορίας ἐπ' ἐκεῖνα ἀπωσθέντες; ὡς γὰρ οἱ ἐν<br>
νοσήμασι χρονίοις πρὸς τὰ κοινὰ βοηθήματα καὶ τὰς συν-<br>
ήθεις διαίτας ἀπειπόντες ἐπὶ καθαρμοὺς καὶ περίαπτα<br>
καὶ ὀνείρους τρέπονται, οὕτως ἀναγκαῖον ἐν δυσθεωρή-<br>
τοις καὶ ἀπόροις σκέψεσιν, ὅταν οἱ κοινοὶ καὶ ἔνδοξοι καὶ<br>
συνήθεις λόγοι μὴ πείθωσι, πειρᾶσθαι τῶν ἀτοπωτέρων<br>
καὶ μὴ καταφρονεῖν ἀλλ' ἐπᾴδειν ἀτεχνῶς ἑαυτοῖς τὰ τῶν<br>
παλαιῶν καὶ διὰ πάντων τἀληθὲς ἐξελέγχειν.<br>
Ὁρᾷς γὰρ εὐθὺς ὡς ἄτοπος ὁ λέγων τὸ φαινόμενον<br>
εἶδος ἐν τῇ σελήνῃ πάθος εἶναι τῆς ὄψεως ὑπεικούσης τῇ<br>
λαμπρότητι δι' ἀσθένειαν, ὃ &lt;μαρμαρυγὴν&gt; καλοῦμεν, οὐ<br>
συνορῶν ὅτι πρὸς τὸν ἥλιον ἔδει τοῦτο γίνεσθαι μᾶλλον<br>
ὀξὺν ἀπαντῶντα καὶ πλήκτην_ὥς που καὶ Ἐμπεδοκλῆς<br>
τὴν ἑκατέρων ἀποδίδωσιν οὐκ ἀηδῶς διαφοράν (B 40)</p>
<blockquote> 'Ἥλιος ὀξυβελὴς ἠδ' ἱλάειρα Σελήνη,'</blockquote>
<p>τὸ ἐπαγωγὸν αὐτῆς καὶ ἱλαρὸν καὶ ἄλυπον οὕτως προσ-<br>
αγορεύσασ_, ἔπειτα λόγον ἀποδιδούς, καθ' ὃν αἱ ἀμυ-<br>
δραὶ καὶ ἀσθενεῖς ὄψεις οὐδεμίαν διαφορὰν ἐν τῇ σελήνῃ<br>
μορφῆς ἐνορῶσιν, ἀλλὰ λεῖος αὐταῖς ἀντιλάμπει καὶ περί-<br>
πλεως αὐτῆς ὁ κύκλος, οἱ δ' ὀξὺ καὶ σφοδρὸν ὁρῶντες<br>
ἐξακριβοῦσι μᾶλλον καὶ διαστέλλουσιν ἐκτυπούμενα τὰ<br>
εἴδη τοῦ προσώπου καὶ τῆς διαφορᾶς ἅπτονται σαφέστε-<br>
ρον. ἔδει γὰρ οἶμαι τοὐναντίον, εἴπερ ἡττωμένου πά&lt;θος&gt;<br>
ὄμματος ἐποίει τὴν φαντασίαν, ὅπου τὸ πάσχον ἀσθενέ-<br>
στερον, &lt;σαφέστερον&gt; εἶναι τὸ φαινόμενον. ἡ δ' ἀνω-<br>
μαλία καὶ παντάπασιν ἐλέγχει τὸν λόγον. οὐ γὰρ ἔστι<br>
συνεχοῦς σκιᾶς καὶ συγκεχυμένης ὄψις, ἀλλ' οὐ φαύλως<br>
ὑπογράφων ὁ Ἀγησιάναξ εἴρηκε</p>
<blockquote> 'πᾶσα μὲν ἥδε πέριξ πυρὶ λάμπεται, ἐν δ' ἄρα μέσσῃ<br>
γλαυκότερον κυάνοιο φαείνεται ἠύτε κούρης<br>
ὄμμα καὶ ὑγρὰ μέτωπα. τὰ δὲ ῥέθει ἄντα ἔοικεν.'</blockquote>
<p>ὄντως γὰρ ὑποδύεται περιόντα τοῖς λαμπροῖς τὰ σκιερὰ<br>
καὶ πιέζει &lt;πιεζόμενα&gt; πάλιν ὑπ' αὐτῶν καὶ ἀποκοπτό-<br>
μενα, καὶ ὅλως πέπλεκται δι' ἀλλήλων, ... γραφικὴν τὴν<br>
δια&lt;τύπωσιν&gt; εἶναι τοῦ σχήματος.<br>
&lt;Ταὐτὸ δὲ&gt; καὶ πρὸς Κλέαρχον , ὦ Ἀριστότε-<br>
λες, οὐκ ἀπιθάνως ἐδόκει λέγεσθαι τὸν ὑμέτερον. ὑμέ-<br>
τερος γὰρ ἁνήρ, Ἀριστοτέλους τοῦ παλαιοῦ γεγονὼς συν-<br>
ήθης, εἰ καὶ πολλὰ τοῦ Περιπάτου παρέτρεψεν.' ὑπο-<br>
λαβόντος δὲ τοῦ Ἀπολλωνίδου τὸν λόγον καὶ τίς ἦν ἡ<br>
δόξα τοῦ Κλεάρχου διαπυθομένου 'παντὶ μᾶλλον' ἔφην<br>
'ἀγνοεῖν ἢ σοὶ προσῆκόν ἐστι λόγον ὥσπερ ἀφ' ἑστίας<br>
τῆς γεωμετρίας ὁρμώμενον. λέγει γὰρ ἁνὴρ εἰκόνας ἐσοπ-<br>
τρικὰς εἶναι καὶ εἴδωλα τῆς μεγάλης θαλάσσης ἐμφαι-<br>
νόμενα τῇ σελήνῃ τὸ καλούμενον πρόσωπον. ἥ τε γὰρ<br>
ἀκτὶς ἀνακλωμένη πολλαχόθεν ἅπτεσθαι τῶν οὐ κατ' εὐ-<br>
θυωρίαν ὁρωμένων πέφυκεν, ἥ τε πανσέληνος αὐτὴ<br>
πάντων ἐσόπτρων ὁμαλότητι καὶ στιλπνότητι κάλλιστόν<br>
ἐστι καὶ καθαρώτατον. ὥσπερ οὖν τὴν ἶ&lt;ριν&gt; οἴεσθ'<br>
ὑμεῖς ἀνακλωμένης ἐπὶ τὸν ἥλιον τῆς ὄψεως ἐνορᾶσθαι<br>
τῷ νέφει λαβόντι νοτερὰν ἡσυχῇ λειότητα καὶ &lt;πῆ&gt;ξιν,<br>
οὕτως ἐκεῖνος ἐνορᾶσθαι τῇ σελήνῃ τὴν ἔξω θάλασσαν<br>
οὐκ ἐφ' ἧς ἐστι χώρας, ἀλλ' ὅθεν ἡ κλάσις ἐποίησε τῇ<br>
ὄψει τὴν ἐπαφὴν αὐτῆς καὶ τὴν ἀνταύγειαν. ὥς που πά-<br>
λιν ὁ Ἀγησιάναξ εἴρηκεν</p>
<blockquote> 'ἧ πόντου μέγα κῦμα καταντία κυμαίνοντος<br>
δείκελον ἰνδάλλοιτο πυριφλεγέθοντος ἐσόπτρου.'</blockquote>
<p>ἡσθεὶς οὖν ὁ Ἀπολλωνίδης 'ὡς ἴδιον' εἶπε 'καὶ και-<br>
νὸν ὅλως τὸ σκευώρημα τῆς δόξης, τόλμαν δέ τινα καὶ<br>
μοῦσαν ἔχοντος ἀνδρός. ἀλλὰ πῆ τὸν ἔλεγχον αὐτῷ προσ-<br>
ῆγε'; 'πρῶτον μέν' εἶπον, 'ἧ μία φύσις τῆς ἔξω θαλάσ-<br>
σης ἐστί, σύῤῥουν καὶ συνεχὲς &lt;κύκλῳ&gt; πέλαγος, ἡ δ'<br>
ἔμφασις οὐ μία τῶν ἐν τῇ σελήνῃ μελασμάτων, ἀλλ' οἷον<br>
ἰσθμοὺς ἔχουσα, τοῦ λαμπροῦ διαιροῦντος καὶ διορίζοντος<br>
τὸ σκιερόν. ὅθεν ἑκάστου τόπου χωρισθέντος καὶ πέρας<br>
ἴδιον ἔχοντος αἱ τῶν φωτεινῶν ἐπιβολαὶ τοῖς σκοτεινοῖς<br>
ὕψους εἰκόνα καὶ βάθους λαμβάνουσαι τὰς περὶ τὰ ὄμ-<br>
ματα καὶ τὰ χείλη φαινομένας εἰκόνας ὁμοιότατα διετύ-<br>
πωσαν. ὥστ' ἢ πλείονας ἔξω θαλάσσας ὑποληπτέον<br>
ἰσθμοῖς τισι καὶ ἠπείροις ἀπολαμβανομένας, ὅπερ ἐστὶν<br>
ἄτοπον καὶ ψεῦδος, ἢ μιᾶς οὔσης οὐ πιθανὸν εἰκόνα διε-<br>
σπασμένην οὕτως ἐμφαίνεσθαι. ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἐρω-<br>
τῶν ἀσφαλέστερόν ἐστιν ἢ ἀποφαίνεσθαι σοῦ παρόντος,<br>
εἰ τῆς οἰκουμένης εὖρος τοσαύτης καὶ μῆκος ἐνδέχεται<br>
πᾶσιν ὡσαύτως ἀπὸ τῆς σελήνης ὄψιν ἀνακλωμένην ἐπι-<br>
θιγγάνειν τῆς θαλάσσης, καὶ τοῖς ἐν αὐτῇ τῇ μεγάλῃ θα-<br>
λάττῃ πλέουσι νὴ Δία καὶ οἰκοῦσιν, ὥσπερ Βρεττανοῖς,<br>
καὶ ταῦτα μηδὲ τῆς γῆς, ὥς φατε, πρὸς τὴν σφαῖραν τῆς<br>
σελήνης κέντρου λόγον ἐπεχούσης. τουτὶ μὲν οὖν' ἔφην<br>
'σὸν ἔργον ἐπισκοπεῖν, τὴν δὲ πρὸς τὴν σελήνην [ἢ] τῆς<br>
ὄψεως κλάσιν οὐκέτι σὸν οὐδ' Ἱππάρχου. καίτοι γε φι-<br>
λοπράγμ&lt;ων ἁνήρ&gt;. ἀλλὰ πολλοῖς οὐκ ἀρέσκει φυσιολο-<br>
γῶν περὶ τῆς ὄψεως. &lt;ὡς&gt; αὐτὴν ὁμοπαθῆ κρᾶσιν ἴσχειν<br>
καὶ σύμπηξιν εἰκός ἐστι μᾶλλον ἢ πληγάς τινας καὶ ἀπο-<br>
πηδήσεις, οἵας ἔπλαττε τῶν ἀτόμων Ἐπίκουρος. οὐκ ἐθε-<br>
λήσει δ' οἶμαι τὴν σελήνην ἐμβριθὲς ὑποθέσθαι σῶμα<br>
καὶ στερεὸν ὑμῖν ὁ Κλέαρχος, ἀλλ' ἄστρον αἰθέριον καὶ<br>
φωσφόρον, ὥς φατε. τοιαύτῃ &lt;δὲ&gt; τὴν ὄψιν ἢ θραύειν<br>
προσήκει ἢ ἀποστρέφειν, ὥστ' οἴχεσθαι τὴν ἀνάκλασιν.<br>
εἰ δὲ προσαμυνεῖταί τις ἡμᾶς, ἐρησόμεθα πῶς μόνον<br>
πρόσωπόν ἐστιν ἐν τῇ σελήνῃ τὸ τῆς θαλάσσης ἔσοπτρον,<br>
ἄλλῳ δ' οὐδενὶ τῶν τοσούτων ἀστέρων ἐνορᾶται. καίτοι<br>
τό γ' εἰκὸς ἀπαιτεῖ πρὸς ἅπαντας ἢ πρὸς μηθένα τοῦτο<br>
πάσχειν τὴν ὄψιν. ἀλλ' ...' πρὸς τὸν Λεύκιον ἔφην ἀπο-<br>
βλέψας, 'ὃ πρῶτον ἐλέχθη τῶν ἡμετέρων ὑπόμνησον.'<br>
Καὶ ὁ Λεύκιος 'ἀλλὰ μὴ δόξωμεν' ἔφη 'κομιδῇ<br>
προπηλακίζειν τὸν Φαρνάκην, οὕτω τὴν Στωικὴν δόξαν<br>
ἀπροσαύδητον ὑπερβαίνοντες, εἰπὲ δή τι πρὸς τὸν<br>
ἄνδρα, πα&lt;γέ&gt;ντος ἀέρος μῖγμα καὶ μαλακοῦ πυρὸς<br>
ὑποτιθέμενον τὴν σελήνην, εἶθ' οἷον ἐν γαλήνῃ φρίκης<br>
ὑποτρεχούσης φάσκοντα τοῦ ἀέρος διαμελαίνοντος ἔμ-<br>
φασιν γίνεσθαι μορφοειδῆ ... .' 'χρηστῶς γ'' εἶπον<br>
'ὦ Λεύκιε, τὴν ἀτοπίαν εὐφήμοις περιαμπέχεις ὀνό-<br>
μασιν. οὐχ οὕτω δ' ὁ ἑταῖρος ἡμῶν, ἀλλ', ὅπερ<br>
ἀληθὲς ἦν, ἔλεγεν ὑπωπιάζειν αὐτοὺς τὴν σελήνην, σπί-<br>
λων καὶ μελασμῶν ἀναπιμπλάντας, ὁμοῦ μὲν Ἄρτε-<br>
μιν καὶ Ἀθηνᾶν ἀνακαλοῦντας ὁμοῦ δὲ σύμμιγμα καὶ φύ-<br>
ραμα ποιοῦντας ἀέρος ζοφεροῦ καὶ πυρὸς ἀνθρακώδους,<br>
οὐκ ἔχουσαν ἔξαψιν οὐδ' αὐγὴν οἰκείαν, ἀλλὰ δυσκρινές<br>
τι σῶμα τυφόμενον ἀεὶ καὶ πυρίκαυστον, ὥσπερ τῶν κε-<br>
ραυνῶν τοὺς ἀλαμπεῖς καὶ 'ψολόεντας' ὑπὸ τῶν ποιητῶν<br>
προσαγορευομένους. ὅτι μέντοι πῦρ ἀνθρακῶδες, οἷον<br>
οὗτοι τὸ τῆς σελήνης ποιοῦσιν, οὐκ ἔχει διαμονὴν οὐδὲ<br>
σύστασιν ὅλως, ἐὰν μὴ στερεᾶς ὕλης καὶ στεγούσης ἅμα<br>
καὶ τρεφούσης ἐπιλάβηται, βέλτιον οἶμαι συνορᾶν ἐνίων<br>
φιλοσόφων τοὺς ἐν παιδιᾷ λέγοντας τὸν Ἥφαιστον εἰρῆ-<br>
σθαι χωλόν, ὅτι τὸ πῦρ ξύλου χωρὶς ὥσπερ οἱ χωλοὶ<br>
βακτηρίας οὐ πρόεισιν. εἰ οὖν ἡ σελήνη πῦρ ἐστι, πό-<br>
θεν αὐτῇ τοσοῦτος ἐγγέγονεν ἀήρ; ὁ γὰρ ἄνω καὶ κύκλῳ<br>
φερόμενος οὑτοσὶ τόπος οὐκ ἀέρος, ἀλλὰ κρείττονος οὐ-<br>
σίας καὶ πάντα λεπτύνειν καὶ συνεξάπτειν φύσιν ἐχούσης<br>
ἐστίν. εἰ δ' ἐγγέγονε, πῶς οὐκ οἴχεται μεταβάλλων εἰς<br>
ἕτερον εἶδος ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἐξαιθερωθείς, ἀλλὰ σῴζεται<br>
καὶ συνοικεῖ πυρὶ τοσοῦτον χρόνον, ὥσπερ ἥλοις ἀραρὼς<br>
ἀεὶ τοῖς αὐτοῖς μέρεσι καὶ συγγεγομφωμένος; ἀραιῷ μὲν<br>
γὰρ ὄντι καὶ συγκεχυμένῳ μὴ μένειν ἀλλὰ σφάλλεσθαι<br>
προσήκει, συμπεπηγέναι δ' οὐ δυνατὸν ἀναμεμιγμένον<br>
πυρὶ καὶ μήθ' ὑγροῦ μετέχοντα μήτε γῆς, οἷς μόνοις ἀὴρ<br>
συμπήγνυσθαι πέφυκεν. ἡ δὲ ῥύμη καὶ τὸν ἐν λίθοις ἀέρα<br>
καὶ τὸν ἐν ψυχρῷ μολίβδῳ συνεκκάει, μήτι γε δὴ τὸν<br>
ἐν πυρὶ δινούμενον μετὰ τάχους τοσούτου. καὶ γὰρ Ἐμπε-<br>
δοκλεῖ (α 60) δυσκολαίνουσι πάγον ἀέρος χαλαζώδη<br>
ποιοῦντι τὴν σελήνην ὑπὸ τῆς τοῦ πυρὸς σφαίρας περι-<br>
εχόμενον, αὐτοὶ δὲ τὴν σελήνην σφαῖραν οὖσαν πυρὸς ἀέρα<br>
φασὶν ἄλλον ἄλλῃ διεσπασμένον περιέχειν, καὶ ταῦτα μή-<br>
τε ῥήξεις ἔχουσαν ἐν ἑαυτῇ μήτε βάθη καὶ κοιλότητας,<br>
ἅπερ οἱ γεώδη ποιοῦντες ἀπολείπουσιν, ἀλλ' ἐπιπολῆς δη-<br>
λονότι τῇ κυρτότητι ἐπικείμενον. τοῦτο δ' ἐστὶ καὶ πρὸς<br>
διαμονὴν ἄλογον καὶ πρὸς θέαν ἀδύνατον ἐν ταῖς πανσε-<br>
λήνοις. διορίσασθαι γὰρ οὐκ ἔδει μέλανα &lt;μένοντα&gt; καὶ<br>
σκιερόν, ἀλλ' ἀμαυροῦσθαι κρυπτόμενον ἢ συνεκλάμπειν<br>
ὑπὸ τοῦ ἡλίου καταλαμβανομένης τῆς σελήνης. καὶ γὰρ<br>
παρ' ἡμῖν ὁ μὲν ἐν βάθεσι καὶ κοιλώμασι τῆς γῆς, οὗ<br>
μὴ δίεισιν αὐγή, διαμένει σκιώδης καὶ ἀφώτιστος, ὁ<br>
δ' ἔξωθεν τῇ γῇ περικεχυμένος φέγγος ἴσχει καὶ χρόαν<br>
αὐγοειδῆ. πρὸς πᾶσαν μὲν γάρ ἐστι ποιότητα καὶ δύνα-<br>
μιν εὐκέραστος ὑπὸ μανότητος, μάλιστα δὲ φωτὸς ἂν ἐπι-<br>
ψαύσῃ μόνον, ὥς φατε, καὶ θίγῃ, δι' ὅλου τρεπόμενος<br>
ἐκφωτίζεται. ταὐτὸν οὖν τοῦτο καὶ τοῖς εἰς βάθη τινὰ<br>
καὶ φάραγγας συνωθοῦσιν ἐν τῇ σελήνῃ τὸν ἀέρα κἂν<br>
καλῶς ἔοικε βοηθεῖν, ὑμᾶς τε διεξελέγχει τοὺς ἐξ ἀέρος<br>
καὶ πυρὸς οὐκ οἶδ' ὅπως μιγνύντας αὐτῆς καὶ συναρμό-<br>
ζοντας τὴν σφαῖραν. οὐ γὰρ οἷόν τε λείπεσθαι σκιὰν ἐπὶ<br>
τῆς ἐπιφανείας, ὅταν ὁ ἥλιος ἐπιλάμπῃ τῷ φωτὶ πᾶν<br>
ὁπόσον καὶ ἡμεῖς ἀποτεμνόμεθα τῇ ὄψει τῆς σελήνης.'<br>
Καὶ ὁ Φαρνάκης ἔτι μου λέγοντος 'τοῦτ' ἐκεῖνο πά-<br>
λιν' εἶπεν 'ἐφ' ἡμᾶς ἀφῖκται τὸ περίακτον ἐκ τῆς Ἀκα-<br>
δημείας, ἐν τῷ πρὸς ἑτέρους λέγειν διατρίβοντας ἑκάστο-<br>
τε μὴ παρέχειν ἔλεγχον ὧν αὐτοὶ λέγουσιν, ἀλλ' ἀπολο-<br>
γουμένοις ἀεὶ χρῆσθαι, μὴ κατηγοροῦσιν, ἂν ἐντυγχά-<br>
νωσιν. ἐμὲ δ' οὖν οὐκ ἐξάξεσθε τήμερον εἰς τὸ διδόναι<br>
λόγον ὧν ἐπικαλεῖτε τοῖς Στωικοῖς, πρὶν εὐθύνας λαβεῖν<br>
παρ' ὑμῶν ἄνω τὰ κάτω τοῦ κόσμου ποιούντων.' καὶ ὁ<br>
Λεύκιος γελάσας 'μόνον' εἶπεν 'ὦ τάν, μὴ κρίσιν ἡμῖν<br>
ἀσεβείας ἐπαγγείλῃς, ὥσπερ Ἀρίσταρχον ὤετο δεῖν<br>
Κλεάνθης τὸν Σάμιον ἀσεβείας προσκαλεῖσθαι τοὺς Ἕλ-<br>
ληνας ὡς κινοῦντα τοῦ κόσμου τὴν ἑστίαν, ὅτι &lt;τὰ&gt; φαι-<br>
νόμενα σῴζειν ἁνὴρ ἐπειρᾶτο μένειν τὸν οὐρανὸν ὑποτι-<br>
θέμενος, ἐξελίττεσθαι δὲ κατὰ λοξοῦ κύκλου τὴν γῆν, ἅμα<br>
καὶ περὶ τὸν αὑτῆς ἄξονα δινουμένην. ἡμεῖς μὲν οὖν οὐ-<br>
δὲν αὐτοὶ παρ' αὑτῶν λέγομεν. οἱ δὲ γῆν ὑποτιθέμενοι<br>
τὴν σελήνην, ὦ βέλτιστε, τί μᾶλλον ὑμῶν ἄνω τὰ κάτω<br>
ποιοῦσι τὴν γῆν ἱδρυόντων ἐνταῦθα μετέωρον ἐν τῷ<br>
ἀέρι, πολλῷ τινι μείζονα τῆς σελήνης οὖσαν, ὡς ἐν τοῖς<br>
ἐκλειπτικοῖς πάθεσιν οἱ μαθηματικοὶ [καὶ] ταῖς διὰ τοῦ<br>
σκιάσματος παρόδοις τῆς ἐποχῆς τὸ μέγεθος ἀναμετροῦ-<br>
σιν; ἥ τε γὰρ σκιὰ τῆς γῆς ἐλάττων ὑπὸ μείζονος τοῦ<br>
φωτίζοντος ἀνατείνει καὶ τῆς σκιᾶς αὐτῆς λεπτὸν ὂν τὸ<br>
ἄνω καὶ στενὸν οὐδ' Ὅμηρον, ὥς φασιν, ἔλαθεν, ἀλλὰ<br>
τὴν νύκτα 'θοήν' ὀξύτητι τῆς σκιᾶς προσηγόρευσεν. ὑπὸ<br>
τούτου δ' ὅμως ἁλισκομένη ταῖς ἐκλείψεσιν ἡ σελήνη<br>
τρισὶ μόλις τοῖς αὑτῆς μεγέθεσιν ἀπαλλάττεται. σκόπει<br>
δὴ πόσων ἡ γῆ σεληνῶν ἐστιν, εἰ σκιὰν ἀφίησιν, ἧ βρα-<br>
χυτάτη, πλάτος τρισέληνον. ἀλλ' ὅμως ὑπὲρ τῆς σε-<br>
λήνης μὴ πέσῃ δεδοίκατε, περὶ δὲ τῆς γῆς ἴσως Αἰσχύλος<br>
ὑμᾶς πέπεικεν ὡς ὁ Ἄτλας</p>
<blockquote>'ἕστηκε κίον' οὐρανοῦ τε καὶ χθονὸς<br>
ὤμοις ἐρείδων, ἄχθος οὐκ εὐάγκαλον.'</blockquote>
<p>ἢ τῇ μὲν σελήνῃ κοῦφος ἀὴρ ὑποτρέχει καὶ στερεὸν ὄγκον<br>
οὐκ ἐχέγγυος ἐνεγκεῖν, τὴν δὲ γῆν κατὰ Πίνδαρον<br>
'ἀδαμαντοπέδιλοι κίονες' περιέχουσι, καὶ διὰ<br>
τοῦτο Φαρνάκης αὐτὸς μὲν ἐν ἀδείᾳ τοῦ πεσεῖν τὴν γῆν<br>
ἐστιν, οἰκτίρει δὲ τοὺς ὑποκειμένους τῇ μεταφορᾷ τῆς<br>
σελήνης Αἰθίοπας ἢ Ταπροβηνούς, μὴ βάρος αὐτοῖς<br>
ἐμπέσῃ τοσοῦτον; καίτοι τῇ μὲν σελήνῃ βοήθεια πρὸς τὸ<br>
μὴ πεσεῖν ἡ κίνησις αὐτὴ καὶ τὸ ῥοιζῶδες τῆς περιαγω-<br>
γῆς, ὥσπερ ὅσα ταῖς σφενδόναις ἐντεθέντα τῆς καταφο-<br>
ρᾶς κώλυσιν ἴσχει τὴν κύκλῳ περιδίνησιν. ἄγει γὰρ ἕκα-<br>
στον ἡ κατὰ φύσιν κίνησις, ἂν ὑπ' ἄλλου μηδενὸς ἀπο-<br>
στρέφηται. διὸ τὴν σελήνην οὐκ ἄγει τὸ βάρος, ὑπὸ τῆς<br>
περιφορᾶς τὴν ῥοπὴν ἐκκρουόμενον. ἀλλὰ μᾶλλον ἴσως<br>
λόγον εἶχε θαυμάζειν μένουσαν αὐτὴν παντάπασιν ὥσπερ<br>
ἡ γῆ καὶ ἀτρεμοῦσαν. νῦν δὲ σελήνη μὲν ἔχει μεγάλην<br>
αἰτίαν τοῦ δεῦρο μὴ φέρεσθαι, τὴν δὲ γῆν ἑτέρας κινή-<br>
σεως ἄμοιρον οὖσαν εἰκὸς ἦν μόνῳ τῷ βαρύνοντι κινεῖν.<br>
βαρυτέρα δ' ἐστὶ τῆς σελήνης οὐχ ὅσῳ μείζων, ἀλλ' ἔτι<br>
μᾶλλον, ἅτε δὴ διὰ θερμότητα καὶ πύρωσιν ἐλαφρᾶς γε-<br>
γενημένης. ὅλως δ' ἔοικεν ἐξ ὧν λέγεις ἡ σελήνη<br>
μᾶλλον, εἰ πῦρ ἐστι, γῆς δεῖσθαι καὶ ὕλης, ἐν ἧ βέβηκε<br>
καὶ προσπέφυκε καὶ συνέχει καὶ ζωπυρεῖ τὴν δύναμιν<br>
(οὐ γὰρ ἔστι πῦρ χωρὶς ὕλης διανοηθῆναι σῳζόμενον).<br>
γῆν δέ φατε ὑμεῖς ἄνευ βάσεως καὶ ῥίζης διαμένειν.'<br>
'Πάνυ μὲν οὖν' εἶπεν ὁ Φαρνάκης, 'τὸν οἰκεῖον καὶ<br>
κατὰ φύσιν τόπον ἔχουσαν, ὥσπερ αὕτη, τὸν μέσον. οὗ-<br>
τος γάρ ἐστι, περὶ ὃν ἀντερείδει πάντα τὰ βάρη ῥέποντα<br>
καὶ φέρεται καὶ συννεύει πανταχόθεν. ἡ δ' ἄνω χώρα<br>
πᾶσα, κἄν τι δέξηται γεῶδες ὑπὸ βίας ἀναῤῥιφέν, εὐθὺς<br>
ἐκθλίβει δεῦρο, μᾶλλον δ' ἀφίησιν, ἧ πέφυκεν οἰκείᾳ ῥοπῇ<br>
καταφερόμενον.' πρὸς τοῦτ' ἐγὼ τῷ Λευκίῳ χρόνον<br>
ἐγγενέσθαι βουλόμενος ἀναμιμνησκομένῳ, τὸν Θέωνα<br>
καλέσας 'τίς' ἔφην 'ὦ Θέων, εἴρηκε τῶν τραγικῶν ὡς<br>
ἰατροί</p>
<blockquote> 'πικρὰν πικροῖς κλύζουσι φαρμάκοις χολήν;'</blockquote>
<p>ἀποκριναμένου δὲ τοῦ Θέωνος ὅτι Σοφοκλῆς,<br>
'καὶ δοτέον' εἶπον 'ὑπ' ἀνάγκης ἐκείνοις. φιλοσόφων<br>
δ' οὐκ ἀκουστέον, ἂν τὰ παράδοξα παραδόξοις ἀμύνεσθαι<br>
βούλωνται καὶ μαχόμενοι πρὸς τὰ θαυμάσια τῶν δογμά-<br>
των ἀτοπώτερα καὶ θαυμασιώτερα πλάττωσιν, ὥσπερ<br>
οὗτοι τὴν ἐπὶ τὸ μέσον φορὰν εἰσάγουσιν. ἧ τί παράδοξον<br>
οὐκ ἔνεστιν; οὐχὶ τὴν γῆν σφαῖραν εἶναι, τηλικαῦτα βάθη<br>
καὶ ὕψη καὶ ἀνωμαλίας ἔχουσαν; οὐκ ἀντίποδας οἰκεῖν<br>
ὥσπερ θρῖπας ἢ γαλεώτας τραπέντα ἄνω τὰ κάτω τῇ γῇ<br>
προσισχομένους; ἡμᾶς δ' αὐτοὺς μὴ πρὸς ὀρθὰς βεβηκό-<br>
τας ἀλλὰ πλαγίους ἐπιμένειν ἀπονεύοντας, ὥσπερ οἱ με-<br>
θύοντες; οὐ μύδρους χιλιοταλάντους διὰ βάθους τῆς γῆς<br>
φερομένους, ὅταν ἐξίκωνται πρὸς τὸ μέσον, ἵστασθαι μη-<br>
δενὸς ἀπαντῶντος μηδ' ὑπερείδοντος, εἰ δὲ ῥύμῃ κάτω<br>
φερόμενοι τὸ μέσον ὑπερβάλλοιεν, αὖθις ὀπίσω στρέφε-<br>
σθαι καὶ ἀνακάμπτειν ἀπ' αὐτῶν; οὐ τμήματα δοκῶν<br>
ἀποπρισθέντα τῆς γῆς ἑκατέρωθεν μὴ φέρεσθαι κάτω<br>
διὰ παντός, ἀλλὰ προσπίπτοντα πρὸς τὴν γῆν ἔξωθεν<br>
εἴσω διωθεῖσθαι καὶ ἀποκρύπτεσθαι περὶ τὸ μέσον; οὐ<br>
ῥεῦμα λάβρον ὕδατος κάτω φερόμενον εἰ πρὸς τὸ μέσον<br>
ἔλθοι σημεῖον, ὅπερ αὐτοὶ λέγουσιν ἀσώματον, ἵστασθαι<br>
περικορυσσόμενον &lt;ἢ&gt; κύκλῳ περιπολεῖν, ἄπαυστον αἰώ-<br>
ραν καὶ ἀκατάπαυστον αἰωρούμενον; οὐδὲ γὰρ ψευδῶς<br>
ἔνια τούτων βιάσαιτο ἄν τις αὑτὸν εἰς τὸ δυνατὸν τῇ ἐπι-<br>
νοίᾳ καταστῆσαι. τοῦτο γάρ ἐστι τὰ ἄνω κάτω κἂν πάντα<br>
τραπέμπαλιν εἶναι, τῶν ἄχρι τοῦ μέσου κάτω τῶν δ' ὑπὸ<br>
τὸ μέσον αὖ πάλιν ἄνω γινομένων. ὥστ', εἴ τις συμπα-<br>
θείᾳ τῆς γῆς τὸ μέσον αὐτῆς ἔχων σταίη περὶ τὸν ὀμφα-<br>
λόν, ἅμα καὶ τὴν κεφαλὴν ἄνω καὶ τοὺς πόδας ἄνω ἔχειν<br>
τὸν αὐτόν. κἂν μὲν διασκάπτῃ τις τὸν ἐπέκεινα τόπον,<br>
ἀνακύπτον αὐτοῦ τὸ ... εἶναι καὶ κάτω ἄνωθεν ἕλκεσθαι<br>
τὸν ἀνασκαπτόμενον, εἰ δὲ δὴ τούτῳ τις ἀντιβεβηκὼς<br>
νοοῖτο, τοὺς ἀμφοτέρων ἅμα πόδας ἄνω γίνεσθαι καὶ<br>
λέγεσθαι.<br>
Τοιούτων μέντοι καὶ τοσούτων παραδοξολογιῶν οὐ<br>
μὰ Δία πήραν, ἀλλὰ θαυματοποιοῦ τινος ἀποσκευὴν καὶ<br>
πυλαίαν κατανωτισάμενοι καὶ παρέλκοντες ἑτέρους φασὶ<br>
γελοιάζειν, ἄνω τὴν σελήνην γῆν οὖσαν ἐνιδρύοντας, οὐχ<br>
ὅπου τὸ μέσον ἐστί. καίτοι γ' εἰ πᾶν σῶμα ἐμβριθὲς εἰς<br>
τὸ αὐτὸ συννεύει καὶ πρὸς τὸ αὑτοῦ μέσον ἀντερείδει<br>
πᾶσι τοῖς μορίοις, οὐχ ὡς μέσον οὖσα τοῦ παντὸς ἡ γῆ<br>
μᾶλλον ἢ ὡς ὅλον οἰκειώσεται μέρη αὐτῆς ὄντα τὰ βάρη.<br>
καὶ τεκμήριον ... ἔσται τῶν ῥεπόντων οὐ τῇ &lt;γῇ&gt; τῆς<br>
μεσότητος πρὸς τὸν κόσμον, ἀλλὰ πρὸς τὴν γῆν κοινω-<br>
νίας τινὸς καὶ συμφυίας τοῖς ἀπωσμένοις αὐτῆς εἶτα πά-<br>
λιν καταφερομένοις. ὡς γὰρ ὁ ἥλιος εἰς ἑαυτὸν ἐπιστρέ-<br>
φει τὰ μέρη ἐξ ὧν συνέστηκε, καὶ ἡ γῆ τὸν λίθον ὥσπερ<br>
... προσήκοντα δέχεται καὶ φέρει προσκείμενον. ὅθεν<br>
ἑνοῦται τῷ χρόνῳ καὶ συμφύεται πρὸς αὐτὴν τῶν τοιού-<br>
των ἕκαστον. εἰ δέ τι τυγχάνει σῶμα τῇ γῇ μὴ προσνε-<br>
νεμημένον ἀπ' ἀρχῆς μηδ' ἀπεσπασμένον, ἀλλά που καθ'<br>
αὑτὸ σύστασιν ἔσχεν ἰδίαν καὶ φύσιν, ὡς φαῖεν ἂν ἐκεῖνοι<br>
τὴν σελήνην, τί κωλύει χωρὶς εἶναι καὶ μένειν περὶ αὑτό,<br>
τοῖς αὑτοῦ πεπιεσμένον μέρεσι καὶ συμπεπεδημένον; οὔ-<br>
τε γὰρ ἡ γῆ μέσον οὖσα δείκνυται τοῦ παντὸς ἥ τε πρὸς<br>
τὴν γῆν τῶν ἐνταῦθα συνέρεισις καὶ σύστασις ὑφηγεῖται<br>
τὸν τρόπον, ᾧ μένειν τὰ ἐκεῖ συμπεσόντα πρὸς τὴν σε-<br>
λήνην εἰκός ἐστιν. ὁ δὲ πάντα τὰ γεώδη καὶ βαρέα συν-<br>
ελαύνων εἰς μίαν χώραν καὶ μέρη ποιῶν ἑνὸς σώματος<br>
οὐχ ὁρῶ διὰ τί τοῖς κούφοις τὴν αὐτὴν ἀνάγκην οὐκ<br>
ἀνταποδίδωσιν, ἀλλ' ἐᾷ χωρὶς εἶναι συστάσεις πυρὸς τοσ-<br>
αύτας καὶ οὐ πάντας εἰς ταὐτὸ συνάγων τοὺς ἀστέρας<br>
ἓν φῶς οἴεται δεῖν καὶ σῶμα κοινὸν εἶναι τῶν ἀνωφερῶν<br>
καὶ φλογοειδῶν ἁπάντων.<br>
Ἀλλ' ἥλιον μὲν ἀπλέτους μυριάδας ἀπέχειν τῆς ἄνω<br>
περιφορᾶς φατε' εἶπον, 'ὦ φίλε Ἀπολλωνίδη, καὶ φωσ-<br>
φόρον ἐπ' αὐτῷ καὶ στίλβοντα καὶ τοὺς ἄλλους πλάνη-<br>
τας ὑφιεμένους τε τῶν ἀπλανῶν καὶ πρὸς ἀλλήλους ἐν<br>
διαστάσεσι μεγάλαις φέρεσθαι, τοῖς δὲ βαρέσι καὶ γεώ-<br>
δεσιν οὐδεμίαν οἴεσθε τὸν κόσμον εὐρυχωρίαν παρέχειν<br>
ἐν ἑαυτῷ καὶ διάστασιν; ὁρᾶτε ὅτι γελοῖόν ἐστιν, εἰ γῆν<br>
οὐ φήσομεν εἶναι τὴν σελήνην, ὅτι τῆς κάτω χώρας ἀφέ-<br>
στηκεν, ἄστρον δὲ φήσομεν, ὁρῶντες ἀπωσμένην τῆς ἄνω<br>
περιφορᾶς μυριάσι σταδίων τοσαύταις ὥσπερ &lt;εἰς&gt; βυ-<br>
θόν τινα καταδεδυκυῖαν. τῶν μέν γ' ἄστρων κατωτέρω<br>
τοσοῦτόν ἐστιν, ὅσον οὐκ ἄν τις εἴποι μέτρον, ἀλλ' ἐπι-<br>
λείπουσιν ὑμᾶς τοὺς μαθηματικοὺς ἐκλογιζομένους οἱ ἀρι-<br>
θμοί, τῆς δὲ γῆς τρόπον τινὰ ψαύει καὶ περιφερομένη<br>
πλησίον, 'ἅρματος ὡς πέρι χνοίη ἑλίσσεται' φησὶν Ἐμπε-<br>
δοκλῆς, 'ἥ τε περὶ ἄκραν ... .' οὐδὲ γὰρ τὴν σκιὰν<br>
αὐτῆς ὑπερβάλλει πολλάκις ἐπὶ μικρὸν αἰρομένην τῷ παμ-<br>
μέγεθες εἶναι τὸ φωτίζον, ἀλλ' οὕτως ἔοικεν ἐν χρῷ καὶ<br>
σχεδὸν ἐν ἀγκάλαις τῆς γῆς περιπολεῖν, ὥστ' ἀντιφράτ-<br>
τεσθαι πρὸς τὸν ἥλιον ὑπ' αὐτῆς, μὴ ὑπεραίρουσα τὸν<br>
σκιερὸν καὶ χθόνιον καὶ νυκτέριον τοῦτον τόπον, ὃς γῆς<br>
κλῆρός ἐστι. διὸ λεκτέον οἶμαι θαῤῥοῦντας ἐν τοῖς γῆς<br>
ὅροις εἶναι τὴν σελήνην ὑπὸ τῶν ἄκρων αὐτῆς ἐπιπροσ-<br>
θουμένην. σκόπει δὲ τοὺς ἄλλους ἀφεὶς ἀπλανεῖς<br>
καὶ πλάνητας, ἃ δείκνυσιν Ἀρίσταρχος ἐν τῷ Περὶ με-<br>
γεθῶν καὶ ἀποστημάτων, ὅτι<br>
τὸ τοῦ ἡλίου ἀπόστημα τοῦ ἀποστήματος τῆς σελήνης ὃ<br>
ἀφέστηκεν ἡμῶν πλέον μὲν ἢ ὀκτωκαιδεκαπλάσιον ἔλατ-<br>
τον δ' ἢ εἰκοσαπλάσιόν ἐστι. καίτοι ὁ τὴν σελήνην ἐπὶ<br>
μήκιστον αἴρων ἀπέχειν φησὶν ἡμῶν ἓξ καὶ πεντηκοντα-<br>
πλάσιον τῆς ἐκ τοῦ κέντρου τῆς γῆς. αὕτη δ' ἐστὶ τεσ-<br>
σάρων μυριάδων καὶ κατὰ τοὺς μέσως ἀναμετροῦντας.<br>
καὶ ἀπὸ ταύτης συλλογιζομένοις ἀπέχει ὁ ἥλιος τῆς σε-<br>
λήνης πλέον ἢ τετρακισχιλίας τριάκοντα μυριάδας. οὕτως<br>
ἀπῴκισται τοῦ ἡλίου διὰ βάρος καὶ τοσοῦτο τῇ γῇ προσ-<br>
κεχώρηκεν. ὥστε, εἰ τοῖς τόποις τὰς οὐσίας διαιρετέον,<br>
ἡ γῆς μοῖρα καὶ χώρα προσκαλεῖται σελήνην, καὶ τοῖς<br>
περὶ γῆν πράγμασι καὶ σώμασιν ἐπίδικός ἐστι κατ' ἀγχι-<br>
στείαν καὶ γειτνίασιν. καὶ οὐδὲν οἶμαι πλημμελοῦμεν,<br>
ὅτι τοῖς ἄνω προσαγορευομένοις βάθος τοσοῦτο καὶ διά-<br>
στημα διδόντες ἀπολείπομέν τινα καὶ τῷ κάτω περιδρο-<br>
μὴν καὶ πλάτος, ὅσον ἐστὶν ἀπὸ γῆς ἐπὶ σελήνην. οὔτε<br>
γὰρ ὁ τὴν ἄκραν ἐπιφάνειαν τοῦ οὐρανοῦ μόνην ἄνω<br>
τἄλλα δὲ κάτω προσαγορεύων ἅπαντα μέτριός ἐστιν, οὔθ'<br>
ὁ τῇ γῇ μᾶλλον δ' ὁ τῷ κέντρῳ τὸ κάτω περιγράφων<br>
ἀνεκτός. ἀλλὰ καὶ κινητικὸ&lt;ν&gt; ταύτῃ διάστημα δοτέον<br>
ἐπιχωροῦντος τοῦ κόσμου διὰ μέγεθος. πρὸς δὲ τὸν<br>
ἀξιοῦντα πᾶν εὐθὺς ἄνω καὶ μετέωρον εἶναι τὸ ἀπὸ τῆς<br>
γῆς ἕτερος ἀντηχεῖ πάλιν εὐθὺς εἶναι κάτω τὸ ἀπὸ τῆς<br>
ἀπλανοῦς περιφορᾶς.<br>
Ὅλως δὲ πῶς λέγεται καὶ τίνος ἡ γῆ μέση κεῖ-<br>
σθαι; τὸ γὰρ πᾶν ἄπειρόν ἐστι, τῷ δ' ἀπείρῳ μήτ' ἀρχὴν<br>
ἔχοντι μήτε πέρας οὐ προσήκει μέσον ἔχειν. πέρας γάρ<br>
τι καὶ τὸ μέσον, ἡ δ' ἀπειρία περάτων στέρησις. ὁ<br>
δὲ μὴ τοῦ παντὸς ἀλλὰ τοῦ κόσμου μέσην εἶναι τὴν γῆν<br>
ἀποφαινόμενος ἡδύς ἐστιν, εἰ μὴ καὶ τὸν κόσμον αὐτὸν<br>
ἐνέχεσθαι ταῖς αὐταῖς ἀπορίαις νομίζει. τὸ γὰρ πᾶν οὐδὲ<br>
τούτῳ μέσον ἀπέλιπεν, ἀλλ' ἀνέστιος καὶ ἀνίδρυτός ἐστιν<br>
ἐν ἀπείρῳ κενῷ φερόμενος πρὸς οὐδὲν οἰκεῖον. εἰ &lt;δ'&gt;<br>
ἄλλην τινὰ τοῦ μένειν εὑράμενος αἰτίαν ἕστηκεν, οὐ κατὰ<br>
τὴν τοῦ τόπου φύσιν, ὅμοια καὶ περὶ γῆς καὶ περὶ σε-<br>
λήνης εἰκάζειν τινὶ πάρεστιν, ὡς ἑτέρᾳ τινὶ τύχῃ καὶ φύ-<br>
σει μᾶλλον &lt;ἢ τόπου&gt; διαφορᾷ τῆς μὲν ἀτρεμούσης ἐν-<br>
ταῦθα τῆς δ' ἐκεῖ φερομένης. ἄνευ δὲ τούτων, ὅρα<br>
μὴ μέγα τι λέληθεν αὐτούς. εἰ γάρ, καὶ ὁπωσοῦν ὅ τι<br>
ἂν ἐκτὸς γένηται τοῦ κέντρου τῆς γῆς, ἄνω ἐστίν, οὐθέν<br>
ἐστι τοῦ κόσμου κάτω μέρος, ἀλλ' ἄνω καὶ ἡ γῆ καὶ τὰ<br>
ἐπὶ γῆς, καὶ πᾶν ἁπλῶς σῶμα τὸ κέντρῳ περιεστηκὸς ἢ<br>
περικείμενον ἄνω γίνεται, κάτω δὲ μόνον [ὂν] ἕν, τὸ<br>
ἀσώματον σημεῖον ἐκεῖνο, ὃ πρὸς πᾶσαν ἀντικεῖσθαι τὴν<br>
τοῦ κόσμου φύσιν ἀναγκαῖον, εἴ γε δὴ τὸ κάτω πρὸς τὸ<br>
ἄνω κατὰ φύσιν ἀντίκειται. καὶ οὐ τοῦτο μόνον τὸ ἄτο-<br>
πον, ἀλλὰ καὶ τὴν αἰτίαν ἀπόλλυσι τὰ βάρη, δι' ἣν δεῦρο<br>
καταῤῥέπει καὶ φέρεται. σῶμα μὲν γὰρ οὐθέν ἐστι κάτω<br>
πρὸς ὃ κινεῖται, τὸ δ' ἀσώματον οὔτ' εἰκὸς οὔτε βού-<br>
λονται τοσαύτην ἔχειν δύναμιν, ὥστε πάντα κατατείνειν<br>
ἐφ' ἑαυτὸ καὶ περὶ αὑτὸ συνέχειν. ἀλλ' ὅλως ἄλογον εὑ-<br>
ρίσκεται καὶ μαχόμενον τοῖς πράγμασι τὸ ἄνω τὸν κό-<br>
σμον ὅλον εἶναι, τὸ δὲ κάτω μηθὲν ἀλλ' ἢ πέρας ἀσώ-<br>
ματον καὶ ἀδιάστατον. ἐκεῖνο δ' εὔλογον, ὡς λέγομεν<br>
ἡμεῖς, τῷ τ' ἄνω χώραν καὶ τῷ κάτω πολλὴν καὶ πλά-<br>
τος ἔχουσαν διῃρῆσθαι.<br>
Οὐ μὴν ἀλλὰ θέντες, εἰ βούλει, παρὰ φύσιν ἐν<br>
οὐρανῷ τοῖς γεώδεσι τὰς κινήσεις ὑπάρχειν, ἀτρέμα, μὴ<br>
τραγικῶς ἀλλὰ πράως σκοπῶμεν, ὅτι τοῦτο τὴν σελήνην<br>
οὐ δείκνυσι γῆν μὴ οὖσαν ἀλλὰ γῆν ὅπου μὴ πέφυκεν<br>
οὖσαν. ἐπεὶ καὶ τὸ πῦρ τὸ Αἰτναῖον ὑπὸ γῆν παρὰ φύσιν<br>
ἐστίν, ἀλλὰ πῦρ ἐστι, καὶ τὸ πνεῦμα τοῖς ἀσκοῖς περι-<br>
ληφθὲν ἔστι μὲν ἀνωφερὲς φύσει καὶ κοῦφον, ἥκει δ' ὅπου<br>
μὴ πέφυκεν ὑπ' ἀνάγκης. αὐτὴ δ' ἡ ψυχή, πρὸς Διός'<br>
εἶπον 'οὐ παρὰ φύσιν τῷ σώματι συνεῖρκται βραδεῖ τα-<br>
χεῖα καὶ ψυχρῷ πυρώδης, ὥσπερ ὑμεῖς φατε, καὶ ἀόρα-<br>
τος αἰσθητῷ διὰ τοῦτ' οὖν σώματι ψυχὴν μὴ λέγωμεν<br>
&lt;ἐν&gt;εῖναι μηδὲ νοῦ&lt;ν&gt;, χρῆμα θεῖον, &lt;ἀήττητον&gt; ὑπὸ<br>
βρίθους καὶ πάχους οὐρανόν τε πάντα καὶ γῆν καὶ<br>
θάλασσαν ἐν ταὐτῷ περιπολοῦντα καὶ διιπτάμενον, εἰς<br>
σάρκας ἥκειν καὶ νεῦρα καὶ μυελοὺς καὶ παθέων μυρίων<br>
μεστὰς ὑγρότητας; ὁ δὲ Ζεὺς ὑμῖν οὗτος οὐ τῇ μὲν αὑ-<br>
τοῦ φύσει χρώμενος ἕν ἐστι μέγα πῦρ καὶ συνεχές, νυνὶ<br>
δ' ὑφεῖται καὶ κέκαμπται καὶ διεσχημάτισται, πᾶν χρῶμα<br>
γεγονὼς καὶ γινόμενος ἐν ταῖς μεταβολαῖς; ὥσθ' ὅρα<br>
καὶ σκόπει, δαιμόνιε, μὴ μεθιστὰς καὶ ἀπάγων ἕκαστον,<br>
ὅπου πέφυκεν εἶναι, διάλυσίν τινα κόσμου φιλοσοφῇς καὶ<br>
τὸ νεῖκος ἐπάγῃς τὸ Ἐμπεδοκλέους τοῖς πράγμασι, μᾶλ-<br>
λον δὲ τοὺς παλαιοὺς κινῇς Τιτᾶνας ἐπὶ τὴν φύσιν καὶ<br>
Γίγαντας καὶ τὴν μυθικὴν ἐκείνην καὶ φοβερὰν ἀκοσμίαν<br>
καὶ πλημμέλειαν ἐπιδεῖν ποθῇς, χωρὶς τὸ βαρὺ πᾶν καὶ<br>
χωρὶς ... τὸ κοῦφον</p>
<blockquote> 'ἔνθ' οὔτ' ἠελίοιο δεδίσκεται ἀγλαὸν εἶδος,<br>
οὐδὲ μὲν οὐδ' αἴης λάσιον γένος, οὐδὲ θάλασσα',</blockquote>
<p>ὥς φησιν Ἐμπεδοκλῆς (B 27), οὐ γῆ θερμότητος μετεῖ-<br>
χεν, οὐχ ὕδωρ πνεύματος, οὐκ ἄνω τι τῶν βαρέων, οὐ<br>
κάτω τι τῶν κούφων. ἀλλ' ἄκρατοι καὶ ἄστοργοι καὶ μο-<br>
νάδες αἱ τῶν ὅλων ἀρχαί, μὴ προσιέμεναι σύγκρισιν ἑτέ-<br>
ρου πρὸς ἕτερον μηδὲ κοινωνίαν, ἀλλὰ φεύγουσαι καὶ ἀπο-<br>
στρεφόμεναι καὶ φερόμεναι φορὰς ἰδίας καὶ αὐθάδεις οὕ-<br>
τως εἶχον ὡς ἔχει πᾶν οὗ θεὸς ἄπεστι κατὰ Πλάτωνα,<br>
τουτέστιν, ὡς ἔχει τὰ σώματα νοῦ καὶ ψυχῆς<br>
ἀπολιπούσης, ἄχρις οὗ τὸ ἱμερτὸν ἧκεν ἐπὶ τὴν φύσιν<br>
ἐκ προνοίας, Φιλότητος ἐγγενομένης καὶ Ἀφροδίτης καὶ<br>
Ἔρωτος, ὡς Ἐμπεδοκλῆς λέγει καὶ Παρμενίδης καὶ<br>
Ἡσίδος, ἵνα καὶ τόπους ἀμείψαντα καὶ δυνάμεις ἀπ' ἀλ-<br>
λήλων μεταλαβόντα καὶ τὰ μὲν κινήσεως τὰ δὲ μονῆς<br>
ἀνάγκαις ἐνδεθέντα καὶ καταβιασθέντα πρὸς τὸ βέλτιον,<br>
ἐξ οὗ πέφυκεν, ἐνδοῦναι καὶ μεταστῆναι ... ἁρμονίαν<br>
καὶ κοινωνίαν ἀπεργάσηται τοῦ παντός.<br>
Εἰ μὲν γὰρ οὐδ' ἄλλο τι τῶν τοῦ κόσμου μερῶν<br>
παρὰ φύσιν ἔσχεν, ἀλλ' ἕκαστον ἧ πέφυκε κεῖται, μηδε-<br>
μιᾶς μεθιδρύσεως μηδὲ μετακοσμήσεως δεόμενον μηδ' ἐν<br>
ἀρχῇ δεηθέν, ἀπορῶ τί τῆς προνοίας ἔργον ἐστὶν ἢ τίνος<br>
γέγονε ποιητὴς καὶ πατὴρ δημιουργὸς ὁ Ζεὺς 'ὁ ἀριστο-<br>
τέχνας.' οὐ γὰρ ἐν στρατοπέδῳ τακτικῶν ὄφελος, εἴπερ<br>
εἰδείη τῶν στρατιωτῶν ἕκαστος ἀφ' ἑαυτοῦ τάξιν τε καὶ<br>
χώραν κατὰ καιρὸν οὗ δεῖ λαβεῖν καὶ διαφυλάσσειν, οὐδὲ<br>
κηπουρῶν οὐδ' οἰκοδόμων, εἰ πῆ μὲν αὐτὸ τὸ ὕδωρ<br>
ἀφ' αὑτοῦ πέφυκεν ἐπιέναι τοῖς δεομένοις καὶ κατάρδειν<br>
ἐπιῤῥέον, πῆ δὲ πλίνθοι καὶ ξύλα καὶ λίθοι ταῖς κατὰ<br>
φύσιν χρώμενα ῥοπαῖς καὶ νεύσεσιν ἐξ ἑαυτῶν καταλαμβά-<br>
νειν τὴν προσήκουσαν ἁρμονίαν καὶ χώραν. εἰ δ' οὗ-<br>
τος μὲν ἄντικρυς ἀναιρεῖ τὴν πρόνοιαν ὁ λόγος, τῷ θεῷ<br>
δ' ἡ τάξις τῶν ὄντων προσήκει καὶ &lt;τὸ&gt; διαιρεῖν, τί θαυ-<br>
μαστὸν οὕτως τετάχθαι καὶ διηρμόσθαι τὴν φύσιν, ὡς<br>
ἐνταῦθα μὲν πῦρ ἐκεῖ δ' ἄστρα, καὶ πάλιν ἐνταῦθα μὲν<br>
γῆν ἄνω δὲ σελήνην ἱδρῦσθαι, βεβαιοτέρῳ τοῦ κατὰ φύ-<br>
σιν τῷ κατὰ λόγον δεσμῷ περιληφθεῖσαν; ὡς, εἴ γε<br>
πάντα δεῖ ταῖς κατὰ φύσιν ῥοπαῖς χρῆσθαι καὶ φέρεσθαι<br>
καθ' ὃ πέφυκε, μήθ' ἥλιος κυκλοφορείσθω μήτε φωσφό-<br>
ρος μηδὲ τῶν ἄλλων ἀστέρων μηδείς. ἄνω γάρ, οὐ κύ-<br>
κλῳ τὰ κοῦφα καὶ πυροειδῆ κινεῖσθαι πέφυκεν. εἰ δὲ<br>
τοιαύτην ἐξαλλαγὴν ἡ φύσις ἔχει παρὰ τὸν τόπον, ὥστ'<br>
ἐνταῦθα μὲν ἄνω φαίνεσθαι φερόμενον τὸ πῦρ, ὅταν δ' εἰς<br>
τὸν οὐρανὸν παραγένηται, τῇ δίνῃ συμπεριστρέφεσθαι, τί<br>
θαυμαστὸν εἰ καὶ τοῖς βαρέσι καὶ γεώδεσιν ἐκεῖ γενο-<br>
μένοις συμβέβηκεν ὡσαύτως εἰς ἄλλο κινήσεως εἶδος ὑπὸ<br>
τοῦ περιέχοντος ἐκνενικῆσθαι; οὐ γὰρ δὴ τῶν μὲν ἐλα-<br>
φρῶν τὴν ἄνω φορὰν ἀφαιρεῖσθαι τῷ οὐρανῷ κατὰ φύσιν<br>
ἐστί, τῶν δὲ βαρέων καὶ κάτω ῥεπόντων οὐ δύναται κρα-<br>
τεῖν, ἀλλ' &lt;ἧ&gt; ποτ' ἐκεῖνα δυνάμει, καὶ ταῦτα μετακο-<br>
σμήσας ἐχρήσατο τῇ φύσει αὐτῶν ἐπὶ τὸ βέλτιον.<br>
Οὐ μὴν ἀλλ' εἴ γε δεῖ τὰς καταδεδουλωμένας<br>
ἕξεισ... δόξας ἀφέντας ἤδη τὸ φαινόμενον ἀδεῶς λέγειν,<br>
οὐδὲν ἔοικεν ὅλου μέρος αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ τάξιν ἢ θέσιν<br>
ἢ κίνησιν ἰδίαν ἔχειν, ἣν ἄν τις ἁπλῶς κατὰ φύσιν προσ-<br>
αγορεύσειεν. ἀλλ' ὅταν ἕκαστον, οὗ χάριν γέγονε καὶ πρὸς<br>
ὃ πέφυκεν ἢ πεποίηται, τούτῳ &lt;μέλλῃ&gt; παρέχειν χρη-<br>
σίμως καὶ οἰκείως κινούμενον ἑαυτὸ καὶ πάσχον ἢ ποιοῦν<br>
ἢ διακείμενον, ὡς ἐκείνῳ πρὸς σωτηρίαν ἢ κάλλος ἢ δύ-<br>
ναμιν ἐπιτήδειόν ἐστι, τότε δοκεῖ τὴν κατὰ φύσιν χώραν<br>
ἔχειν καὶ κίνησιν καὶ διάθεσιν. ὁ γοῦν ἄνθρωπος, ὡς εἴ<br>
τι τῶν ὄντων ἕτερον κατὰ φύσιν γεγονώς, ἄνω μὲν ἔχει<br>
τὰ ἐμβριθῆ καὶ γεώδη μάλιστα περὶ τὴν κεφαλήν, ἐν δὲ<br>
τοῖς μέσοις τὰ θερμὰ καὶ πυρώδη. τῶν δ' ὀδόντων οἱ<br>
μὲν ἄνωθεν οἱ δὲ κάτωθεν ἐκφύονται καὶ οὐδέτεροι παρὰ<br>
φύσιν ἔχουσιν. οὐδὲ τοῦ πυρὸς τὸ μὲν ἄνω περὶ τὰ ὄμ-<br>
ματα ἀποστίλβον κατὰ φύσιν ἐστὶ τὸ δ' ἐν κοιλίᾳ καὶ<br>
καρδίᾳ παρὰ φύσιν, ἀλλ' ἕκαστον οἰκείως καὶ χρησίμως<br>
τέτακται. 'ναὶ μὴν κηρύκων τε λιθοῤῥίνων' χελωνῶν τε<br>
καὶ παντὸς ὀστρέου φύσιν, ὥς φησιν ὁ Ἐμπεδοκλῆς<br>
(B 76), καταμανθάνων</p>
<blockquote> 'ἔνθ' ὄψει χθόνα χρωτὸς ὑπέρτατα ναιετάουσαν',</blockquote>
<p>καὶ οὐ πιέζει τὸ λιθῶδες οὐδὲ καταθλίβει τὴν ἕξιν ἐπι-<br>
κείμενον, οὐδέ γε πάλιν τὸ θερμὸν ὑπὸ κουφότητος εἰς<br>
τὴν ἄνω χώραν ἀποπτάμενον οἴχεται, μέμικται δέ πως<br>
πρὸς ἄλληλα καὶ συντέτακται κατὰ τὴν ἑκάστου φύσιν.<br>
ὥσπερ εἰκὸς ἔχειν καὶ τὸν κόσμον, εἴ γε δὴ<br>
ζῷόν ἐστι, πολλαχοῦ γῆν ἔχοντα πολλαχοῦ δὲ πῦρ καὶ<br>
ὕδωρ καὶ πνεῦμα, οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἀποτεθλιμμένον ἀλλὰ<br>
λόγῳ διακεκοσμημένον. οὐδὲ γὰρ ὀφθαλμὸς ἐνταῦθα<br>
τοῦ σώματός ἐστιν ὑπὸ κουφότητος ἐκπιεσθείς, οὐδ' ἡ<br>
καρδία τῷ βάρει ὀλισθοῦσα πέπτωκεν εἰς τὸ στῆθος, ἀλλ'<br>
ὅτι βέλτιον ἦν οὕτως ἑκάτερον τετάχθαι. μὴ τοίνυν μηδὲ<br>
τῶν τοῦ κόσμου μερῶν νομίζωμεν μήτε γῆν ἐνταῦθα κεῖ-<br>
σθαι συμπεσοῦσαν διὰ βάρος, μήτε τὸν ἥλιον, ὡς ὤετο<br>
Μητρόδωρος ὁ Χῖος, εἰς τὴν ἄνω χώραν ἀσκοῦ δίκην<br>
ὑπὸ κουφότητος ἐκτεθλῖφθαι, μήτε τοὺς ἄλλους ἀστέρας<br>
ὥσπερ ἐν ζυγῷ σταθμοῦ διαφορᾷ ῥέψαντας ἐν οἷς εἰσι γε-<br>
γονέναι τόποις. ἀλλὰ τοῦ κατὰ λόγον κρατοῦντος οἱ μὲν<br>
ὥσπερ 'ὄμματα φωσφόρα' τῷ προσώπῳ τοῦ παντὸς<br>
'ἐνδεδεμένοι' περιπολοῦσιν, ἥλιος δὲ καρδίας ἔχων δύ-<br>
ναμιν ὥσπερ αἷμα καὶ πνεῦμα διαπέμπει καὶ διασκεδάν-<br>
νυσιν ἐξ ἑαυτοῦ θερμότητα καὶ φῶς, γῇ δὲ καὶ θαλάσσῃ<br>
χρῆται κατὰ φύσιν ὁ κόσμος, ὅσα κοιλίᾳ καὶ κύστει ζῷον.<br>
σελήνη δ' ἡλίου μεταξὺ καὶ γῆς ὥσπερ καρδίας καὶ κοι-<br>
λίας ἧπαρ ἤ τι μαλθακὸν ἄλλο σπλάγχνον ἐγκειμένη τήν<br>
τ' ἄνωθεν ἀλέαν ἐνταῦθα διαπέμπει καὶ τὰς ἐντεῦθεν<br>
ἀναθυμιάσεις πέψει τινὶ καὶ καθάρσει λεπτύνουσα περὶ<br>
ἑαυτὴν ἀναδίδωσιν. εἰ δὲ καὶ πρὸς ἄλλα τὸ γεῶδες αὐτῆς<br>
καὶ στερέμνιον ἔχει τινὰ πρόσφορον χρείαν, ἄδηλον ἡμῖν.<br>
ἐν παντὶ δὲ κρατεῖ τὸ βέλτιον τοῦ κατηναγκασμένου.<br>
τί γὰρ &lt;οὐχ&gt; οὕτως λάβωμεν, ἐξ ὧν ἐκεῖνοι λέγου-<br>
σι, τὸ εἰκός; λέγουσι δὲ τοῦ αἰθέρος τὸ μὲν αὐγοειδὲς<br>
καὶ λεπτὸν ὑπὸ μανότητος οὐρανὸν γεγονέναι, τὸ δὲ πυ-<br>
κνωθὲν καὶ συνειληθὲν ἄστρα. τούτων δὲ τὸ νωθρότατον<br>
εἶναι τὴν σελήνην καὶ θολερώτατον. ἀλλ' ὅμως ὁρᾶν πάρ-<br>
εστιν οὐκ ἀποκεκριμένην τοῦ αἰθέρος τὴν σελήνην, ἀλλ'<br>
ἔτι πολλῷ μὲν τῷ περὶ αὐτὴν ἐμφερομένην, πολλὴν δ'<br>
ὑφ' ἑαυτὴν ἔχουσαν ἀνέμων ... δινεῖσθαι καὶ κομήτας.<br>
οὕτως οὐ ταῖς ῥοπαῖς σεσήκωται κατὰ βάρος καὶ<br>
κουφότητα τῶν σωμάτων ἕκαστον, ἀλλ' ἑτέρῳ λόγῳ<br>
κεκόσμηται.'<br>
Λεχθέντων δὲ τούτων κἀμοῦ τῷ Λευκίῳ τὸν λό-<br>
γον παραδιδόντος ἐπὶ τὰς ἀποδείξεις βαδίζοντα τοῦ δόγ-<br>
ματος, Ἀριστοτέλης μειδιάσας 'μαρτύρομαι' εἶπεν 'ὅτι<br>
τὴν πᾶσαν ἀντιλογίαν πεποίησαι πρὸς τοὺς αὐτὴν μὲν<br>
ἡμίπυρον εἶναι τὴν σελήνην ὑποτιθεμένους, κοινῇ δὲ τῶν<br>
σωμάτων τὰ μὲν ἄνω τὰ δὲ κάτω ῥέπειν ἐξ ἑαυτῶν φά-<br>
σκοντας. εἰ δ' ἔστι τις ὁ λέγων κύκλῳ τε κινεῖσθαι κατὰ<br>
φύσιν τὰ ἄστρα καὶ πολὺ παρηλλαγμένης οὐσίας εἶναι<br>
τῶν τεττάρων, οὐδ' ἀπὸ τύχης ἦλθεν ἐπὶ μνήμην ἡμῖν,<br>
ὥστ' ἐμέ τε πραγμάτων ἀπηλλάχθαι καὶ ... Λεύκιος<br>
'&lt;ἥκιστα,&gt; ὠγαθέ' εἶπεν, 'ἀλλὰ τὰ ἄλλα μὲν ἴσως ἄστρα<br>
καὶ τὸν ὅλον οὐρανὸν εἴς τινα φύσιν καθαρὰν καὶ εἰλι-<br>
κρινῆ καὶ τῆς κατὰ πάθος ἀπηλλαγμένην μεταβολῆς τι-<br>
θεμένοις ὑμῖν καὶ κύκλον ἄγουσιν ἀιδίου καὶ ἀτελευτήτου<br>
περιφορᾶς ... οὐκ ἄν τις ἔν γε τῷ νῦν διαμάχοιτο, καίτοι<br>
μυρίων οὐσῶν ἀποριῶν. ὅταν δὲ καταβαίνων ὁ λόγος<br>
οὕτω θίγῃ τῆς σελήνης, οὐκέτι φυλάττει τὴν ἀπάθειαν<br>
ἐν αὐτῇ καὶ τὸ κάλλος ἐκείνου τοῦ σώματος. ἀλλ' ἵνα<br>
τὰς ἄλλας ἀνωμαλίας καὶ διαφορὰς ἀφῶμεν, αὐτὸ τοῦτο<br>
τὸ διαφαινόμενον πρόσωπον πάθει τινὶ τῆς οὐσίας ἢ ἀνα-<br>
μίξει πως ἑτέρας ἐπιγέγονε. πάσχει δέ τι καὶ τὸ μιγνύ-<br>
μενον. ἀποβάλλει γὰρ τὸ εἰλικρινές, βίᾳ τοῦ χείρονος ἀνα-<br>
πιμπλάμενον. αὐγῆς δὲ νώθειαν καὶ τάχους ἀμβλύτητα<br>
καὶ τὸ θερμὸν ἀδρανὲς καὶ ἀμαυρόν, ᾧ κατὰ τὸν Ἴωνα<br>
'μέλας οὐ πεπαίνεται βότρυς', εἰς τί θησόμεθα<br>
πλὴν ἀσθένειαν αὐτῆς καὶ πάθος; &lt;πόθεν οὖν πάθους&gt;<br>
ἀιδίῳ σώματι καὶ ὀλυμπίῳ μέτεστιν; ὅλως γάρ, ὦ φίλε<br>
Ἀριστότελες, γῆ μὲν οὖσα πάγκαλόν τι χρῆμα καὶ<br>
σεμνὸν ἀναφαίνεται καὶ κεκοσμημένον, ὡς δ' ἄστρον ἢ<br>
φῶς ἤ τι σῶμα θεῖον καὶ οὐράνιον δέδια μὴ ἄμορφος<br>
ἦ καὶ ἀπρεπὴς καὶ καταισχύνουσα τὴν καλὴν ἐπωνυ-<br>
μίαν. εἴ γε τῶν ἐν οὐρανῷ τοσούτων τὸ πλῆθος ὄντων<br>
μόνη φωτὸς ἀλλοτρίου δεομένη περίεισι, κατὰ Παρμε-<br>
νίδην 'ἀεὶ παπταίνουσα πρὸς αὐγὰς ἠελίοιο'. ὁ<br>
μὲν οὖν ἑταῖρος ἐν τῇ διατριβῇ τοῦτο δὴ τὸ Ἀναξα-<br>
γόρειον ἀποδεικνύς, ὡς ἥλιος ἐντίθησι τῇ σελήνῃ<br>
τὸ λαμπρόν, ηὐδοκίμησεν. ἐγὼ δὲ ταῦτα μὲν οὐκ ἐρῶ,<br>
ἃ παρ' ὑμῶν ἢ μεθ' ὑμῶν ἔμαθον, ἔχων δὲ τοῦτο πρὸς<br>
τὰ λοιπὰ βαδιοῦμαι.<br>
Φωτίζεσθαι τοίνυν τὴν σελήνην οὐχ ὡς ὕελον ἢ κρύ-<br>
σταλλον ἐλλάμψει καὶ διαφαύσει τοῦ ἡλίου πιθανόν ἐστιν,<br>
οὐδ' αὖ κατὰ σύλλαμψίν τινα καὶ συναυγασμόν, ὥσπερ<br>
αἱ δᾷδες αὐξομένου τοῦ φωτός. οὕτως γὰρ οὐδὲν ἧττον<br>
ἐν νουμηνίαις ἢ διχομηνίαις ἔσται πανσέληνος ἡμῖν, εἰ μὴ<br>
στέγει μηδ' ἀντιφράττει τὸν ἥλιον, ἀλλὰ δίεισιν ὑπὸ μανό-<br>
τητος ἢ κατὰ σύγκρασιν εἰσλάμπει καὶ συνεξάπτει περὶ<br>
αὐτὴν τὸ φῶς. οὐ γὰρ ἔστιν ἐκκλίσεις οὐδ' ἀποστροφὰς<br>
αὐτῆς, ὥσπερ ὅταν ἦ διχότομος καὶ ἀμφίκυρτος ἢ μη-<br>
νοειδής, αἰτιᾶσθαι περὶ τὴν σύνοδον, ἀλλὰ κατὰ στά-<br>
θμην, φησὶ Δημόκριτος, ἱσταμένη τοῦ φωτί-<br>
ζοντος ὑπολαμβάνει καὶ δέχεται τὸν ἥλιον, ὥστ' αὐτήν<br>
τε φαίνεσθαι καὶ διαφαίνειν ἐκεῖνον εἰκὸς ἦν. ἡ δὲ πολ-<br>
λοῦ δεῖ τοῦτο ποιεῖν. αὐτή τε γὰρ ἄδηλός ἐστι τηνικαῦτα<br>
κἀκεῖνον ἀπέκρυψε καὶ ἠφάνισε πολλάκις, 'ἀπεσκέδασεν<br>
δέ οἱ αὐγάς', ὥς φησιν Ἐμπεδοκλῆς,</p>
<blockquote>'ἔσ τε αἶαν καθύπερθεν, ἀπεσκνίφωσε δὲ γαίης<br>
τόσσον, ὅσον τ' εὖρος γλαυκώπιδος ἔπλετο μήνης',</blockquote>
<p>καθάπερ εἰς νύκτα καὶ σκότος οὐκ εἰς ἄστρον ἕτερο&lt;ν&gt;<br>
τοῦ φωτὸς ἐμπεσόντος. ὃ δὲ λέγει Ποσειδώνιος, ὡς<br>
ὑπὸ βάθους τῆς σελήνης οὐ περαιοῦται δι' αὐτῆς τὸ τοῦ<br>
ἡλίου φῶς πρὸς ἡμᾶς, ἐλέγχεται καταφανῶς. ὁ γὰρ ἀὴρ<br>
ἄπλετος ὢν καὶ βάθος ἔχων πολλαπλάσιον τῆς σελήνης<br>
ὅλος ἐξηλιοῦται καὶ καταλάμπεται ταῖς αὐγαῖς.<br>
Ἀπολείπεται τοίνυν τὸ τοῦ Ἐμπεδοκλέους, ἀνακλάσει<br>
τινὶ τοῦ ἡλίου πρὸς τὴν σελήνην γίνεσθαι τὸν ἐνταῦθα<br>
φωτισμὸν ἀπ' αὐτῆς. ὅθεν οὐδὲ θερμὸν οὐδὲ λαμπρὸν<br>
ἀφικνεῖται πρὸς ἡμᾶς, ὥσπερ ἦν εἰκὸς ἐξάψεως καὶ μί-<br>
ξεως &lt;δυοῖν&gt; φώτων γεγενημένης ἀλλ' οἷον αἵ τε φω-<br>
ναὶ κατὰ τὰς ἀνακλάσεις ἀμαυροτέραν ἀναφαίνουσι τὴν<br>
ἠχὼ τοῦ φθέγματος αἵ τε πληγαὶ τῶν ἀφαλλομένων βε-<br>
λῶν μαλακώτεραι προσπίπτουσιν, 'ὣς αὐγὴ τύψασα σε-<br>
ληναίης κύκλον εὐρύν' (εmpedocles β 43) ἀσθενῆ καὶ<br>
ἀμυδρὰν ἀνάῤῥοιαν ἴσχει πρὸς ἡμᾶς, διὰ τὴν κλάσιν<br>
ἐκλυομένης τῆς δυνάμεως'.<br>
Ὑπολαβὼν δ' ὁ Σύλλας 'ἀμέλει ταῦτ'' εἶπεν<br>
'ἔχει τινὰς πιθανότητας. ὃ δ' ἰσχυρότατόν ἐστι τῶν ἀντι-<br>
πιπτόντων, πότερον ἔτυχέ τινος παραμυθίας ἢ παρῆλθεν<br>
ἡμῶν τὸν ἑταῖρον;' 'τί τοῦτο' ἔφη 'λέγεις;' ὁ Λεύκιος.<br>
'ἦ τὸ πρὸς τὴν διχότομον ἀπορούμενον'; 'πάνυ μὲν οὖν'<br>
ὁ Σύλλας εἶπεν. 'ἔχει γάρ τινα λόγον τὸ πάσης ἐν ἴσαις<br>
γωνίαις γινομένης ἀνακλάσεως, ὅταν ἡ σελήνη διχοτο-<br>
μοῦσα μεσουρανῇ, μὴ φέρεσθαι τὸ φῶς ἐπὶ γῆς ἀπ' αὐ-<br>
τῆς ἀλλ' ὀλισθάνειν ἐπέκεινα τῆς γῆς. ὁ γὰρ ἥλιος ἐπὶ<br>
τοῦ ὁρίζοντος ὢν ἅπτεται τῇ ἀκτῖνι τῆς σελήνης. διὸ<br>
καὶ κλασθεῖσα πρὸς ἴσα&lt;ς&gt; ἐπὶ θάτερον ἐκπεσεῖται πέ-<br>
ρας καὶ οὐκ ἀφήσει δεῦρο τὴν αὐγήν. ἢ διαστροφὴ με-<br>
γάλη καὶ παράλλαξις ἔσται τῆς γωνίας, ὅπερ ἀδύνατόν<br>
ἐστιν'. 'ἀλλὰ νὴ Δί'' εἶπεν ὁ Λεύκιος 'καὶ τοῦτ' ἐῤῥήθη'.<br>
καὶ πρός γε Μενέλαον ἀποβλέψας ἐν τῷ διαλέγεσθαι τὸν<br>
μαθηματικόν 'αἰσχύνομαι μέν' ἔφη 'σοῦ παρόντος, ὦ<br>
φίλε Μενέλαε, θέσιν ἀναιρεῖν μαθηματικὴν ὥσπερ θε-<br>
μέλιον τοῖς κατοπτρικοῖς ὑποκειμένην πράγμασιν. ἀνάγκη<br>
δ' εἰπεῖν ὅτι τὸ πρὸς ἴσας γίνεσθαι γωνίας ἀνάκλασιν<br>
πᾶσαν οὔτε φαινόμενον αὐτόθεν οὔθ' ὁμολογούμενόν<br>
ἐστιν, ἀλλὰ διαβάλλεται μὲν ἐπὶ τῶν κυρτῶν κατόπτρων,<br>
ὅταν ἐμφάσεις ποιῇ μείζονας ἑαυτῶν πρὸς ἓν τὸ τῆς<br>
ὄψεως σημεῖον, διαβάλλεται δὲ τοῖς διπτύχοις κατόπτροις,<br>
ὧν ἐπικλιθέντων πρὸς ἄλληλα καὶ γωνίας ἐντὸς γενομέ-<br>
νης ἑκάτερον τῶν ἐπιπέδων διττὴν ἔμφασιν ἀποδίδωσι<br>
καὶ ποιεῖ τέτταρας εἰκόνας ἀφ' ἑνὸς προσώπου, δύο μὲν<br>
ἀντιστρόφους τοῖς ἔξωθεν [ἀριστεροῖς] μέρεσι, δύο δὲ δε-<br>
ξιοφανεῖς &lt;ἀλλ'&gt; ἀμαυρὰς ἐν βάθει τῶν κατόπτρων. ὧν.<br>
τῆς γενέσεως τὴν αἰτίαν Πλάτων ἀποδίδωσιν<br>
εἴρηκε γὰρ ὅτι τοῦ κατόπτρου ἔνθεν καὶ ἔνθεν<br>
ὕψος λαβόντος ὑπαλλάττουσιν αἱ ὄψεις τὴν ἀνάκλασιν<br>
ἀπὸ τῶν ἑτέρων ἐπὶ θάτερα μεταπίπτουσαν. εἴπερ οὖν<br>
τῶν ὄψεων εὐθὺς πρὸς ἡμᾶς ... ἀνατρέχουσιν, αἱ δ' ἐπὶ<br>
θάτερα μέρη τῶν κατόπτρων ὀλισθάνουσαι πάλιν ἐκεῖθεν<br>
ἀναφέρονται πρὸς ἡμᾶς, οὐ δυνατόν ἐστιν ἐν ἴσαις γω-<br>
νίαις γίνεσθαι πάσας ἀνακλάσεις. οἷς οἱ ὁμόσε χω-<br>
ροῦντες ἀξιοῦσιν αὐτοῖς τοῖς ἀπὸ τῆς σελήνης ἐπὶ γῆν<br>
φερομένοις ῥεύμασι τὴν ἰσότητα τῶν γωνιῶν ἀναιρεῖν,<br>
πολλῷ τοῦτ' ἐκείνου πιθανώτερον εἶναι νομίζοντες. οὐ<br>
μὴν ἀλλ' εἰ δεῖ τοῦτο χαρίζεσθαι τῇ πολλὰ δὴ φίλῃ γεω-<br>
μετρίᾳ καὶ δοῦναι, πρῶτον μὲν ἀπὸ τῶν ἠκριβωμένων<br>
ταῖς λειότησι συμπίπτειν ἐσόπτρων εἰκός ἐστιν, ἡ δὲ σε-<br>
λήνη πολλὰς ἀνωμαλίας ἔχει καὶ τραχύτητας, ὥστε τὰς<br>
αὐγὰς ἀπὸ σώματος μεγάλου προσφερομένας ὕψεσιν ἀξιο-<br>
λόγοις ἀντιλάμψεις καὶ διαδόσεις ἀπ' ἀλλήλων λαμβά-<br>
νουσιν, ἀνακλᾶσθαί τε παντοδαπῶς καὶ περιπλέκεσθαι<br>
καὶ συνάπτειν αὐτὴν ἑαυτῇ τὴν ἀνταύγειαν, οἷον ἀπὸ<br>
πολλῶν φερομένην πρὸς ἡμᾶς κατόπτρων. ἔπειτα κἂν<br>
πρὸς αὐτῇ τῇ σελήνῃ τὰς ἀντανακλάσεις ἐν ἴσαις γωνίαις<br>
ποιῶμεν, οὐκ ἀδύνατον φερομένας ἐν διαστήματι τοσούτῳ<br>
τὰς αὐγὰς κλάσεις ἴσχειν καὶ περιολισθήσεις, ὡς συγ-<br>
χεῖσθαι καὶ κάμπτειν τὸ φῶς.<br>
Ἔνιοι δὲ καὶ δεικνύουσι γράφοντες, ὅτι πολλὰ τῶν<br>
φώτων αὐγὴν ἀφίησι κατὰ γραμμῆς ὑπὸ τὴν κεκλιμένην<br>
ὑποταθείσης. σκευωρεῖσθαι δ' ἅμα λέγοντι διάγραμμα,<br>
καὶ ταῦτα πρὸς πολλούς, οὐκ ἐνῆν.<br>
Τὸ δ' ὅλον' ἔφη 'θαυμάζω πῶς τὴν διχότομον<br>
ἐφ' ἡμᾶς κινοῦσιν ἐμπίπτουσαν μετὰ τῆς ἀμφικύρτου καὶ<br>
τῆς μηνοειδοῦς. εἰ γὰρ αἰθέριον ὄγκον ἢ πύρινον ὄντα<br>
τὸν τῆς σελήνης ἐφώτιζεν ὁ ἥλιος, οὐκ ἂν ἀπέλειπεν αὐ-<br>
τῆ&lt;ς&gt; σκιερὸν ἀεὶ καὶ ἀλαμπὲς ἡμισφαίριον πρὸς αἴσθη-<br>
σιν, ἀλλ' εἰ καὶ κατὰ μικρὸν ἔψαυε περιών, ὅλην ἀνα-<br>
πίμπλασθαι καὶ δι' ὅλης τρέπεσθαι τῷ φωτὶ πανταχόσε<br>
χωροῦντι δι' εὐπετείας ἦν προσῆκον. ὅπου γὰρ οἶνος<br>
ὕδατος θιγὼν κατὰ πέρας καὶ σταγὼν αἵματος εἰς ὑγρὸν<br>
ἐμπεσόντος ἀνέχρωσε πᾶν ἅμα ... φοινιχθέν, αὐτὸν δὲ<br>
τὸν ἀέρα λέγουσιν οὐκ ἀποῤῥοίαις τισὶν οὐδ' ἀκτῖσι με-<br>
μιγμέναις ἀλλὰ τροπῇ καὶ μεταβολῇ κατὰ νύξιν ἢ ψαῦσιν<br>
ἀπὸ τοῦ φωτὸς ἐξηλιοῦσθαι, πῶς ἄστρον ἄστρου καὶ<br>
φῶς φωτὸς ἁψάμενον οἴονται μὴ κεράννυσθαι μηδὲ σύγ-<br>
χυσιν ποιεῖν δι' ὅλου καὶ μεταβολὴν ἀλλ' ἐκεῖνα φωτί-<br>
ζειν μόνον, ὧν ἅπτεται κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν; ὃν γὰρ ὁ<br>
ἥλιος περιιὼν κύκλον ἄγει καὶ περιστρέφει περὶ τὴν σε-<br>
λήνην, νῦν μὲν ἐπιπίπτοντα τῷ διορίζοντι τὸ ὁρατὸν αὐ-<br>
τῆς καὶ τὸ ἀόρατον, νῦν δ' ἀνιστάμενον πρὸς ὀρθὰς ὥστε<br>
τέμνειν ἐκεῖνον ὑπ' ἐκείνου τε τέμνεσθαι, ἄλλαις &lt;δὲ&gt;<br>
κλίσεσι καὶ σχέσεσι τοῦ λαμπροῦ πρὸς τὸ σκιερὸν ἀμφι-<br>
κύρτους καὶ μηνοειδεῖς ἀποδιδόντα μορφὰς ἐν αὐτῇ, παν-<br>
τὸς μᾶλλον ἐπιδείκνυσιν οὐ σύγκρασιν ἀλλ' ἐπαφήν, οὐδὲ<br>
σύλλαμψιν ἀλλὰ περίλαμψιν αὐτῆς ὄντα τὸν φωτισμόν.<br>
Ἐπεὶ δ' οὐκ αὐτὴ φωτίζεται μόνον ἀλλὰ καὶ δεῦρο<br>
τῆς αὐγῆς ἀναπέμπει τὸ εἴδωλον, ἔτι καὶ μᾶλλον ἰσχυ-<br>
ρίσασθαι τῷ λόγῳ περὶ τῆς οὐσίας δίδωσιν. αἱ γὰρ ἀνα-<br>
κλάσεις γίνονται πρὸς οὐδὲν ἀραιὸν οὐδὲ λεπτομερές, οὐδ'<br>
ἔστι φῶς ἀπὸ φωτὸς ἢ πῦρ ἀπὸ πυρὸς ἀφαλλόμενον [ἢ]<br>
νοῆσαι ῥᾴδιον, ἀλλὰ δεῖ τὸ ποιῆσον ἀντιτυπίαν τινὰ καὶ<br>
κλάσιν ἐμβριθὲς εἶναι καὶ πυκνόν, ἵνα πρὸς αὐτὸ πληγὴ<br>
καὶ ἀπ' αὐτοῦ φορὰ γένηται. τὸν γοῦν αὐτὸν ἥλιον ὁ<br>
μὲν ἀὴρ διίησιν οὐ παρέχων ἀνακοπὰς οὐδ' ἀντερείδων,<br>
ἀπὸ δὲ ξύλων καὶ λίθων καὶ ἱματίων εἰς φῶς τιθεμένων<br>
πολλὰς ἀντιλάμψεις καὶ περιλάμψεις ἀποδίδωσιν. οὕτω<br>
δὲ καὶ τὴν γῆν ὁρῶμεν ὑπ' αὐτοῦ φωτιζομένην. οὐ γὰρ<br>
εἰς βάθος ὥσπερ ὕδωρ οὐδὲ δι' ὅλης ὥσπερ ἀὴρ διίησι<br>
τὴν αὐγήν, ἀλλ' οἷος τὴν σελήνην περιστείχει κύκλος αὐ-<br>
τοῦ καὶ ὅσον ὑποτέμνεται μέρος ἐκείνης, τοιοῦτος ἕτερος<br>
περίεισι τὴν γῆν καὶ τοσοῦτον φωτίζων ἀεὶ καὶ ἀπολεί-<br>
πων ἕτερον ἀφώτιστον. ἡμισφαιρίου γὰρ ὀλίγῳ δοκεῖ μεῖ-<br>
ζον εἶναι τὸ περιλαμπόμενον ἑκατέρας. δότε δή μοι<br>
γεωμετρικῶς εἰπεῖν πρὸς ἀναλογίαν ὡς, εἰ τριῶν ὄντων<br>
οἷς τὸ ἀφ' ἡλίου φῶς πλησιάζει, γῆς σελήνης ἀέρος, ὁρῶ-<br>
μεν οὐχ ὡς ὁ ἀὴρ μᾶλλον ἢ ὡς ἡ γῆ φωτιζομένην τὴν<br>
σελήνην, ἀνάγκη φύσιν ἔχειν ὁμοίαν ἃ τὰ αὐτὰ πάσχειν<br>
ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ πέφυκεν.'<br>
Ἐπεὶ δὲ πάντες ἐπῄνεσαν τὸν Λεύκιον, 'εὖ γ''<br>
ἔφην 'ὅτι καλῷ λόγῳ καλὴν ἀναλογίαν προσέθηκας. οὐ<br>
γὰρ ἀποστερητέον σε τῶν ἰδίων'. κἀκεῖνος ἐπιμειδιάσας<br>
'οὐκοῦν' ἔφη 'καὶ δεύτερον ἀναλογίᾳ προσχρηστέον, ὅπως<br>
μὴ &lt;τῷ&gt; τὰ αὐτὰ πάσχειν ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ μόνον ἀλλὰ<br>
καὶ τῷ ταὐτὰ ποιεῖν ταὐτὸν ἀποδείξωμεν τῇ γῇ τὴν σε-<br>
λήνην προσεοικυῖαν. ὅτι μὲν γὰρ οὐδὲν οὕτως τῶν περὶ<br>
τὸν ἥλιον γινομένων ὅμοιόν ἐστιν ὡς ἔκλειψις ἡλίου δύ-<br>
σει, δότε μοι ταύτης τῆς ἔναγχος συνόδου μνησθέντες, ἣ<br>
πολλὰ μὲν ἄστρα πολλαχόθεν τοῦ οὐρανοῦ διέφηνεν εὐθὺς<br>
ἐκ μεσημβρίας ἀρξαμένη, κρᾶσιν δ' οἵαν τὸ λυκαυγὲς τῷ<br>
ἀέρι παρέσχεν. εἰ δὲ μή, Θέων ἡμῖν οὗτος τὸν Μίμνερμον<br>
ἐπάξει καὶ τὸν Κυδίαν καὶ τὸν Ἀρχίλοχον, πρὸς δὲ τού-<br>
τοις τὸν Στησίχορον καὶ τὸν Πίνδαρον ἐν ταῖς ἐκλείψεσιν<br>
ὀλοφυρομένους 'ἄστρον φανερώτατον κλεπτόμενον' καί<br>
'μέσῳ ἄματι νύκτα γινομένην' καὶ τὴν 'ἀκτῖνα τοῦ ἡλίου<br>
σκότους ἀτραπὸν &lt;ἐσσυμέναν&gt;' φάσκοντας, ἐπὶ πᾶσι δὲ<br>
τὸν Ὅμηρον νυκτὶ καὶ ζόφῳ τὰ πρόσωπα κατέχεσθαι<br>
τῶν ἀνθρώπων λέγοντα καί 'τὸν ἥλιον ἐξαπολωλέναι τοῦ<br>
οὐρανοῦ' περὶ τὴν σελήνην καὶ ... τοῦτο γίνεσθαι πέ-<br>
φυκε 'τοῦ μὲν φθίνοντος μηνὸς τοῦ δ' ἱσταμένου'. τὰ<br>
λοιπὰ δ' οἶμαι ταῖς μαθηματικαῖς ἀκριβείαις εἰς τὸν ...<br>
ἐξῆχθαι καὶ βέβαιον, ὡς ἥ γε νύξ ἐστι σκιὰ γῆς, ἡ δ'<br>
ἔκλειψις τοῦ ἡλίου σκιὰ σελήνης, ὅταν ἡ ὄψις ἐν αὐτῇ<br>
γένηται. δυόμενος γὰρ ὑπὸ τῆς γῆς ἀντιφράττεται πρὸς<br>
τὴν ὄψιν, ἐκλιπὼν δ' ὑπὸ τῆς σελήνης. ἀμφότεραι<br>
δ' εἰσὶν ἐπισκοτήσεις, ἀλλ' ἡ μὲν δυτικὴ τῆς γῆς ἡ<br>
δ' ἐκλειπτικὴ τῆς σελήνης τῇ σκιᾷ καταλαμβανούσης τὴν<br>
ὄψιν. ἐκ δὲ τούτων εὐθεώρητον τὸ γινόμενον. εἰ γὰρ<br>
ὅμοιον τὸ πάθος, ὅμοια τὰ ποιοῦντα. τῷ γὰρ αὐτῷ τὰ<br>
αὐτὰ συμβαίνειν ὑπὸ τῶν αὐτῶν ἀναγκαῖόν ἐστιν. εἰ<br>
δ' οὐχ οὕτως τὸ περὶ τὰς ἐκλείψεις σκότος βύθιόν ἐστιν<br>
οὐδ' ὁμοίως τῇ νυκτὶ πιέζει τὸν ἀέρα, μὴ θαυμάζωμεν.<br>
οὐσία μὲν γὰρ ἡ αὐτὴ τοῦ τὴν νύκτα ποιοῦντος καὶ τοῦ<br>
τὴν ἔκλειψιν σώματος, μέγεθος δ' οὐκ ἴσον. ἀλλ' Αἰγυ-<br>
πτίους μὲν ἑβδομηκοστόδυον οἶμαι φάναι μόριον εἶναι<br>
τὴν σελήνην, Ἀναξαγόραν δ' ὅση Πελοπόννησος.<br>
Ἀρίσταρχος δὲ &lt;τὴν διάμετρον τῆς γῆς<br>
πρὸς&gt; τὴν διάμετρον τῆς σελήνης λόγον ἔχουσαν ἀπο-<br>
δείκνυσιν, ὃς ἐλάττων μὲν ἢ ἑξήκοντα πρὸς δεκαεννέα,<br>
μείζων δ' ἢ ὡς ἑκατὸν ὀκτὼ πρὸς τεσσαράκοντα τρί'<br>
ἐστίν. ὅθεν ἡ μὲν γῆ παντάπασι τῆς ὄψεως τὸν ἥλιον<br>
ἀφαιρεῖται διὰ μέγεθος. μεγάλη γὰρ ἡ ἐπιπρόσθησις καὶ<br>
χρόνον ἔχουσα τὸν τῆς νυκτός. ἡ δὲ σελήνη κἂν ὅλον<br>
ποτὲ κρύψῃ τὸν ἥλιον, οὐκ ἔχει χρόνον οὐδὲ πλάτος ἡ<br>
ἔκλειψις, ἀλλὰ περιφαίνεταί τις αὐγὴ περὶ τὴν ἴτυν, οὐκ<br>
ἐῶσα βαθεῖαν γενέσθαι τὴν σκιὰν καὶ ἄκρατον. Ἀριστο-<br>
τέλης δ' ὁ παλαιὸς αἰτίαν τοῦ πλεονάκις τὴν<br>
σελήνην ἐκλείπουσαν ἢ τὸν ἥλιον καθορᾶσθαι πρὸς ἄλ-<br>
λαις τισὶ καὶ ταύτην ἀποδίδωσιν. ἥλιον γὰρ ἐκλείπειν<br>
σελήνης ἀντιφράξει, σελήνην δὲ ... . ὁ δὲ Ποσειδώνιος<br>
ὁρισάμενος οὕτω τόδε τὸ πάθος 'ἔκλειψίς ἐστιν<br>
ἡλίου σύνοδος σκιᾶς σελήνης ἧς τὴν ἔκλειψιν ....'.<br>
ἐκείνοις γὰρ μόνοις ἔκλειψίς ἐστιν, ὧν ἂν ἡ σκιὰ τῆς σε-<br>
λήνης καταλαβοῦσα τὴν ὄψιν ἀντιφράξῃ πρὸς τὸν ἥλιον.<br>
ὁμολογῶν δὲ σκιὰν τῆς σελήνης φέρεσθαι πρὸς ἡμᾶς οὐκ<br>
οἶδ' ὅ τι λέγειν ἑαυτῷ καταλέλοιπεν ἄστρου δὲ σκιὰν<br>
ἀδύνατον γενέσθαι. τὸ γὰρ ἀφώτιστον σκιὰ λέγεται, τὸ<br>
δὲ φῶς οὐ ποιεῖ σκιὰν ἀλλ' ἀναιρεῖν πέφυκεν.'<br>
'Ἀλλὰ τί δή' ἔφη 'μετὰ τοῦτο τῶν τεκμηρίων<br>
ἐλέχθη'; κἀγώ 'τὴν αὐτήν' ἔφην 'ἐλάμβανεν ἡ σελήνη<br>
ἔκλειψιν'. 'ὀρθῶς' εἶπεν 'ὑπέμνησας. ἀλλὰ δὴ πότερον<br>
ὡς πεπεισμένων ὑμῶν καὶ τιθέντων ἐκλείπειν τὴν σελή-<br>
νην ὑπὸ τοῦ σκιάσματος ἁλισκομένην ἤδη τρέπωμαι πρὸς<br>
τὸν λόγον, ἢ βούλεσθε μελέτην ποιήσωμαι καὶ ἀπόδειξιν<br>
ὑμῖν τῶν ἐπιχειρημάτων ἕκαστον ἀπαριθμήσας'; 'νὴ Δί''<br>
εἶπεν ὁ Θέων 'τούτοις καὶ ἐμμελέτησον. ἐγὼ δὲ καὶ πει-<br>
θοῦς τινος δέομαι, ταύτῃ μόνον ἀκηκοὼς ὡς ἐπὶ μίαν<br>
[μὲν] εὐθεῖαν τῶν τριῶν σωμάτων γιγνομένων, γῆς καὶ<br>
ἡλίου καὶ σελήνης, αἱ ἐκλείψεις συντυγχάνουσιν. ἡ γὰρ<br>
γῆ τῆς σελήνης ἢ πάλιν ἡ σελήνη τῆς γῆς ἀφαιρεῖται τὸν<br>
ἥλιον. ἐκλείπει γὰρ οὗτος μὲν σελήνης, σελήνη δὲ γῆς ἐν<br>
μέσῳ τῶν τριῶν ἱσταμένης. ὧν γίνεται τὸ μὲν ἐν συνόδῳ<br>
τὸ δ' ἐν διχομηνίᾳ'. καὶ ὁ Λεύκιος ἔφη 'σχεδὸν μέντοι τῶν<br>
λεγομένων κυριώτατα ταῦτ' ἐστί. πρόσλαβε δὲ πρῶτον,<br>
εἰ βούλει, τὸν ἀπὸ τοῦ σχήματος τῆς σκιᾶς λόγον. ἔστι<br>
γὰρ κῶνος, ἅτε δὴ μεγάλου πυρὸς ἢ φωτὸς σφαιροειδοῦς<br>
ἐλάττονα σφαιροειδῆ δὲ περιβάλλοντος ὄγκον. ὅθεν ἐν<br>
ταῖς ἐκλείψεσι τῆς σελήνης αἱ περιγραφαὶ τῶν μελαινο-<br>
μένων πρὸς τὰ λαμπρὰ τὰς ἀποτομὰς περιφερεῖς ἴσχου-<br>
σιν. ἃς γὰρ ἂν στρογγύλον στρογγύλῳ προσμῖξαν ἢ δέ-<br>
ξηται τομὰς ἢ παράσχῃ, πανταχόσε χωροῦσαι δι' ὁμοιό-<br>
τητα γίνονται κυκλοτερεῖς. δεύτερον οἶμαί σε γινώ-<br>
σκειν, ὅτι σελήνης μὲν ἐκλείπει πρῶτα μέρη τὰ πρὸς<br>
ἀπηλιώτην, ἡλίου δὲ τὰ πρὸς δύσιν, κινεῖται δ' ἡ μὲν<br>
σκιὰ τῆς γῆς ἐπὶ τὴν ἑσπέραν ἀπὸ τῶν ἀνατολῶν, ἥλιος<br>
δὲ καὶ σελήνη τοὐναντίον ἐπὶ τὰς ἀνατολάς. ταῦτα γὰρ<br>
ἰδεῖν τε παρέχει τῇ αἰσθήσει τὰ φαινόμενα κἀκ λόγων<br>
οὐ πάνυ τι μακρῶν μαθεῖν ἔστιν. ἐκ δὲ τούτων ἡ αἰτία<br>
βεβαιοῦται τῆς ἐκλείψεως. ἐπεὶ γὰρ ἥλιος μὲν ἐκλείπει<br>
καταλαμβανόμενος, σελήνη δ' ἀπαντῶσα τῷ ποιοῦντι τὴν<br>
ἔκλειψιν, εἰκότως μᾶλλον δ' ἀναγκαίως ὁ μὲν ὄπισθεν<br>
ἁλίσκεται πρῶτον ἡ δ' ἔμπροσθεν. ἄρχεται γὰρ ἐκεῖθεν<br>
ἡ ἐπιπρόσθησις, ὅθεν πρῶτον [μὲν] ἐπιβάλλει τὸ ἐπι-<br>
προσθοῦν. ἐπιβάλλει δ' ἐκείνῳ μὲν ἀφ' ἑσπέρας ἡ σελήνη<br>
πρὸς αὐτὸν ἁμιλλωμένη, ταύτῃ δ' ἀπὸ τῶν ἀνατολῶν, ὡς<br>
πρὸς τοὐναντίον ὑποφερομένη. τρίτον τοίνυν ἔτι τὸ<br>
τοῦ χρόνου λάβε καὶ τὸ τοῦ μεγέθους τῶν ἐκλείψεων αὐ-<br>
τῆς. ὑψηλὴ μὲν ἐκλείπουσα καὶ ἀπόγειος ὀλίγον ἀποκρύ-<br>
πτεται χρόνον, πρόσγειος δὲ καὶ ταπεινὴ αὐτὸ τοῦτο πα-<br>
θοῦσα σφόδρα πιέζεται καὶ βραδέως ἐκ τῆς σκιᾶς ἄπεισι.<br>
καίτοι ταπεινὴ μὲν οὖσα τοῖς μεγίστοις χρῆται κινήμα-<br>
σιν, ὑψηλὴ δὲ τοῖς ἐλαχίστοις. ἀλλὰ τὸ αἴτιον ἐν τῇ σκιᾷ<br>
τῆς διαφορᾶς ἔστιν. εὐρυτάτη γὰρ οὖσα περὶ τὴν βάσιν,<br>
ὥσπερ οἱ κῶνοι, συστελλομένη τε κατὰ μικρὸν εἰς ὀξὺ<br>
τῇ κορυφῇ καὶ λεπτὸν ἀπολήγει πέρας. ὅθεν ἡ σελήνη<br>
ταπεινὴ μὲν ἐμπεσοῦσα τοῖς μεγίστοις λαμβάνεται κύκλοις<br>
ὑπ' αὐτῆς καὶ διαπερᾷ τὸ βύθιον καὶ σκοτωδέστατον,<br>
ἄνω δ' οἷον ἐν τενάγει διὰ λεπτότητα τοῦ σκιεροῦ χραν-<br>
θεῖσα ταχέως ἀπαλλάττεται. παρίημι δ' ὅσα χωρὶς<br>
ἰδίᾳ πρὸς τὰς βάσεις καὶ &lt;τὰς&gt; διαφορήσεις ἐλέχθη. καὶ<br>
γὰρ ἐκεῖναι μέχρι γε τοῦ ἐνδεχομένου προσίενται τὴν αἰ-<br>
τίαν. ἀλλ' ἐπανάγω πρὸς τὸν ὑποκείμενον λόγον ἀρχὴν<br>
ἔχοντα τὴν αἴσθησιν.<br>
Ὁρῶμεν γὰρ ὅτι πῦρ ἐκ τόπου σκιεροῦ διαφαίνεται<br>
καὶ διαλάμπει μᾶλλον, εἴτε παχύτητι τοῦ σκοτώδους ἀέ-<br>
ρος οὐ δεχομένου τὰς ἀποῤῥεύσεις καὶ διαχύσεις ἀλλὰ<br>
συνέχοντος ἐν ταὐτῷ τὴν οὐσίαν καὶ σφίγγοντος, εἴτε<br>
τῆς αἰσθήσεως τοῦτο πάθος ἐστίν, ὡς τὰ θερμὰ παρὰ<br>
τὰ ψυχρὰ θερμότερα καὶ τὰς ἡδονὰς παρὰ τοὺς πόνους<br>
σφοδροτέρας, οὕτω τὰ λαμπρὰ φαίνεσθαι παρὰ τὰ σκο-<br>
τεινὰ φανερώτερα, τοῖς διαφόροις πάθεσιν ἀντεπιτείνοντα<br>
τὴν φαντασίαν. ἔοικε δὲ πιθανώτερον εἶναι τὸ πρότερον.<br>
ἐν γὰρ ἡλίῳ πᾶσα πυρὸς φύσις οὐ μόνον τὸ λαμπρὸν<br>
ἀπόλλυσιν, ἀλλὰ τῷ εἴκειν γίνεται δύσεργος καὶ ἀμβλυ-<br>
τέρα. σκίδνησι γὰρ ἡ θερμότης καὶ διαχέει τὴν δύναμιν.<br>
εἴπερ οὖν ἡ σελήνη πυρὸς εἴληχε βληχροῦ καὶ ἀδρανοῦς,<br>
ἄστρον οὖσα θολερώτερον, ὥσπερ αὐτοὶ λέγουσιν, οὐθὲν<br>
ὧν πάσχουσα φαίνεται νῦν, ἀλλὰ τὰ ἐναντία πάντα πά-<br>
σχειν αὐτὴν προσῆκόν ἐστι, φαίνεσθαι μὲν ὅτε κρύπτε-<br>
ται, κρύπτεσθαι δ' ὁπηνίκα φαίνεται. τουτέστι κρύπτε-<br>
σθαι μὲν τὸν ἄλλον χρόνον ὑπὸ τοῦ περιέχοντος αἰθέρος<br>
ἀμαυρουμένην, ἐκλάμπειν δὲ καὶ γίνεσθαι καταφανῆ δι'<br>
ἓξ μηνῶν καὶ πάλιν διὰ πέντε τῇ σκιᾷ τῆς γῆς ὑποδυο-<br>
μένην. αἱ γὰρ πέντε καὶ ἑξήκοντα καὶ τετρακόσιαι περίο-<br>
δοι τῶν ἐκλειπτικῶν πανσελήνων τὰς τέσσαρας καὶ τε-<br>
τρακοσίας ἑξαμήνους ἔχουσι τὰς δ' ἄλλας πενταμήνους.<br>
ἔδει τοίνυν διὰ τοσούτων χρόνων φαίνεσθαι τὴν σελήνην<br>
ἐν τῇ σκιᾷ λαμπρυνομένην. ἡ δ' ἐν &lt;τῇ σκιᾷ&gt; μὲν ἐκλεί-<br>
πει καὶ ἀπόλλυσι τὸ φῶς, ἀναλαμβάνει δ' αὖθις, ὅταν<br>
ἐκφύγῃ τὴν σκιάν, καὶ φαίνεταί γε πολλάκις ἡμέρας, ὡς<br>
πάντα μᾶλλον ἢ πύρινον οὖσα σῶμα καὶ ἀστεροειδές.'<br>
Εἰπόντος δὲ τοῦτο τοῦ Λευκίου συνεξέδραμον ἅμα<br>
πως τῷ ... ὅ τε Φαρνάκης καὶ ὁ Ἀπολλωνίδης. εἶτα τοῦ<br>
Ἀπολλωνίδου παρέντος ὁ Φαρνάκης εἶπεν, ὅτι τοῦτο καὶ<br>
μάλιστα τὴν σελήνην δείκνυσιν ἄστρον ἢ πῦρ οὖσαν. οὐ<br>
γάρ ἐστι παντελῶς ἄδηλος ἐν ταῖς ἐκλείψεσιν, ἀλλὰ δια-<br>
φαίνει τινὰ χρόαν ἀνθρακώδη καὶ βλοσυράν, ἥτις ἴδιός<br>
ἐστιν αὐτῆς. ὁ δ' Ἀπολλωνίδης ἐνέστη περὶ τῆς σκιᾶς.<br>
ἀεὶ γὰρ οὕτως ... ὀνομάζειν τοὺς μαθηματικοὺς τὸν<br>
ἀλαμπῆ τόπον ... σκιάν τε μὴ δέχεσθαι τὸν οὐρανόν.<br>
ἐγὼ δέ 'τοῦτο μὲν' ἔφην 'πρὸς τοὔνομα μᾶλλον ἐριστι-<br>
κῶς ἢ πρὸς τὸ πρᾶγμα φυσικῶς καὶ μαθηματικῶς ἐνι-<br>
σταμένου. τὸν γὰρ ἀντιφραττόμενον ὑπὸ τῆς γῆς τόπον<br>
εἰ μὴ σκιάν τις ἐθέλοι καλεῖν ἀλλ' ἀφεγγὲς χωρίον, ὅμως<br>
ἀναγκαῖον ἐν αὐτῷ τὴν σελήνην γενομένην ... καὶ ὅλως'<br>
ἔφην 'εὔηθές ἐστιν ἐκεῖ μὴ φάναι τῆς γῆς ἐξικνεῖσθαι τὴν<br>
σκιάν, ... ἡ σκιὰ τῆς σελήνης ἐπιπίπτουσα τῇ ὄψει καὶ<br>
&lt;διήκουσα&gt; πρὸς τὴν γῆν ἔκλειψιν ἡλίου ποιεῖν. πρὸς<br>
σὲ δέ, ὦ Φαρνάκη, τρέψομαι. τὸ γὰρ ἀνθρακῶδες ἐκεῖνο<br>
καὶ διακαὲς χρῶμα τῆς σελήνης, ὃ φῂς ἴδιον αὐτῆς εἶναι,<br>
σώματός ἐστι πυκνότητα καὶ βάθος ἔχοντος. οὐθὲν γὰρ<br>
ἐθέλει τοῖς ἀραιοῖς ὑπόλειμμα φλογὸς οὐδ' ἴχνος ἐμμέ-<br>
νειν οὐδ' ἔστιν ἄνθρακος γένεσις, οὗ μὴ στερέμνιον σῶμα<br>
δεξάμενον διὰ βάθους τὴν πύρωσιν καὶ σῷζον. ὥς που<br>
καὶ Ὅμηρος εἴρηκεν</p>
<blockquote> 'αὐτὰρ ἐπεὶ πυρὸς ἄνθος ἀπέπτατο, παύσατο δὲ φλὸξ<br>
ἀνθρακιὴν στορέσασα'.</blockquote>
<p>ὁ γὰρ ἄνθραξ ἔοικεν οὐ πῦρ ἀλλὰ σῶμα πεπυρωμένον<br>
εἶναι καὶ πεπονθὸς ὑπὸ πυρὸς στερεῷ καὶ ῥίζαν ἔχοντι<br>
προσμένοντος ὄγκῳ καὶ προσδιατρίβοντος. αἱ δὲ φλόγες<br>
ἀραιᾶς εἰσιν ἔξαψις καὶ ῥεύματα τροφῆς καὶ ὕλης, ταχὺ<br>
δι' ἀσθένειαν ἀναλυομένης. ὥστ' οὐδὲν ἂν ὑπῆρχε τοῦ<br>
γεώδη καὶ πυκνὴν εἶναι τὴν σελήνην ἕτερον οὕτως ἐν-<br>
αργὲς τεκμήριον, εἴπερ αὐτῆς ἴδιον ἦν ὡς χρῶμα τὸ<br>
ἀνθρακῶδες. ἀλλ' οὐκ ἔστιν, ὦ φίλε Φαρνάκη. πολλὰς γὰρ<br>
ἐκλείπουσα χρόας ἀμείβει καὶ διαιροῦσιν αὐτὰς οὕτως οἱ<br>
μαθηματικοὶ κατὰ χρόνον καὶ ὥραν ἀφορίζοντες. ἂν ἀφ'<br>
ἑσπέρας ἐκλείπῃ, φαίνεται μέλαινα δεινῶς ἄχρι τρίτης<br>
ὥρας καὶ ἡμισείας. ἂν δὲ μέσῃ, τοῦτο δὴ τὸ ἐπιφοινίσσον<br>
ἵησι καὶ [πῦρ καὶ] πυρωπόν. ἀπὸ δ' ἑβδόμης ὥρας καὶ<br>
ἡμισείας ἀνίσταται τὸ ἐρύθημα. καὶ τέλος ἤδη πρὸς ἕω<br>
λαμβάνει χρόαν κυανοειδῆ καὶ χαροπήν, ἀφ' ἧς δὴ καὶ<br>
μάλιστα 'γλαυκῶπιν' αὐτὴν οἱ ποιηταὶ καὶ Ἐμπεδοκλῆς<br>
ἀνακαλοῦνται. τοσαύτας οὖν χρόας ἐν τῇ σκιᾷ τὴν<br>
σελήνην λαμβάνουσαν ὁρῶντες οὐκ ὀρθῶς ἐπὶ μόνον κατα-<br>
φέρονται τὸ ἀνθρακῶδες, ὃ μάλιστα φήσαι τις ἂν ἀλλό-<br>
τριον αὐτῆς εἶναι καὶ μᾶλλον ὑπόμιγμα καὶ λεῖμμα τοῦ<br>
φωτὸς διὰ τῆς σκιᾶς περιλάμποντος, ἴδιον δὲ τὸ μέλαν<br>
καὶ γεῶδες. ὅπου δὲ πορφυρίσιν ἐνταῦθα καὶ φοινικίσι<br>
λίμναις τε καὶ ποταμοῖς δεχομένοις ἥλιον ἐπίσκια χωρία<br>
γειτνιῶντα συγχρῴζεται καὶ περιλάμπεται, διὰ τὰς ἀνα-<br>
κλάσεις ἀποδιδόντα πολλοὺς καὶ διαφόρους ἀπαυγασμούς,<br>
τί θαυμαστὸν εἰ ῥεῦμα πολὺ σκιᾶς ἐμβάλλον ὥσπερ εἰς<br>
πέλαγος οὐράνιον οὐ σταθεροῦ φωτὸς οὐδ' ἠρεμοῦντος<br>
ἀλλὰ μυρίοις ἄστροις περιελαυνομένου μίξεις τε παντοδα-<br>
πὰς καὶ μεταβολὰς λαμβάνοντος, ἄλλην ἄλλοτε χρόαν ἐκ-<br>
ματτόμενον ἀπὸ τῆς σελήνης ἐνταῦθ' ἀποδίδωσιν; ἄστρον<br>
μὲν γὰρ ἢ πῦρ οὐκ ἂν ἐν σκιᾷ διαφανείη μέλαν ἢ γλαυκὸν<br>
ἢ κυανοειδές, ὄρεσι δὲ καὶ πεδίοις καὶ θαλάσσαις πολλαὶ<br>
μὲν ἀφ' ἡλίου μορφαὶ χρωμάτων ἐπιτρέχουσι καὶ σκιαῖς<br>
καὶ ὁμίχλαις, οἵας φαρμάκοις γραφικοῖς μιγνύμενον ἐπ-<br>
άγει βαφὰς τὸ λαμπρόν. ὧν τὰ μὲν τῆς θαλάττης ἐπι-<br>
κεχείρηκεν ἁμωσγέπως ἐξονομάζειν Ὅμηρος 'ἰοειδέα' κα-<br>
λῶν καί 'οἴνοπα πόντον', αὖθις δέ 'πορφύρεον κῦμα'<br>
'γλαυκήν' τ' ἄλλως 'θάλασσαν' καί 'λευκὴν γαλήνην',<br>
τὰς δὲ περὶ τὴν γῆν διαφορὰς τῶν ἄλλοτ' ἄλλως ἐπιφαινο-<br>
μένων χρωμάτων παρῆκεν ὡς ἀπείρους τὸ πλῆθος οὔσας.<br>
τὴν δὲ σελήνην οὐκ εἰκὸς ὥσπερ τὴν θάλασσαν μίαν ἔχειν<br>
ἐπιφάνειαν, ἀλλ' ἐοικέναι μάλιστα τῇ γῇ τὴν φύσιν,<br>
ἣν ἐμυθολόγει Σωκράτης ὁ παλαιός,<br>
εἴτε δὴ ταύτην αἰνιττόμενος εἴτε δὴ ἄλλην τινὰ<br>
διηγούμενος. οὐ γὰρ ἄπιστον οὐδὲ θαυμαστόν, εἰ μηδὲν<br>
ἔχουσα διεφθορὸς &lt;ἐν&gt; ἑαυτῇ μηδ' ἰλυῶδες, ἀλλὰ φῶς τε<br>
καρπουμένη καθαρὸν ἐξ οὐρανοῦ καὶ θερμότητος οὐ δια-<br>
καοῦς οὐδὲ μανικοῦ πυρὸς ἀλλὰ νοτεροῦ καὶ ἀβλαβοῦς καὶ<br>
κατὰ φύσιν ἔχοντος οὖσα πλήρης κάλλη τε θαυμαστὰ<br>
κέκτηται τόπων ὄρη τε φλογοειδῆ καὶ ζώνας ἁλουργοὺς<br>
ἔχει χρυσόν τε καὶ ἄργυρον οὐκ ἐν βάθει διεσπαρμένον,<br>
ἀλλὰ πρὸς τοῖς πεδίοις ἐξανθοῦντα πολὺν ἢ πρὸς ὕψεσι<br>
λείοις προφερόμενον.<br>
Εἰ δὲ τούτων ὄψις ἀφικνεῖται διὰ τῆς σκιᾶς ἄλλοτ' ἄλλη<br>
πρὸς ἡμᾶς ἐξαλλαγῇ καὶ διαφορᾷ τινι τοῦ περιέχοντος,<br>
τό γε μὴν τίμιον οὐκ ἀπόλλυσι τῆς δόξης οὐδὲ τὸ θεῖον<br>
ἡ σελήνη, γῆ τις ... ἱερὰ πρὸς ἀνθρώπων νομιζομένη<br>
μᾶλλον ἢ πῦρ θολερόν, ὥσπερ οἱ Στωικοὶ λέγουσι, καὶ<br>
τρυγῶδες. πῦρ μέν γε παρὰ Μήδοις καὶ Ἀσσυρίοις βαρ-<br>
βαρικὰς ἔχει τιμάς, οἳ φόβῳ τὰ βλάπτοντα θεραπεύουσι<br>
πρὸ τῶν σεμνῶν ἀφοσιούμενοι, τὸ δὲ γῆς ὄνομα παντί<br>
που φίλον Ἕλληνι καὶ τίμιον, καὶ πατρῷον ἡμῖν ὥσπερ<br>
ἄλλον τινὰ θεῶν σέβεσθαι. πολλοῦ δὲ δέομεν ἄνθρωποι<br>
τὴν σελήνην, γῆν οὖσαν ὀλυμπίαν, ἄψυχον ἡγεῖσθαι σῶμα<br>
καὶ ἄνουν καὶ ἄμοιρον ὧν θεοῖς ἀπάρχεσθαι προσήκει,<br>
νόμῳ τε τῶν ἀγαθῶν ἀμοιβὰς τίνοντας καὶ κατὰ φύσιν<br>
σεβομένους τὸ κρεῖττον ἀρετῇ καὶ δυνάμει καὶ τιμιώτε-<br>
ρον. ὥστε μηδὲν οἰώμεθα πλημμελεῖν γῆν αὐτὴν θέ-<br>
μενοι, τὸ δὲ φαινόμενον τουτὶ πρόσωπον αὐτῆς, ὥσπερ ἡ<br>
παρ' ἡμῖν ἔχει γῆ κόλπους τινὰς μεγάλους, οὕτως ἐκείνην<br>
ἀνεπτύχθαι βάθεσι μεγάλοις καὶ ῥήξεσιν ὕδωρ ἢ ζοφερὸν<br>
ἀέρα περιέχουσιν, ὧν ἐντὸς οὐ καθίησιν οὐδ' ἐπιψαύει τὸ<br>
τοῦ ἡλίου φῶς, ἀλλ' ἐκλείπει καὶ διεσπασμένην ἐνταῦθα<br>
τὴν ἀνάκλασιν ἀποδίδωσιν.'<br>
Ὑπολαβὼν δ' ὁ Ἀπολλωνίδης 'εἶτ', ὦ πρὸς αὐτῆς'<br>
ἔφη 'τῆς Σελήνης, δυνατὸν εἶναι δοκεῖ ὑμῖν ῥηγμάτων<br>
τινῶν ἢ φαράγγων εἶναι σκιὰς κἀκεῖθεν ἀφικνεῖσθαι δεῦ-<br>
ρο πρὸς τὴν ὄψιν, ἢ τὸ συμβαῖνον οὐ λογίζεσθε κἀγὼ<br>
τουτὶ εἴπω; ἀκούοιτε δὲ καίπερ οὐκ ἀγνοοῦντες. ἡ μὲν<br>
διάμετρος τῆς σελήνης δυοκαίδεκα δακτύλους ἔχει τὸ<br>
φαινόμενον ἐν τοῖς μέσοις ἀποστήμασι μέγεθος. τῶν δὲ<br>
μελάνων καὶ σκιερῶν ἕκαστον ἡμιδακτυλίου φαίνεται μεῖ-<br>
ζον, ὥστε τῆς διαμέτρου μεῖζον ἢ εἰκοστοτέταρτον εἶναι.<br>
καὶ μήν, εἰ μόνων ὑποθοίμεθα τὴν περίμετρον τῆς σε-<br>
λήνης τρισμυρίων σταδίων μυρίων δὲ τὴν διάμετρον, κατὰ<br>
τὸ ὑποκείμενον οὐκ ἔλαττον ἂν εἴη πεντακοσίων σταδίων<br>
ἐν αὐτῇ τῶν σκιερῶν ἕκαστον. ὅρα δὴ πρῶτον, ἂν ἦ δυ-<br>
νατὸν τῇ σελήνῃ τηλικαῦτα βάθη καὶ τηλικαύτας εἶναι<br>
τραχύτητας ὥστε σκιὰν ποιεῖν τοσαύτην, ἔπειτα πῶς οὖ-<br>
σαι τηλικαῦται τὸ μέγεθος ὑφ' ἡμῶν οὐχ ὁρῶνται.' κἀγὼ<br>
μειδιάσας πρὸς αὐτόν 'εὖγ'' ἔφην 'ὅτι τοιαύτην ἐξεύ-<br>
ρηκας ἀπόδειξιν, ὦ Ἀπολλωνίδη, δι' ἧς κἀμὲ καὶ σαυτὸν<br>
ἀποδείξεις τῶν Ἀλωαδῶν ἐκείνων εἶναι μείζονας, οὐκ ἐν<br>
ἅπαντι μέντοι χρόνῳ τῆς ἡμέρας ἀλλὰ πρωὶ μάλιστα καὶ<br>
δείλης, &lt;εἴ γ'&gt; οἴει, τὰς σκιὰς ἡμῶν τοῦ ἡλίου ποιοῦντος<br>
ἠλιβάτους, τὸν καλὸν τοῦτο τῇ αἰσθήσει παρέχειν συλ-<br>
λογισμόν, ὡς, εἰ μέγα τὸ σκιαζόμενον, ὑπερμέγεθες τὸ<br>
σκιάζον. ἐν Λήμνῳ μὲν οὐδέτερος ἡμῶν εὖ οἶδ' ὅτι γέ-<br>
γονε, τουτὶ μέντοι τὸ τεθρυλημένον ἰαμβεῖον ἀμφότεροι<br>
πολλάκις ἀκηκόαμεν</p>
<blockquote>'Ἄθως καλύψει πλευρὰ Λημνίας βοός.'</blockquote>
<p>ἐπιβάλλει γὰρ ἡ σκιὰ τοῦ ὄρους, ὡς ἔοικε, χαλκέῳ τινι<br>
βοιδίῳ, μῆκος ἀποτείνουσα διὰ τῆς θαλάττης οὐκ ἔλατ-<br>
τον ἑπτακοσίων σταδίων,*** τὸ κατασκιάζον ὕψος εἶναι.<br>
διὰ τίν' αἰτίαν; ὅτι πολλαπλασίους αἱ τοῦ φωτὸς ἀπο-<br>
στάσεις τῶν σωμάτων τὰς σκιὰς ποιοῦσι. δεῦρο δὴ θεῶ<br>
καὶ τῆς σελήνης, ὅτε πάμμηνός ἐστι καὶ μάλιστα τὴν<br>
ἰδέαν ἔναρθρον τοῦ προσώπου βαθύτητι τῆς σκιᾶς ἀπο-<br>
δίδωσι, τὸ μέγιστον ἀπέχοντα διάστημα τὸν ἥλιον. ἡ γὰρ<br>
ἀπόστασις τοῦ φωτὸς αὕτη τὴν σκιὰν μεγάλην, οὐ τὰ<br>
μεγέθη τῶν ὑπὲρ τὴν σελήνην ἀνωμαλιῶν πεποίηκε. καὶ<br>
μὴν οὐδὲ τῶν ὀρῶν τὰς ὑπεροχὰς ἐῶσι μεθ' ἡμέραν αἱ<br>
περιαυγαὶ τοῦ ἡλίου καθορᾶσθαι, τὰ μέντοι βαθέα καὶ<br>
κοῖλα φαίνεται καὶ σκιώδη πόῤῥωθεν. οὐδὲν οὖν ἄτοπον,<br>
εἰ καὶ τῆς σελήνης τὴν ἀντίλαμψιν καὶ τὸν ἐπιφωτισμὸν<br>
οὐκ ἔστι καθορᾶν ἀκριβῶς, αἱ δὲ τῶν σκιερῶν παραθέ-<br>
σεις παρὰ τὰ λαμπρὰ τῇ διαφορᾷ τὴν ὄψιν οὐ λανθάνου-<br>
σιν.<br>
Ἀλλ' ἐκεῖνο μᾶλλον' ἔφην 'ἐλέγχειν δοκεῖ τὴν λε-<br>
γομένην ἀνάκλασιν ἀπὸ τῆς σελήνης, ὅτι τοὺς ἐν ταῖς<br>
ἀνακλωμέναις αὐγαῖς ἑστῶτας οὐ μόνον συμβαίνει τὸ<br>
φωτιζόμενον ὁρᾶν, ἀλλὰ καὶ τὸ φωτίζον. ὅταν γὰρ αὐγῆς<br>
ἀφ' ὕδατος πρὸς τοῖχον ἁλλομένης ὄψις ἐν αὐτῷ τῷ πε-<br>
φωτισμένῳ κατὰ τὴν ἀνάκλασιν τόπῳ γένηται, τὰ τρία<br>
καθορᾷ, τήν τ' ἀνακλωμένην αὐγὴν καὶ τὸ ποιοῦν ὕδωρ<br>
τὴν ἀνάκλασιν καὶ τὸν ἥλιον αὐτόν, ἀφ' οὗ τὸ φῶς τῷ<br>
ὕδατι προσπίπτον ἀνακέκλασται. τούτων δ' ὁμολογουμέ-<br>
νων καὶ φαινομένων κελεύουσι τοὺς ἀνακλάσει φωτίζε-<br>
σθαι τὴν γῆν ὑπὸ τῆς σελήνης ἀξιοῦντας ἐπιδεικνύναι<br>
νύκτωρ ἐμφαινόμενον τῇ σελήνῃ τὸν ἥλιον, ὥσπερ ἐμφαί-<br>
νεται τῷ ὕδατι μεθ' ἡμέραν, ὅταν ἀνάκλασις ἀπ' αὐτοῦ<br>
γένηται. μὴ φαινομένου δὲ τούτου, κατ' ἄλλον οἴονται<br>
τρόπον, οὐκ ἀνακλάσει, γίνεσθαι τὸν φωτισμόν. εἰ δὲ μὴ<br>
τοῦτο, μηδὲ γῆν εἶναι τὴν σελήνην'. 'τί οὖν' ἔφη 'πρὸς<br>
αὐτοὺς λεκτέον'; ὁ Ἀπολλωνίδης. 'κοινὰ γὰρ ἔοικε καὶ<br>
πρὸς ἡμᾶς εἶναι τὰ τῆς ἀνακλάσεως.' 'ἀμέλει τρόπον<br>
τινά' ἔφην ἐγώ 'κοινά, τρόπον δ' ἄλλον οὐ κοινά. πρῶ-<br>
τον δ' ὅρα τὰ τῆς εἰκόνος ὡς 'ἄνω ποταμῶν' καὶ τραπ-<br>
έμπαλιν λαμβάνουσιν. ἐπὶ γῆς γάρ ἐστι καὶ κάτω τὸ<br>
ὕδωρ, ὑπὲρ γῆς δὲ σελήνη καὶ μετέωρος. ὅθεν ἀντίστρο-<br>
φον αἱ κεκλασμέναι τὸ σχῆμα τῆς γωνίας ποιοῦσι, τῆς<br>
μὲν ἄνω πρὸς τῇ σελήνῃ τῆς δὲ κάτω πρὸς τῇ γῇ τὴν<br>
κορυφὴν ἐχούσης. μὴ ἅπασαν οὖν ἰδέαν κατόπτρων μηδ'<br>
ἐκ πάσης ἀποστάσεως ὁμοίαν ἀνάκλασιν ποιεῖν ἀξιούτω-<br>
σαν, ἐπεὶ μάχονται πρὸς τὴν ἐνάργειαν. οἱ δὲ σῶμα<br>
μὴ λεπτὸν μηδὲ λεῖον, ὥσπερ ἐστὶ τὸ ὕδωρ, ἀποφαί-<br>
νοντες τὴν σελήνην ἀλλ' ἐμβριθὲς καὶ γεῶδες οὐκ οἶδ'<br>
ὅπως ἀπαιτοῦνται τοῦ ἡλίου τὴν ἔμφασιν ἐν αὐτῇ πρὸς τὴν<br>
ὄψιν. οὐδὲ γὰρ τὸ γάλα τοὺς τοιούτους ἐσοπτρισμοὺς ἀπο-<br>
δίδωσιν οὐδὲ ποιεῖ τῆς ὄψεως ἀνακλάσεις διὰ τὴν ἀνω-<br>
μαλίαν καὶ τραχύτητα τῶν μορίων. πόθεν γε τὴν σελήνην<br>
δυνατόν ἐστιν ἀναπέμπειν ἀφ' ἑαυτῆς τὴν ὄψιν, ὥσπερ<br>
ἀναπέμπει τὰ λειότερα τῶν ἐσόπτρων; καίτοι καὶ<br>
ταῦτα δήπουθεν, ἐὰν ἀμυχή τις ἢ ῥύπος ἢ τραχύτης κατα-<br>
λάβῃ τὸ σημεῖον [ἂν], ἀφ' οὗ πέφυκεν ἡ ὄψις ἀνακλασθῆ-<br>
ναι, τυφλοῦται, καὶ βλέπεται μὲν αὐτά, τὴν δ' ἀνταύγειαν<br>
οὐκ ἀποδίδωσιν. ὁ δ' ἀξιῶν ἢ καὶ τὴν ὄψιν ἡμῶν ἐπὶ<br>
τὸν ἥλιον ἢ μηδὲ τὸν ἥλιον ἐφ' ἡμᾶς ἀνακλᾶν ἀφ' ἑαυτῆς<br>
τὴν σελήνην ἡδύς ἐστι τὸν ὀφθαλμὸν ἥλιον ἀξιῶν εἶναι<br>
φῶς δὲ τὴν ὄψιν οὐρανὸν δὲ τὸν ἄνθρωπον. τοῦ μὲν γὰρ<br>
ἡλίου δι' εὐτονίαν καὶ λαμπρότητα πρὸς τῇ σελήνῃ γινο-<br>
μένην μετὰ πληγῆς τὴν ἀνάκλασιν φέρεσθαι πρὸς ἡμᾶς<br>
εἰκός ἐστιν. ἡ δ' ὄψις ἀσθενὴς οὖσα καὶ λεπτὴ καὶ ὀλι-<br>
γοστὴ τί θαυμαστὸν εἰ μήτε πληγὴν ἀνακρουστικὴν ποιεῖ<br>
μήτ' ἀφαλλομένης τηρεῖ τὴν συνέχειαν ἀλλὰ θρύπτεται<br>
καὶ ἀπολείπει, πλῆθος οὐκ ἔχουσα φωτὸς ὥστε μὴ<br>
διασπᾶσθαι περὶ τὰς ἀνωμαλίας καὶ τραχύτητας; ἀπὸ<br>
μὲν γὰρ ὕδατος καὶ τῶν ἄλλων ἐσόπτρων ἰσχύουσαν ἔτι<br>
τῆς ἀρχῆς ἐγγὺς οὖσαν ἐπὶ τὸν ἥλιον ἅλλεσθαι τὴν ἀνά-<br>
κλασιν οὐκ ἀδύνατόν ἐστιν. ἀπὸ δὲ τῆς σελήνης, κἂν<br>
γίνωνταί τινες ὀλισθήσεις αὐτῆς, ἀσθενεῖς ἔσονται καὶ<br>
ἀμυδραὶ καὶ προαπολείπουσαι διὰ τὸ μῆκος τῆς ἀποστά-<br>
σεως. καὶ γὰρ ἄλλως τὰ μὲν κοῖλα τῶν ἐσόπτρων<br>
εὐτονωτέραν ποιεῖ τῆς προηγουμένης αὐγῆς τὴν ἀνακλω-<br>
μένην, ὥστε καὶ φλόγας ἀναπέμπειν πολλάκις, τὰ δὲ<br>
κυρτὰ καὶ τὰ σφαιροειδῆ τῷ μὴ πανταχόθεν ἀντερείδειν<br>
ἀσθενῆ καὶ ἀμαυράν ... . ὁρᾶτε δήπουθεν, ὅταν ἴριδες δύο<br>
φανῶσι, νέφους νέφος ἐμπεριέχοντος, ἀμαυρὰ ποιοῦσαν<br>
καὶ ἀσαφῆ τὰ χρώματα τὴν περιέχουσαν. τὸ γὰρ ἐκτὸς<br>
νέφος ἀπωτέρω τῆς ὄψεως κείμενον οὐκ εὔτονον οὐδ' ἰσχυ-<br>
ρὰν τὴν ἀνάκλασιν ἀποδίδωσι. καὶ τί δεῖ πλείονα λέ-<br>
γειν; ὅπου γὰρ τὸ τοῦ ἡλίου φῶς ἀνακλώμενον ἀπὸ τῆς<br>
σελήνης τὴν μὲν θερμότητα πᾶσαν ἀποβάλλει, τῆς δὲ<br>
λαμπρότητος αὐτοῦ λεπτὸν ἀφικνεῖται μόλις πρὸς ἡμᾶς<br>
καὶ ἀδρανὲς λείψανον, ἦπου τῆς ὄψεως τὸν ἴσον φερομένης<br>
δίαυλον ἐνδέχεται μόριον ὁτιοῦν λείψανον ἐξικέσθαι πρὸς<br>
τὸν ἥλιον ἀπὸ τῆς σελήνης; ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι. σκοπεῖτε<br>
δ'' εἶπον 'καὶ ὑμεῖς. εἰ τὰ αὐτὰ πρὸς τὸ ὕδωρ καὶ τὴν<br>
σελήνην ἔπασχεν ἡ ὄψις, ἔδει καὶ γῆς καὶ φυτῶν καὶ<br>
ἀνθρώπων καὶ ἄστρων ἐμφάσεις ποιεῖν τὴν πανσέληνον,<br>
οἵας τὰ λοιπὰ ποιεῖται τῶν ἐσόπτρων. εἰ δ' οὐ γίνονται<br>
πρὸς ταῦτα τῆς ὄψεως ἀνακλάσεις δι' ἀσθένειαν αὐτῆς ἢ<br>
τραχύτητα τῆς σελήνης, μηδὲ πρὸς τὸν ἥλιον ἀπαιτῶμεν.<br>
Ἡμεῖς μὲν οὖν' ἔφην, 'ὅσα μὴ διαπέφευγε τὴν<br>
μνήμην τῶν ἐκεῖ λεχθέντων, ἀπηγγέλκαμεν. ὥρα δὲ καὶ<br>
Σύλλαν παρακαλεῖν μᾶλλον δ' ἀπαιτεῖν τὴν διήγησιν,<br>
οἷον ἐπὶ ῥητοῖς ἀκροατὴν γεγενημένον. ὥστε, εἰ δοκεῖ,<br>
καταπαύσαντες τὸν περίπατον καὶ καθίσαντες ἐπὶ τῶν<br>
βάθρων ἑδραῖον αὐτῷ παράσχωμεν ἀκροατήριον.' ἔδο-<br>
ξε δὴ ταῦτα, καὶ καθισάντων ἡμῶν ὁ Θέων 'ἐγώ τοι, ὦ<br>
Λαμπρία' εἶπεν 'ἐπιθυμῶ μὲν οὐδενὸς ἧττον ὑμῶν ἀκοῦ-<br>
σαι τὰ λεχθησόμενα, πρότερον δ' ἂν ἡδέως ἀκούσαιμι<br>
περὶ τῶν οἰκεῖν λεγομένων ἐπὶ τῆς σελήνης, οὐκ εἰ κατοι-<br>
κοῦσί τινες ἀλλ' εἰ δυνατὸν ἐκεῖ κατοικεῖν. εἰ γὰρ οὐ δυ-<br>
νατόν, ἄλογον καὶ τὸ γῆν εἶναι τὴν σελήνην. δόξει γὰρ<br>
πρὸς οὐθὲν ἀλλὰ μάτην γεγονέναι μήτε καρποὺς ἐκφέ-<br>
ρουσα μήτ' ἀνθρώποις τισὶν ἕδραν παρέχουσα καὶ γένε-<br>
σιν καὶ δίαιταν. ὧν ἕνεκα καὶ ταύτην γεγονέναι φαμὲν<br>
κατὰ Πλάτωνα 'τροφὸν ἡμετέραν ἡμέρας τε<br>
καὶ νυκτὸς ἀτρεκῆ φύλακα καὶ δημιουργόν'. ὁρᾷς<br>
δ' ὅτι πολλὰ λέγεται καὶ σὺν γέλωτι καὶ μετὰ σπουδῆς<br>
περὶ τούτων. τοῖς μὲν γὰρ ὑπὸ τὴν σελήνην οἰκοῦσιν<br>
ὥσπερ Ταντάλοις ἐκ κεφαλῆς ἐκκρέμασθαί φασι, τοὺς<br>
δ' οἰκοῦντας αὖ πάλιν ἐπ' αὐτῆς ὥσπερ Ἰξίονας ἐνδεδε-<br>
μένους ῥύμῃ τόση... . καίτοι μίαν οὐ κινεῖται κίνησιν,<br>
ἀλλ', ὥς που καὶ λέγεται, Τριοδῖτίς ἐστιν, ἅμα μῆκος<br>
ἐπὶ τοῦ ζῳδιακοῦ καὶ πλάτος φερομένη καὶ βάθος. ὧν<br>
τὴν μὲν περιδρομὴν τὴν δ' ἕλικα τὴν δ' οὐκ οἶδα πῶς<br>
ἀνωμαλίαν ὀνομάζουσιν οἱ μαθηματικοί, καίπερ οὐδεμίαν<br>
ὁμαλὴν οὐδὲ τεταγμένην ταῖς ἀποκαταστάσεσιν ὁρῶντες<br>
ἔχουσαν. οὔκουν εἰ λέων τις ἔπεσεν ὑπὸ ῥύμης εἰς Πελο-<br>
πόννησον, ἄξιόν ἐστι θαυμάζειν, ἀλλ' ὅπως οὐ μυρί' ὁρῶ-<br>
μεν ἀεὶ 'πεσήματ' ἀνδρῶν καὶ ἀπολακτισμοὺς βίων'<br>
ἐκεῖθεν οἷον ἐκκυβιστώντων καὶ περιτρεπομένων.<br>
Καὶ γὰρ γελοῖον περὶ μονῆς τῶν ἐκεῖ διαπορεῖν, εἰ μὴ<br>
γένεσιν μηδὲ σύστασιν ἔχειν δύνανται. ὅπου γὰρ Αἰγύ-<br>
πτιοι καὶ Τρωγλοδῦται, οἷς ἡμέρας μιᾶς ἀκαρὲς ἵσταται<br>
κατὰ κορυφὴν ὁ ἥλιος ἐν τροπαῖς εἶτ' ἄπεισιν, ὀλίγον<br>
ἀπέχουσι τοῦ κατακεκαῦσθαι ξηρότητι τοῦ περιέχοντος,<br>
ἦπου τοὺς ἐπὶ τῆς σελήνης εἰκός ἐστι δώδεκα θερείας<br>
ὑπομένειν ἔτους ἑκάστου, κατὰ μῆνα τοῦ ἡλίου πρὸς κά-<br>
θετον αὐτοῖς ἐφισταμένου καὶ στηρίζοντος, ὅταν ἦ παν-<br>
σέληνος; πνεύματά γε μὴν καὶ νέφη καὶ ὄμβρους, ὧν<br>
χωρὶς οὔτε γένεσις φυτῶν ἔστιν οὔτε σωτηρία γενομένοις,<br>
ἀμήχανον ἐκεῖ διανοηθῆναι συνιστάμενα διὰ θερμότητα<br>
καὶ λεπτότητα τοῦ περιέχοντος. οὐδὲ γὰρ ἐνταῦθα τῶν<br>
ὀρῶν τὰ ὑψηλὰ δέχεται τοὺς ἀγρίους καὶ ἐναντίους χει-<br>
μῶνας, ἀλλ' ... ἤδη καὶ σάλον ἔχων ὑπὸ κουφότητος ὁ<br>
ἀὴρ ἐκφεύγει τὴν σύστασιν ταύτην καὶ πύκνωσιν. εἰ<br>
μὴ νὴ Δία φήσομεν, ὥσπερ ἡ Ἀθηνᾶ τῷ Ἀχιλλεῖ νέκταρός<br>
τι καὶ ἀμβροσίας ἐνέσταξε μὴ προσιεμένῳ τροφήν, οὕτω<br>
τὴν σελήνην, Ἀθηνᾶν λεγομένην καὶ οὖσαν, τρέφειν τοὺς<br>
ἄνδρας ἀμβροσίαν ἀνιεῖσαν αὐτοῖς ἐφημέριον, ὡς Φερεκύ-<br>
δης ὁ παλαιὸς οἴεται σιτεῖσθαι τοὺς θεούς. τὴν μὲν γὰρ<br>
Ἰνδικὴν ῥίζαν, ἥν φησι Μεγασθένης τοὺς &lt;μήτ' ἐσθίον-<br>
τας&gt; μήτε πίνοντας ἀλλ' ἀστόμους ὄντας ὑποτύφειν καὶ<br>
θυμιᾶν καὶ τρέφεσθαι τῇ ὀσμῇ, πόθεν ἄν τις ἐκεῖ φυο-<br>
μένην λάβοι μὴ βρεχομένης τῆς σελήνης;'<br>
Ταῦτα τοῦ Θέωνος εἰπόντος &lt;'κάλλιστά&gt; γε' ἔφην<br>
'καὶ ἄριστα τῇ παιδιᾷ τοῦ λόγου τὰς ὀφρῦς &lt;ἡμῶν ἔλυ-<br>
σας. δι'&gt; ἃ καὶ θάρσος ἡμῖν ἐγγίνεται πρὸς τὴν ἀπόκρι-<br>
σιν, μὴ πάνυ πικρὰν μηδ' αὐστηρὰν εὐθύνην προσδοκῶσι.<br>
καὶ γὰρ ὡς ἀληθῶς τῶν σφόδρα πεπεισμένων τὰ τοιαῦτα<br>
διαφέρουσιν &lt;οὐδὲν&gt; οἱ σφόδρα δυσκολαίνοντες αὐτοῖς<br>
καὶ διαπιστοῦντες ἀλλὰ μὴ πράως τὸ δυνατὸν καὶ τὸ<br>
ἐνδεχόμενον ἐθέλοντες ἐπισκοπεῖν. εὐθὺς οὖν τὸ πρῶ-<br>
τον οὐκ ἀναγκαῖόν ἐστιν, εἰ μὴ κατοικοῦσιν ἄνθρωποι<br>
τὴν σελήνην, μάτην γεγονέναι καὶ πρὸς μηθέν. οὐδὲ γὰρ<br>
τήνδε τὴν γῆν δι' ὅλης ἐνεργὸν οὐδὲ προσοικουμένην<br>
ὁρῶμεν, ἀλλὰ μικρὸν αὐτῆς μέρος ὥσπερ ἄκροις τισὶν ἢ<br>
χεῤῥονήσοις ἀνέχουσιν ἐκ βυθοῦ γόνιμόν ἐστι ζῴων καὶ<br>
φυτῶν, τῶν δ' ἄλλων τὰ μὲν ἔρημα καὶ ἄκαρπα χειμῶσι<br>
καὶ αὐχμοῖς, τὰ δὲ πλεῖστα κατὰ τῆς μεγάλης δέδυκε θα-<br>
λάσσης. ἀλλὰ σύ, τὸν Ἀρίσταρχον ἀγαπῶν ἀεὶ καὶ θαυ-<br>
μάζων, οὐκ ἀκούεις Κράτητος ἀναγινώσκοντος</p>
<blockquote>'Ὠκεανός, ὅσπερ γένεσις πάντεσσι τέτυκται<br>
ἀνδράσιν ἠδὲ θεοῖς, πλείστην ἐπὶ γαῖαν ἵησιν.'</blockquote>
<p>ἀλλὰ πολλοῦ δεῖ μάτην ταῦτα γεγονέναι. καὶ γὰρ ἀνα-<br>
θυμιάσεις ἡ θάλασσα μαλακὰς ἀνίησι, καὶ τῶν πνευμά-<br>
των τὰ ἥδιστα θέρους ἀκμάζοντος ἐκ τῆς ἀοικήτου καὶ<br>
κατεψυγμένης αἱ χιόνες ἀτρέμα διατηκόμεναι χαλῶσι καὶ<br>
διασπείρουσιν, 'ἡμέρας τε καὶ νυκτὸς' ἕστηκεν ἀτρεκὴς ἐν<br>
μέσῳ 'φύλαξ' κατὰ Πλάτωνα 'καὶ δημιουργός'. οὐδὲν<br>
οὖν κωλύει καὶ τὴν σελήνην ζῴων μὲν ἔρημον εἶναι, παρέ-<br>
χειν δ' ἀνακλάσεις τε τῷ φωτὶ περὶ αὐτὴν διαχεομένῳ<br>
καὶ συῤῥοὴν ταῖς τῶν ἀστέρων αὐγαῖς ἐν αὐτῇ καὶ σύγ-<br>
κρασιν, ἧ συνεκπέττει τε τὰς ἀπὸ τῆς γῆς ἀναθυμιάσεις<br>
ἅμα τε καὶ τοῦ ἡλίου τὸ ἔμπυρον ἄγαν καὶ σκληρὸν ἀν-<br>
ίησι. καί πού τι καὶ παλαιᾷ φήμῃ διδόντες Ἄρτεμιν<br>
αὐτὴν νομισθῆναι φήσομεν ὡς παρθένον καὶ ἄγονον,<br>
ἄλλως δὲ βοηθητικὴν καὶ ὠφέλιμον.<br>
Ἐπεὶ τῶν γ' εἰρημένων οὐδέν, ὦ φίλε Θέων, ἀδύνατον<br>
δείκνυσι τὴν λεγομένην ἐπ' αὐτῆς οἴκησιν. ἥ τε γὰρ δίνη<br>
πολλὴν ἔχουσα πραότητα καὶ γαλήνην ἐπιλεαίνει τὸν ἀέρα<br>
καὶ διανέμει συγκατακοσμούμενον, ὥστε μηδὲν εἶναι<br>
δέος ἐκπεσεῖν καὶ ἀποσφαλῆναι τοὺς ἐκεῖ βεβηκότας, εἰ<br>
δὲ μὴ δὲ αὐτὴ καὶ τὸ ποικίλον τοῦτο τῆς φορᾶς καὶ<br>
πεπλανημένον οὐκ ἀνωμαλίας οὐδὲ ταραχῆς ἐστιν, ἀλλὰ<br>
θαυμαστὴν ἐπιδείκνυνται τάξιν ἐν τούτοις καὶ πορείαν οἱ<br>
ἀστρολόγοι κύκλοις τισὶ περὶ κύκλους ἑτέρους ἐξελιττο-<br>
μένοις συνάγοντες, &lt;οἳ ἄγουσιν&gt; αὐτὴν οἱ μὲν ἀτρεμοῦ-<br>
σαν, οἱ δὲ λείως καὶ ὁμαλῶς ἀεὶ τάχεσι τοῖς αὐτοῖς ἀνθ-<br>
υποφερομένην. αὗται γὰρ αἱ τῶν κύκλων ἐπιβάσεις καὶ<br>
περιαγωγαὶ καὶ σχέσεις πρὸς ἀλλήλους καὶ πρὸς ἡμᾶς<br>
τὰ φαινόμενα τῆς κινήσεως ὕψη καὶ βάθη καὶ τὰς κατὰ<br>
πλάτος παραλλάξεις ἅμα ταῖς κατὰ μῆκος αὐτῆς περιό-<br>
δοις ἐμμελέστατα συμπεραίνουσι.<br>
Τὴν δὲ πολλὴν θερμότητα καὶ συνεχῆ πύρωσιν ὑφ'<br>
ἡλίου [οὐ] παύσῃ φοβούμενος, ἂν πρῶτον μὲν ἀντιθῇς<br>
ταῖς ἕνδεκα θεριναῖς συνόδοις τὰς πανσελήνους. εἴσῃ<br>
δὲ τὸ συνεχὲς τῆς μεταβολῆς ταῖς ὑπερβολαῖς χρόνον οὐκ<br>
ἐχούσαις πολὺν ἐμποιεῖν κρᾶσιν οἰκείαν καὶ τὸ ἄγαν ἑκα-<br>
τέρας ἀφαιρεῖν. διὰ μέσου δὲ τούτων, ὡς εἰκός, ὥραν<br>
ἔαρι προσφορωτάτην ἔχουσιν. ἔπειτα πρὸς μὲν ἡμᾶς καθ-<br>
ίησι δι' ἀέρος θολεροῦ καὶ συνεπερείδοντος τὴν θερμό-<br>
τητα ταῖς ἀναθυμιάσεσι τρεφομένην, ἐκεῖ δὲ λεπτὸς ὢν<br>
καὶ διαυγὴς ὁ ἀὴρ σκίδνησι καὶ διαχεῖ τὴν αὐγήν, ὑπέκ-<br>
καυμα καὶ σῶμα μηδὲν ἔχουσαν.<br>
υλην δὲ καὶ καρποὺς αὐτόθι μὲν ὄμβροι τρέφουσιν,<br>
ἑτέρωθι δέ, ὥσπερ ἄνω περὶ Θήβας παρ' ὑμῖν καὶ Συή-<br>
νην, οὐκ ὄμβριον ὕδωρ ἀλλὰ γηγενὲς ἡ γῆ πίνουσα καὶ<br>
χρωμένη πνεύμασι καὶ δρόσοις οὐκ ἂν ἐθελήσειεν οἶμαι<br>
τῇ πλεῖστον ὑομένῃ πολυκαρπίας ὑφίεσθαι δι' ἀρετήν τινα<br>
καὶ κρᾶσιν. τὰ δ' αὐτὰ φυτὰ τῷ γένει παρ' ἡμῖν μέν, ἐὰν<br>
σφόδρα πιεσθῇ χειμῶσιν, ἐκφέρει πολὺν καὶ καλὸν καρπόν,<br>
ἐν δὲ Λιβύῃ καὶ παρ' ὑμῖν ἐν Αἰγύπτῳ δύσριγα κομιδῇ<br>
καὶ δειλὰ πρὸς χειμῶνάς ἐστι. τῆς δὲ Γεδρωσίας καὶ Τρω-<br>
γλοδύτιδος, ἣ καθήκει πρὸς τὸν ὠκεανόν, ἀφόρου διὰ ξη-<br>
ρότητα καὶ ἀδένδρου παντάπασιν οὔσης, ἐν τῇ παρακει-<br>
μένῃ καὶ περικεχυμένῃ θαλάττῃ θαυμαστὰ μεγέθη φυ-<br>
τῶν τρέφεται καὶ κατὰ βυθοῦ τέθηλεν, ὧν τὰ μὲν ἐλαίας<br>
τὰ δὲ δάφνας τὰ δ' Ἴσιδος τρίχας καλοῦσιν. οἱ δ' ἀνα-<br>
καμψέρωτες οὗτοι προσαγορευόμενοι τῆς γῆς ἐξαιρεθέν-<br>
τες οὐ μόνον ζῶσι κρεμάμενοι χρόνον ὅσον βούλεταί τις,<br>
ἀλλὰ βλαστάνουσιν. ... σπείρεται δὲ τὰ μὲν πρὸς χειμῶ-<br>
νος τὰ δὲ θέρους ἀκμάζοντος, ὥσπερ σήσαμον καὶ με-<br>
λίνη. τὸ δὲ θύμον ἢ τὸ κενταύριον ἂν εἰς ἀγαθὴν καὶ<br>
πίονα σπαρῇ χώραν καὶ βρέχηται καὶ ἄρδηται, τῆς κατὰ<br>
φύσιν ἐξίσταται ποιότητος καὶ ἀποβάλλει τὴν δύναμιν,<br>
αὐχμῷ δὲ χαίρει καὶ πρὸς τὸ οἰκεῖον ἐπιδίδωσιν. εἰ δ' ὥς<br>
φασιν οὐδὲ τὰς δρόσους ἀνέχεται, καθάπερ τὰ πλεῖστα<br>
τῶν Ἀραβικῶν, ἀλλ' ἐξαμαυροῦται διαινόμενα καὶ φθεί-<br>
ρεται, τί δὴ θαυμαστόν ἐστιν εἰ γίνονται περὶ τὴν σε-<br>
λήνην ῥίζαι καὶ σπέρματα καὶ ὗλαι μηθὲν ὑετῶν δεόμε-<br>
ναι μηδὲ χιόνων ἀλλὰ πρὸς θερινὸν ἀέρα καὶ λεπτὸν εὐ-<br>
φυῶς ἔχουσαι;<br>
Πῶς δ' οὐκ εἰκὸς ἀνιέναι τε πνεύματα θαλπόμενα τῇ<br>
σελήνῃ καὶ τῷ σάλῳ τῆς περιφορᾶς αὔρας τε παρομαρ-<br>
τεῖν ἀτρέμα καὶ δρόσους [καὶ] ὑγρότητας ἐλαφρὰς περι-<br>
χεούσας καὶ διασπειρομένας ἐπαρκεῖν τοῖς βλαστάνουσιν,<br>
αὐτὴν δὲ τῇ κράσει μὴ πυρώδη μηδ' αὐχμηρὰν ἀλλὰ μα-<br>
λακὴν καὶ ὑδροποιὸν εἶναι; ξηρότητος μὲν γὰρ οὐδὲν ἀφικ-<br>
νεῖται πάθος ἀπ' αὐτῆς πρὸς ἡμᾶς, ὑγρότητος δὲ πολλὰ<br>
καὶ θηλύτητος, αὐξήσεις φυτῶν, σήψεις κρεῶν, τροπαὶ<br>
καὶ ἀνέσεις οἴνων, μαλακότητες ξύλων, εὐτοκίαι γυναικῶν.<br>
δέδοικα δ' ἡσυχάζοντα Φαρνάκην αὖθις ἐρεθίζειν καὶ κι-<br>
νεῖν, ὠκεανοῦ τε πλημμύρας, ὡς λέγουσιν αὐτοί, καὶ<br>
πορθμῶν ἐπιδόσεις διαχεομένων καὶ αὐξανομένων ὑπὸ<br>
τῆς σελήνης τῷ ἀνυγραίνεσθαι παρατιθέμενος. διὸ πρὸς<br>
σὲ τρέψομαι μᾶλλον, ὦ φίλε Θέων. λέγεις γὰρ ἡμῖν ἐξη-<br>
γούμενος ταυτὶ τὰ Ἀλκμᾶνος</p>
<blockquote>'&lt;οἷα Διὸς&gt; θυγάτηρ Ἔρσα τρέφει καὶ &lt;δίας&gt; Σελάνας',</blockquote>
<p>ὅτι νῦν τὸν ἀέρα καλεῖ Δία καί φησιν αὐτὸν ὑπὸ τῆς σε-<br>
λήνης καθυγραινόμενον εἰς δρόσους τρέπεσθαι. κινδυνεύει<br>
γάρ, ὦ ἑταῖρε, πρὸς τὸν ἥλιον ἀντιπαθῆ φύσιν ἔχειν,<br>
εἴγε μὴ μόνον, ὅσα πυκνοῦν καὶ ξηραίνειν ἐκεῖνος, αὕτη<br>
μαλάσσειν καὶ διαχεῖν πέφυκεν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀπ' ἐκείνου<br>
θερμότητα καθυγραίνειν καὶ καταψύχειν προσπίπτουσαν<br>
αὐτῇ καὶ συμμιγνυμένην.<br>
Οἵ τε δὴ τὴν σελήνην ἔμπυρον σῶμα καὶ διακαὲς εἶναι<br>
νομίζοντες ἁμαρτάνουσιν, οἵ τε τοῖς ἐκεῖ ζῴοις ὅσα τοῖς<br>
ἐνταῦθα πρὸς γένεσιν καὶ τροφὴν καὶ δίαιταν ἀξιοῦντες<br>
ὑπάρχειν ἐοίκασιν ἀθεάτοις τῶν περὶ τὴν φύσιν ἀνωμα-<br>
λιῶν, ἐν αἷς μείζονας ἔστι καὶ πλέονας πρὸς ἄλληλα τῶν<br>
ζῴων ἢ πρὸς τὰ μὴ ζῷα διαφορὰς καὶ ἀνομοιότητας εὑ-<br>
ρεῖν. καὶ ἄστομοι μὲν ἄνθρωποι καὶ ὀσμαῖς τρεφόμενοι<br>
μὴ ἔστωσαν, εἰ μὴ ... μὴ δοκοῦσι, τὴν δ' ἄλιμον, ἧς<br>
ἡμῖν αὐτὸς ἐξηγεῖτο δύναμιν, ᾐνίξατο μὲν Ἡσίοδος εἰπών</p>
<blockquote> 'οὐδ' ὅσον ἐν μαλάχῃ τε καὶ ἀσφοδέλῳ μέγ' ὄνειαρ,'</blockquote>
<p>ἔργῳ δ' ἐμφανῆ παρέσχεν Ἐπιμενίδης, διδάξας ὅτι μι-<br>
κρῷ παντάπασιν ἡ φύσις ὑπεκκαύματι ζωπυρεῖ καὶ συν-<br>
έχει τὸ ζῷον, ἂν ὅσον ἐλαίας μέγεθος λάβῃ, μηδεμιᾶς<br>
ἔτι τροφῆς δεόμενον. τοὺς δ' ἐπὶ τῆς σελήνης, εἴπερ<br>
εἰσίν, εὐσταλεῖς εἶναι τοῖς σώμασι καὶ διαρκεῖς ὑπὸ τῶν<br>
τυχόντων τρέφεσθαι πιθανόν ἐστι. καὶ γὰρ αὐτὴν τὴν<br>
σελήνην, ὥσπερ τὸν ἥλιον ζῷον ὄντα πύρινον καὶ τῆς γῆς<br>
ὄντα πολλαπλάσιον, ἀπὸ τῶν ὑγρῶν φασι τῶν ἀπὸ τῆς<br>
γῆς τρέφεσθαι καὶ τοὺς ἄλλους ἀστέρας ἀπείρους ὄντας.<br>
οὕτως ἐλαφρὰ καὶ λιτὰ τῶν ἀναγκαίων φέρειν ζῷα τὸν<br>
ἄνω τόπον ὑπολαμβάνουσιν. ἀλλ' οὔτε ταῦτα συνορῶμεν<br>
οὔθ' ὅτι καὶ χώρα καὶ φύσις καὶ κρᾶσις ἄλλη πρόσφορός<br>
ἐστιν αὐτοῖς. ὥσπερ οὖν εἰ τῇ θαλάττῃ μὴ δυναμένων<br>
ἡμῶν προσελθεῖν μηδ' ἅψασθαι, μόνον δὲ τὴν θέαν αὐ-<br>
τῆς πόῤῥωθεν ἀφορώντων καὶ πυνθανομένων ὅτι πικρὸν<br>
καὶ ἄποτον καὶ ἁλμυρὸν ὕδωρ ἐστίν, ἔλεγέ τις ὡς 'ζῷα<br>
πολλὰ καὶ μεγάλα καὶ παντοδαπὰ ταῖς μορφαῖς τρέφει<br>
κατὰ βυθοῦ καὶ θηρίων ἐστὶ πλήρης ὕδατι χρωμένων<br>
ὅσαπερ ἡμεῖς ἀέρι', μύθοις ἂν ὅμοια καὶ τέρασιν ἐδόκει<br>
περαίνειν, οὕτως ἐοίκαμεν ἔχειν καὶ ταὐτὸ πάσχειν πρὸς<br>
τὴν σελήνην, ἀπιστοῦντες ἐκεῖ τινας ἀνθρώπους κατοι-<br>
κεῖν. ἐκείνους δ' ἂν οἴομαι πολὺ μᾶλλον ἀποθαυμάσαι τὴν<br>
γῆν ἀφορῶντας οἷον ὑποστάθμην καὶ ἰλὺν τοῦ παντὸς ἐν<br>
ὑγροῖς καὶ ὁμίχλαις καὶ νέφεσι διαφαινομένην ἀλαμπὲς<br>
καὶ ταπεινὸν καὶ ἀκίνητον χωρίον, εἰ ζῷα φύει καὶ τρέφει<br>
μετέχοντα κινήσεως ἀναπνοῆς θερμότητος. κἂν εἴ ποθεν<br>
αὐτοῖς ἐγγένοιτο τῶν Ὁμηρικῶν τούτων ἀκοῦσαι (Υ 65)</p>
<blockquote> 'σμερδαλέ', εὐρώεντα, τά τε στυγέουσι θεοί περ',</blockquote>
<p>καί (Θ 16)</p>
<blockquote> 'τόσσον ἔνερθ' Ἀίδαο, ὅσον οὐρανὸς ἔστ' ἀπὸ γαίης',</blockquote>
<p>ταῦτα φήσουσιν ἀτεχνῶς περὶ τοῦ χωρίου τούτου λέγε-<br>
σθαι καὶ τὸν Ἅιδην ἐνταῦθα καὶ τὸν Τάρταρον ἀπῳ-<br>
κίσθαι, γῆν δὲ μίαν εἶναι τὴν σελήνην, ἴσον ἐκείνων τῶν<br>
ἄνω καὶ τῶν κάτω τούτων ἀπέχουσαν.'<br>
Ἔτι δέ μου σχεδὸν λέγοντος ὁ Σύλλας ὑπολαβών<br>
'ἐπίσχες' εἶπεν 'ὦ Λαμπρία, καὶ παραβαλοῦ τὸ θυρίον<br>
τοῦ λόγου, μὴ λάθῃς τὸν μῦθον ὥσπερ εἰς γῆν ἐξοκείλας<br>
καὶ συγχέῃς τὸ δρᾶμα τοὐμὸν ἑτέραν ἔχον σκηνὴν καὶ<br>
διάθεσιν. ἐγὼ μὲν οὖν ὑποκριτής εἰμι, πρότερον δ' αὐ-<br>
τοῦ φράσω τὸν ποιητὴν ὑμῖν εἰ μή τι κωλύει, καθ'<br>
Ὅμηρον ἀρξάμενος.</p>
<p> 'Ὠγυγίη τις νῆσος ἀπόπροθεν εἰν ἁλὶ κεῖται',<br>
δρόμον ἡμερῶν πέντε Βρεττανίας ἀπέχουσα πλέοντι πρὸς<br>
ἑσπέραν. ἕτεραι δὲ τρεῖς ἴσον ἐκείνης ἀφεστῶσαι καὶ ἀλ-<br>
λήλων πρόκεινται μάλιστα κατὰ δυσμὰς ἡλίου θερινάς.<br>
ὧν ἐν μιᾷ τὸν Κρόνον οἱ βάρβαροι καθεῖρχθαι μυθολο-<br>
γοῦσιν ὑπὸ τοῦ Διός, τὸν δ' ὡς υἱὸν ἔχοντα φρουρὸν<br>
τῶν τε νήσων ἐκείνων καὶ τῆς θαλάττης, ἣν Κρόνιον πέ-<br>
λαγος ὀνομάζουσι, παρακατῳκίσθαι. τὴν δὲ μεγάλην<br>
ἤπειρον, ὑφ' ἧς ἡ μεγάλη περιέχεται κύκλῳ θάλαττα,<br>
τῶν μὲν ἄλλων ἔλαττον ἀπέχει&lt;ν&gt;, τῆς δ' Ὠγυγίας περὶ<br>
πεντακισχιλίους σταδίους κωπήρεσι πλοίοις κομιζομένῳ.<br>
(βραδύπορον γὰρ εἶναι καὶ πηλῶδες ὑπὸ πλήθους ῥευμά-<br>
των τὸ πέλαγος. τὰ δὲ ῥεύματα τὴν μεγάλην ἐξιέναι γῆν<br>
καὶ γίνεσθαι προχώσεις ἀπ' αὐτῶν καὶ βαρεῖαν εἶναι καὶ<br>
γεώδη τὴν θάλατταν, ἧ καὶ πεπηγέναι δόξαν ἔσχε). τῆς<br>
δ' ἠπείρου τὰ πρὸς τῇ θαλάττῃ κατοικεῖν Ἕλληνας περὶ<br>
κόλπον οὐκ ἐλάττονα τῆς Μαιώτιδος, οὗ τὸ στόμα τῷ<br>
στόματι τοῦ Κασπίου πελάγους μάλιστα κατ' εὐθεῖαν<br>
κεῖσθαι. καλεῖν δὲ καὶ νομίζειν ἐκείνους ἠπειρώτας μὲν<br>
αὑτοὺς &lt;νησιώτας δὲ τοὺς&gt; ταύτην τὴν γῆν κατοικοῦντας,<br>
ὡς καὶ κύκλῳ περίῤῥυτον οὖσαν ὑπὸ τῆς θαλάσσης. οἴεσθαι<br>
δὲ τοῖς Κρόνου λαοῖς ἀναμιχθέντας ὕστερον τοὺς μεθ'<br>
Ἡρακλέους παραγενομένους καὶ ὑπολειφθέντας ἤδη σβεν-<br>
νύμενον τὸ Ἑλληνικὸν ἐκεῖ καὶ κρατούμενον γλώττῃ τε<br>
βαρβαρικῇ καὶ νόμοις καὶ διαίταις οἷον ἀναζωπυρῆσαι<br>
πάλιν ἰσχυρὸν καὶ πολὺ γενόμενον. διὸ τιμὰς ἔχειν πρώ-<br>
τας τὸν Ἡρακλέα, δευτέρας δὲ τὸν Κρόνον.<br>
Ὅταν οὖν ὁ τοῦ Κρόνου ἀστήρ, ὃν Φαίνοντα μὲν ἡμεῖς,<br>
ἐκείνους δὲ Νυκτοῦρον ἔφη καλεῖν, εἰς Ταῦρον παραγέ-<br>
νηται δι' ἐτῶν τριάκοντα, παρασκευασαμένους ἐν χρόνῳ<br>
πολλῷ τὰ περὶ τὴν θυσίαν καὶ τὸν ἀ... ἐκπέμπειν κλήρῳ<br>
λαχόντας ἐν πλοίοις τοσούτοις θεραπείαν τε πολλὴν καὶ<br>
παρασκευὴν ἀναγκαίαν μέλλουσι πλεῖν πέλαγος τοσοῦτον<br>
εἰρεσίᾳ καὶ χρόνον ἐπὶ ξένης βιοτεύειν πολὺν ἐμβαλλομέ-<br>
νους. ἀναχθέντας οὖν χρῆσθαι τύχαις, ὡς εἰκός, ἄλλους<br>
ἄλλαις, τοὺς δὲ διασωθέντας ἐκ τῆς θαλάττης πρῶτον<br>
μὲν ἐπὶ τὰς προκειμένας νήσους οἰκουμένας δ' ὑφ' Ἑλ-<br>
λήνων κατίσχειν καὶ τὸν ἥλιον ὁρᾶν κρυπτόμενον ὥρας<br>
μιᾶς ἔλαττον ἐφ' ἡμέρας τριάκοντα. καὶ νύκτα τοῦτ' εἶ-<br>
ναι, σκότος ἔχουσαν ἐλαφρὸν καὶ λυκαυγὲς ἀπὸ δυσμῶν<br>
περιλαμπόμενον. ἐκεῖ δὲ διατρίψαντας ἡμέρας ἐνενήκοντα<br>
μετὰ τιμῆς καὶ φιλοφροσύνης, ἱεροὺς νομιζομένους καὶ<br>
προσαγορευομένους, ὑπὸ πνευμάτων ἤδη περαιοῦσθαι.<br>
μηδ' ἄλλους τινὰς ἐνοικεῖν ἢ σφᾶς τ' αὐτοὺς καὶ τοὺς<br>
πρὸ αὐτῶν ἀποπεμφθέντας. ἐξεῖναι μὲν γὰρ ἀποπλεῖν οἴ-<br>
καδε τοὺς τῷ θεῷ τὰ τρὶς δέκ' ἔτη συλλατρεύσαντας,<br>
αἱρεῖσθαι δὲ τοὺς πλείστους ἐπιεικῶς αὐτόθι κατοικεῖν,<br>
τοὺς μὲν ὑπὸ συνηθείας τοὺς δ' ὅτι πόνου δίχα καὶ πραγμά-<br>
των ἄφθονα πάρεστι πάντα, πρὸς θυσίαις καὶ χορηγίαις<br>
ἢ περὶ λόγους τινὰς ἀεὶ καὶ φιλοσοφίαν διατρίβουσι. θαυ-<br>
μαστὴν γὰρ εἶναι τῆς τε νήσου τὴν φύσιν καὶ τὴν πραό-<br>
τητα τοῦ περιέχοντος ἀέρος. ἐνίοις δὲ καὶ τὸ θεῖον ἐμπο-<br>
δὼν γίνεσθαι διανοηθεῖσιν ἀποπλεῖν ὥσπερ συνήθεσι καὶ<br>
φίλοις ἐπιδεικνύμενον. οὐκ ὄναρ &lt;γὰρ&gt; μόνον οὐδὲ διὰ<br>
συμβόλων, ἀλλὰ καὶ φανερῶς ἐντυγχάνειν πολλοὺς ὄψεσι<br>
δαιμόνων καὶ φωναῖς. αὐτὸν μὲν γὰρ τὸν Κρόνον ἐν<br>
ἄντρῳ βαθεῖ περιέχεσθαι πέτρας χρυσοειδοῦς καθεύδοντα<br>
(τὸν γὰρ ὕπνον αὐτῷ μεμηχανῆσθαι δεσμὸν ὑπὸ τοῦ Διός),<br>
ὄρνιθας δὲ τῆς πέτρας κατὰ κορυφὴν εἰσπετομένους<br>
ἀμβροσίαν ἐπιφέρειν αὐτῷ, καὶ τὴν νῆσον εὐωδίᾳ κατ-<br>
έχεσθαι πᾶσαν, ὥσπερ ἐκ πηγῆς σκιδναμένῃ τῆς πέτρας.<br>
τοὺς δὲ δαίμονας ἐκείνους περιέπειν καὶ θεραπεύειν τὸν<br>
Κρόνον, ἑταίρους αὐτῷ γενομένους, ὅτε δὴ θεῶν καὶ<br>
ἀνθρώπων ἐβασίλευε. καὶ πολλὰ μὲν ἀφ' ἑαυτῶν μαντι-<br>
κοὺς ὄντας προλέγειν, τὰ δὲ μέγιστα καὶ περὶ τῶν με-<br>
γίστων ὡς ὀνείρατα τοῦ Κρόνου κατιόντας ἐξαγγέλλειν.<br>
ὅσα γὰρ ὁ Ζεὺς προδιανοεῖται, ταῦτ' ὀνειροπολεῖν τὸν<br>
Κρόνον, ἐπειδὰν στασιάσαντα τὰ τιτανικὰ πάθη καὶ κινή-<br>
ματα τῆς ψυχῆς ἐν αὐτῷ παντάπασιν ὁ ὕπνος &lt;κατα-<br>
κοιμήσῃ&gt; καὶ γένηται τὸ βασιλικὸν καὶ θεῖον αὐτὸ καθ'<br>
ἑαυτὸ καθαρὸν καὶ ἀκήρατον.<br>
Ἐνταῦθα δὴ κομισθείς, ὡς ἔλεγεν, ὁ ξένος καὶ θερα-<br>
πεύων τὸν θεὸν ἐπὶ σχολῆς, ἀστρολογίας μὲν ἐφ' ὅσον<br>
γεωμετρήσαντι ποῤῥωτάτω προελθεῖν δυνατόν ἐστιν ἐμ-<br>
πειρίαν ἔσχε, φιλοσοφίας δὲ τῆς ἄλλης τῷ φυσικῷ χρώ-<br>
μενος. ἐπιθυμίαν δέ τινα καὶ πόθον ἔχων γενέσθαι τῆς<br>
μεγάλης νήσου θεατής (οὕτως γὰρ ὡς ἔοικε τὴν παρ'<br>
ἡμῖν οἰκουμένην ὀνομάζουσιν), ἐπεὶ δὴ τὰ τριάκοντ' ἔτη<br>
διῆλθεν, ἀφικομένων τῶν διαδόχων οἴκοθεν ἀσπασάμενος<br>
τοὺς φίλους ἐξέπλευσε, τὰ μὲν ἄλλα κατεσκευασμένος εὐ-<br>
σταλῶς ἐφόδιον δὲ συχνὸν ἐν χρυσοῖς ἐκπώμασι κομίζων.<br>
ἃ μὲν οὖν ἔπαθε καὶ ὅσους ἀνθρώπους διῆλθεν, ἱεροῖς τε<br>
γράμμασιν ἐντυγχάνων ἐν τελεταῖς τε πάσαις τελούμενος,<br>
οὐ μιᾶς ἡμέρας ἔργον ἐστὶ διελθεῖν, ὡς ἐκεῖνος ἡμῖν<br>
ἀπήγγελλεν εὖ μάλα καὶ καθ' ἕκαστον ἀπομνημονεύων.<br>
ὅσα δ' οἰκεῖα τῆς ἐνεστώσης διατριβῆς ἐστιν, ἀκούσατε.<br>
πλεῖστον γὰρ ἐν Καρχηδόνι χρόνον διέτριψεν, ἅτε δὴ παρ'<br>
ἡμῖν μεγάλας &lt;τοῦ Κρόνου τιμὰς&gt; ἔχοντος, καί τινας,<br>
ὅθ' ἡ προτέρα πόλις ἀπώλλυτο, διφθέρας ἱερὰς ὑπεκκο-<br>
μισθείσας κρύφα καὶ διαλαθούσας πολὺν χρόνον ἐν γῇ<br>
κειμένας ἐξευρών, τῶν τε φαινομένων θεῶν ἔφη χρῆναι<br>
καί μοι παρεκελεύετο τιμᾶν διαφερόντως τὴν Σελήνην<br>
ὡς τοῦ βίου κυριωτάτην οὖσαν ... ἐχομένην.'<br>
Θαυμάζοντος δέ μου ταῦτα καὶ δεομένου σαφέστε-<br>
ρον ἀκοῦσαι 'πολλά' εἶπεν 'ὦ Σύλλα, περὶ θεῶν οὐ<br>
πάντα δὲ καλῶς λέγεται παρ' Ἕλλησιν. οἷον εὐθὺς ὀρθῶς<br>
Δήμητραν καὶ Κόρην ὀνομάζοντες οὐκ ὀρθῶς ὁμοῦ καὶ<br>
περὶ τὸν αὐτὸν ἀμφοτέρας εἶναι τόπον νομίζουσιν. ἡ μὲν<br>
γὰρ ἐν γῇ καὶ κυρία τῶν περὶ γῆν ἐστιν, ἡ δ' ἐν σελήνῃ<br>
καὶ τῶν περὶ σελήνην, Κόρη τε καὶ Φερσεφόνη κέκληται,<br>
τὸ μὲν ὡς φωσφόρος οὖσα, Κόρη δ' ὅτι καὶ τοῦ ὄμματος,<br>
ἐν ᾧ τὸ εἴδωλον ἀντιλάμπει τοῦ βλέποντος, ὥσπερ τὸ<br>
ἡλίου φέγγος ἐνορᾶται τῇ σελήνῃ, κόρην προσαγορεύομεν.<br>
τοῖς τε περὶ τὴν πλάνην καὶ τὴν ζήτησιν αὐτῶν λεγομέ-<br>
νοις ἔνεστι &lt;μέν τι καὶ&gt; ἀληθές. ἀλλήλων γὰρ ἐφίενται<br>
χωρὶς οὖσαι καὶ συμπλέκονται περὶ τὴν σκιὰν πολλάκις.<br>
τὸ δὲ νῦν μὲν ἐν οὐρανῷ καὶ φωτὶ νῦν δ' ἐν σκότῳ καὶ νυκτὶ<br>
γενέσθαι [περὶ] τὴν Κόρην ψεῦδος μὲν οὐκ ἔστιν, τοῦ δὲ<br>
χρόνου τῷ ἀριθμῷ πλάνην παρέσχηκεν. οὐ γὰρ ἓξ μῆνας<br>
ἀλλὰ παρ' ἓξ μῆνας ὁρῶμεν αὐτὴν ὑπὸ τῆς γῆς ὥσπερ<br>
ὑπὸ τῆς μητρὸς τῇ σκιᾷ λαμβανομένην, ὀλιγάκις δὲ τοῦτο<br>
διὰ πέντε μηνῶν πάσχουσαν. ἐπεὶ τόν γ' Ἅιδην ἀπολι-<br>
πεῖν ἀδύνατόν ἐστιν αὐτήν, τοῦ Ἅιδου πέρας οὖσαν.<br>
ὥσπερ καὶ Ὅμηρος ἐπικρυψάμενος οὐ φαύλως τοῦτ' εἶπεν</p>
<blockquote> 'ἀλλά &lt;σ'&gt; ἐς Ἠλύσιον πεδίον καὶ πείρατα γαίης'.</blockquote>
<p>ὅπου γὰρ ἡ σκιὰ τῆς γῆς ἐπινεμομένη παύεται, τοῦτο<br>
τέρμα τῆς γῆς ἔθετο καὶ πέρας. εἰς δὲ τοῦτο φαῦλος<br>
μὲν οὐδεὶς οὐδ' ἀκάθαρτος ἄνεισιν, οἱ δὲ χρηστοὶ μετὰ<br>
τὴν τελευτὴν κομισθέντες αὐτόθι ῥᾷστον μὲν οὕτως βίον,<br>
οὐ μὴν μακάριον οὐδὲ θεῖον ἔχοντες ἄχρι τοῦ δευτέρου<br>
θανάτου διατελοῦσι.'<br>
'Τίς δ' οὗτός ἐστιν, ὦ Σύλλα;' 'μὴ περὶ τούτων<br>
ἔρῃ, μέλλω γὰρ αὐτὸς διηγεῖσθαι.<br>
Τὸν ἄνθρωπον οἱ πολλοὶ σύνθετον μὲν ὀρθῶς, ἐκ δυοῖν<br>
δὲ μόνων σύνθετον οὐκ ὀρθῶς ἡγοῦνται. μόριον γὰρ εἶναί<br>
πως ψυχῆς οἴονται τὸν νοῦν, οὐδὲν ἧττον ἐκείνων ἁμαρτά-<br>
νοντες, οἷς ἡ ψυχὴ δοκεῖ μόριον εἶναι τοῦ σώματος. νοῦς<br>
γὰρ ψυχῆς, ὅσῳ ψυχὴ σώματος, ἄμεινόν ἐστι καὶ θειό-<br>
τερον. ποιεῖ δ' ἡ μὲν ψυχῆς &lt;καὶ σώματος μῖξις αἴσθησιν<br>
ἡ δὲ νοῦ καὶ ψυχῆς&gt; σύνοδος λόγον. ὧν τὸ μὲν ἡδονῆς<br>
ἀρχὴ καὶ πόνου τὸ δ' ἀρετῆς καὶ κακίας. τριῶν δὲ τού-<br>
των συμπαγέντων, τὸ μὲν σῶμα ἡ γῆ τὴν δὲ ψυχὴν ἡ<br>
σελήνη, τὸν δὲ νοῦν ὁ ἥλιος παρέσχεν εἰς τὴν γένεσιν ...<br>
ὥσπερ αὖ τῇ σελήνῃ τὸ φέγγος. ὃν δ' ἀποθνήσκομεν θά-<br>
νατον, ὁ μὲν ἐκ τριῶν δύο ποιεῖ τὸν ἄνθρωπον ὁ δ' ἓν<br>
ἐκ δυοῖν, καὶ ὁ μέν ἐστιν ἐν τῇ &lt;γῇ&gt; τῆς Δήμητρος, ...<br>
ἐν αὐτῇ τελεῖν καὶ τοὺς νεκροὺς Ἀθηναῖοι Δημητρείους<br>
ὠνόμαζον τὸ παλαιόν. &lt;ὁ&gt; δ' ἐν τῇ σελήνῃ τῆς Φερσε-<br>
φόνης. καὶ σύνοικός ἐστι τῆς μὲν χθόνιος ὁ Ἑρμῆς τῆς<br>
δ' οὐράνιος. λύει δ' αὕτη μὲν ταχὺ καὶ μετὰ βίας τὴν<br>
ψυχὴν ἀπὸ τοῦ σώματος, ἡ δὲ Φερσεφόνη πράως καὶ<br>
χρόνῳ πολλῷ τὸν νοῦν ἀπὸ τῆς ψυχῆς καὶ διὰ τοῦτο μο-<br>
νογενὴς κέκληται. μόνον γὰρ γίνεται τὸ βέλτιστον τοῦ<br>
ἀνθρώπου διακρινόμενον αὐτῆς. συντυγχάνει δ' οὕτως<br>
κατὰ φύσιν ἑκάτερον.<br>
Πᾶσαν ψυχήν, ἄνουν τε καὶ σὺν νῷ, σώματος ἐκπεσοῦ-<br>
σαν εἱμαρμένον ἐστὶν &lt;ἐν&gt; τῷ μεταξὺ γῆς καὶ σελήνης<br>
χωρίῳ πλανηθῆναι χρόνον_οὐκ ἴσον, ἀλλ' αἱ μὲν ἄδικοι<br>
καὶ ἀκόλαστοι δίκας τῶν ἀδικημάτων τίνουσι, τὰς δ' ἐπι-<br>
εικεῖς, ὅσον ἀφαγνεῦσαι καὶ ἀποπνεῦσαι &lt;τοὺς&gt; ἀπὸ τοῦ<br>
σώματος ὥσπερ ἀτμοῦ πονηροῦ μιασμούς, ἐν τῷ πραο-<br>
τάτῳ τοῦ ἀέρος, ὃν λειμῶνας Ἅιδου καλοῦσι, δεῖ γίνε-<br>
σθαι χρόνον τινὰ τεταγμένον. &lt;ἔνθ'&gt; οἷον ἐξ ἀποδημίας<br>
ἀνακομιζόμεναι φυγαδικῆς εἰς πατρίδα γεύονται χαρᾶς,<br>
οἵαν οἱ τελούμενοι μάλιστα θορύβῳ καὶ πτοήσει συγκε-<br>
κραμένην μετ' ἐλπίδος ἡδείας ἔχουσι. πολλὰς γὰρ ἐξω-<br>
θεῖ καὶ ἀποκυματίζει γλιχομένας ἤδη τῆς σελήνης, ἐνίας<br>
δὲ καὶ τῶν ἐκεῖ περικάτω τρεπομένας οἷον εἰς βυθὸν αὖ-<br>
θις ὁρῶσι καταδυομένας. αἱ δ' ἄνω γενόμεναι καὶ βε-<br>
βαίως ἱδρυθεῖσαι πρῶτον μέν, ὥσπερ οἱ νικηφόροι, περι-<br>
ίασιν ἀναδούμεναι στεφάνοις πτερῶν εὐσταθείας λεγομέ-<br>
νοις, ὅτι τῆς ψυχῆς τὸ ἄλογον καὶ τὸ παθητικὸν εὐήνιον<br>
ἐπιεικῶς τῷ λόγῳ καὶ κεκοσμημένον ἐν τῷ βίῳ παρ-<br>
έσχοντο. δεύτερον &lt;δ'&gt; ἀκτῖνι τὴν ὄψιν ἐοικυῖαι, πυρὶ δὲ<br>
τὴν ψυχὴν ἄνω κουφιζομένην ὥσπερ ἐνταῦθα, τῷ<br>
περὶ τὴν σελήνην αἰθέρι καὶ τόνον ἀπ' αὐτοῦ καὶ δύναμιν,<br>
οἷον τὰ στομούμενα βαφήν, ἴσχουσι. τὸ γὰρ ἀραιὸν ἔτι<br>
καὶ διακεχυμένον ῥώννυται καὶ γίνεται σταθερὸν καὶ διαυ-<br>
γές, ὥσθ' ὑπὸ τῆς τυχούσης ἀναθυμιάσεως τρέφεσθαι.<br>
καὶ καλῶς Ἡράκλειτος εἶπεν ὅτι 'αἱ ψυχαὶ ὀσμῶνται<br>
καθ' Ἅιδην'.<br>
Ἐφορῶσι δὲ πρῶτον μὲν αὐτῆς σελήνης τὸ μέγε-<br>
θος καὶ τὸ κάλλος καὶ τὴν φύσιν οὐχ ἁπλῆν οὐδ' ἄμικτον,<br>
ἀλλ' οἷον ἄστρου σύγκραμα καὶ γῆς οὖσαν. ὡς γὰρ ἡ<br>
γῆ πνεύματι μεμιγμένη καὶ ὑγρῷ ... μαλακὴ γέγονε καὶ<br>
τὸ αἷμα τῇ σαρκὶ παρέχει τὴν αἴσθησιν ἐγκεκραμένον,<br>
οὕτως τῷ αἰθέρι λέγουσι τὴν σελήνην ἀνακεκραμένην διὰ<br>
βάθους ἅμα μὲν ἔμψυχον εἶναι καὶ γόνιμον, ἅμα δ' ἰσόρ-<br>
ροπον ἔχειν τὴν πρὸς τὸ βαρὺ συμμετρίαν τῆς κουφότητος.<br>
καὶ γὰρ αὐτὸν οὕτως τὸν κόσμον ἐκ τῶν ἄνω καὶ τῶν<br>
κάτω φύσει φερομένων συνηρμοσμένον ἀπηλλάχθαι παν-<br>
τάπασι τῆς κατὰ τόπον κινήσεως. ταῦτα δὲ καὶ Ξενοκρά-<br>
της ἔοικεν ἐννοῆσαι θείῳ τινὶ λογισμῷ, τὴν ἀρχὴν<br>
λαβὼν παρὰ Πλάτωνος. Πλάτων γάρ ἐστιν ὁ<br>
καὶ τῶν ἀστέρων ἕκαστον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς συνηρμόσθαι<br>
διὰ τῶν &lt;δυοῖν&gt; μεταξὺ φύσεων ἀναλογίᾳ δεθεισῶν ἀπο-<br>
φηνάμενος. οὐδὲν γὰρ εἰς αἴσθησιν ἐξικνεῖσθαι, ᾧ μή τι<br>
γῆς ἐμμέμικται καὶ φωτός. ὁ δὲ Ξενοκράτης τὰ<br>
μὲν ἄστρα καὶ τὸν ἥλιον ἐκ πυρός φησι καὶ τοῦ πρώτου<br>
πυκνοῦ συγκεῖσθαι, τὴν δὲ σελήνην ἐκ τοῦ δευτέρου<br>
πυκνοῦ καὶ τοῦ ἰδίου ἀέρος, τὴν δὲ γῆν ἐξ ὕδατος καὶ<br>
ἀέρος καὶ τοῦ τρίτου τῶν πυκνῶν. ὅλως δὲ μήτε τὸ πυ-<br>
κνὸν αὐτὸ καθ' αὑτὸ μήτε τὸ μανὸν εἶναι ψυχῆς δεκτικόν.<br>
καὶ ταῦτα μὲν περὶ οὐσίας σελήνης.<br>
Εὖρος δὲ καὶ μέγεθος οὐχ ὅσον οἱ γεωμέτραι λέγουσιν,<br>
ἀλλὰ μεῖζον πολλάκις ἐστί. καταμετρεῖ δὲ τὴν σκιὰν τῆς<br>
γῆς ὀλιγάκις τοῖς ἑαυτῆς μεγέθεσιν οὐχ ὑπὸ σμικρότη-<br>
τος, ἀλλὰ θερμ&lt;ότητος, ἧ κατ&gt;επείγει τὴν κίνησιν<br>
ὅπως ταχὺ διεκπερᾷ τὸν σκοτώδη τόπον ὑπεκφέρουσα<br>
τῶν ἀγαθῶν &lt;τὰς ψυχὰς&gt; σπευδούσας καὶ βοώσας. οὐκ-<br>
έτι γὰρ ἐξακούουσιν ἐν τῇ σκιᾷ γενόμεναι τῆς περὶ τὸν<br>
οὐρανὸν ἁρμονίας. ἅμα δὲ καὶ κάτωθεν αἱ τῶν κολαζο-<br>
μένων ψυχαὶ τηνικαῦτα διὰ τῆς σκιᾶς ὀδυρόμεναι &lt;καὶ&gt;<br>
ἀλαλάζουσαι προσφέρονται (διὸ καὶ κροτεῖν ἐν ταῖς ἐκλεί-<br>
ψεσιν εἰώθασιν οἱ πλεῖστοι χαλκώματα καὶ ψόφον ποιεῖν<br>
καὶ πάταγον ἐπὶ τὰς φαύλας). ἐκφοβεῖ δ' αὐτὰς καὶ τὸ<br>
καλούμενον πρόσωπον, ὅταν ἐγγὺς γένωνται, βλοσυρόν τι<br>
καὶ φρικῶδες ὁρώμενον. ἔστι δ' οὐ τοιοῦτον, ἀλλ' ὥσπερ<br>
ἡ παρ' ἡμῖν ἔχει γῆ κόλπους βαθεῖς καὶ μεγάλους, ἕνα<br>
μὲν ἐνταῦθα διὰ στηλῶν Ἡρακλείων ἀναχεόμενον εἴσω<br>
πρὸς ἡμᾶς, ἔξω δὲ τὸν Κάσπιον καὶ τοὺς περὶ τὴν Ἐρυ-<br>
θρὰν θάλατταν, οὕτως βάθη ταῦτα τῆς σελήνης ἐστὶ καὶ<br>
κοιλώματα. καλοῦσι δ' αὐτῶν τὸ μὲν μέγιστον Ἑκάτης<br>
μυχόν, ὅπου καὶ δίκας διδόασιν αἱ ψυχαὶ καὶ λαμβάνουσιν<br>
ὧν ἂν ἤδη γεγενημέναι δαίμονες ἢ πάθωσιν ἢ δράσωσι,<br>
τὰς δὲ δύο Μακράς. περαιοῦνται γὰρ αἱ ψυχαὶ δι' αὐτῶν,<br>
νῦν μὲν εἰς τὰ πρὸς οὐρανὸν τῆς σελήνης, νῦν δὲ πάλιν<br>
εἰς τὰ πρὸς γῆν. ὀνομάζεσθαι δὲ τὰ μὲν πρὸς οὐρανὸν<br>
τῆς σελήνης Ἠλύσιον πεδίον, τὰ δ' ἐνταῦθα Φερσεφόνης<br>
οὐκ ἀντίχθονος.<br>
Οὐκ ἀεὶ δὲ διατρίβουσιν ἐπ' αὐτὴν οἱ δαίμονες,<br>
ἀλλὰ χρηστηρίων δεῦρο κατίασιν ἐπιμελησόμενοι, καὶ<br>
ταῖς ἀνωτάτω συμπάρεισι καὶ συνοργιάζουσι τῶν τελε-<br>
τῶν, κολασταί τε γίνονται καὶ φύλακες ἀδικημάτων καὶ<br>
σωτῆρες ἔν τε πολέμοις καὶ κατὰ θάλατταν ἐπιλάμπουσιν.<br>
ὅ τι δ' ἂν μὴ καλῶς περὶ ταῦτα πράξωσιν ἀλλ' ὑπ' ὀργῆς<br>
ἢ πρὸς ἄδικον χάριν ἢ φθόνῳ, δίκην τίνουσιν. ὠθοῦνται<br>
γὰρ αὖθις ἐπὶ γῆν συνειργνύμενοι σώμασιν ἀνθρωπίνοις.<br>
ἐκ δὲ τῶν βελτιόνων ἐκείνων οἵ τε περὶ τὸν Κρόνον ὄντες<br>
ἔφασαν αὐτοὺς εἶναι καὶ πρότερον ἐν τῇ Κρήτῃ τοὺς<br>
Ἰδαίους Δακτύλους, ἔν τε Φρυγίᾳ τοὺς Κορύβαντας γε-<br>
νέσθαι καὶ τοὺς περὶ Βοιωτίαν ἐν Οὐδώρα Τροφωνιά-<br>
δας καὶ μυρίους ἄλλους πολλαχόθι τῆς οἰκουμένης. ὧν<br>
ἱερὰ καὶ τιμαὶ καὶ προσηγορίαι διαμένουσιν, αἱ δὲ δυνά-<br>
μεις &lt;ἐξέλιπον&gt; ἐνίων εἰς ἕτερον τόπον τῆς ἀρίστης ἐξ-<br>
αλλαγῆς τυγχανόντων.<br>
Τυγχάνουσι δ' οἱ μὲν πρότερον οἱ δ' ὕστερον, ὅταν ὁ<br>
νοῦς ἀποκριθῇ τῆς ψυχῆς. ἀποκρίνεται δ' ἔρωτι τῆς περὶ<br>
τὸν ἥλιον εἰκόνος, δι' ἧς ἐπιλάμπει τὸ ἐφετὸν καὶ καλὸν<br>
καὶ θεῖον καὶ μακάριον, οὗ πᾶσα φύσις, ἄλλη δ' ἄλλως<br>
ὀρέγεται. καὶ γὰρ αὐτὴν τὴν σελήνην ἔρωτι τοῦ ἡλίου<br>
περιπολεῖν ἀεὶ καὶ συγγίνεσθαι ὀρεγομένην ἀπ' αὐτοῦ τὸ<br>
γονιμώτατον. λείπεται δ' ἡ τῆς ψυχῆς φύσις ἐπὶ τὴν σε-<br>
λήνην, οἷον ἴχνη τινὰ βίου καὶ ὀνείρατα διαφυλάττουσα.<br>
καὶ περὶ ταύτης ὀρθῶς ἡγοῦ λελέχθαι τό 'ψυχὴ δ' ἠύτ'<br>
ὄνειρος ἀποπταμένη πεπότηται'. οὐδὲ γὰρ εὐθὺς<br>
οὐδὲ τοῦ σώματος ἀπαλλαγεῖσα τοῦτο πέπονθεν ἀλλ'<br>
ὕστερον, ὅταν ἔρημος καὶ μόνη τοῦ νοῦ ἀπαλλαττομένη<br>
γένηται. καὶ Ὅμηρος ὧν εἶπε πάντων μάλιστα δὴ κατὰ<br>
θεὸν εἰπεῖν ἔοικε περὶ τῶν καθ' Ἅιδου</p>
<blockquote> 'τὸν δὲ μετ' εἰσενόησα βίην Ἡρακληείην,<br>
εἴδωλον. αὐτὸς δὲ μετ' ἀθανάτοισι θεοῖσιν.'</blockquote>
<p>αὐτός τε γὰρ ἕκαστος ἡμῶν οὐ θυμός ἐστιν οὐδὲ φόβος<br>
οὐδ' ἐπιθυμία, καθάπερ οὐδὲ σάρκες οὐδ' ὑγρότητες, ἀλλ'<br>
ᾧ διανοούμεθα καὶ φρονοῦμεν, ἥ τε ψυχὴ τυπουμένη<br>
μὲν ὑπὸ τοῦ νοῦ τυποῦσα δὲ τὸ σῶμα καὶ περιπτύσσουσα<br>
πανταχόθεν ἐκμάττεται τὸ εἶδος. ὥστε κἂν χωρὶς ἑκα-<br>
τέρου γένηται, πολὺν χρόνον διατηροῦσα τὴν ὁμοιότητα<br>
καὶ τὸν τύπον εἴδωλον ὀρθῶς ὀνομάζεται.<br>
Τούτων δ' ἡ σελήνη, καθάπερ εἴρηται, στοιχεῖόν ἐστιν.<br>
ἀναλύονται γὰρ εἰς ταύτην, ὥσπερ εἰς τὴν γῆν τὰ σώματα<br>
τῶν νεκρῶν, ταχὺ μὲν αἱ σώφρονες, μετὰ σχολῆς ἀπράγ-<br>
μονα καὶ φιλόσοφον στέρξασαι βίον (ἀφεθεῖσαι γὰρ ὑπὸ<br>
τοῦ νοῦ καὶ πρὸς οὐθὲν ἔτι χρώμεναι τοῖς πάθεσιν ἀπο-<br>
μαραίνονται). τῶν δὲ φιλοτίμων καὶ πρακτικῶν ἐρωτι-<br>
κῶν τε περὶ σώματα καὶ θυμοειδῶν αἱ μὲν οἷον ἐν ὕπνῳ<br>
ταῖς τοῦ βίου μνημοσύναις ὀνείρασι χρώμεναι διαφέρον-<br>
ται, καθάπερ ἡ τοῦ Ἐνδυμίωνος. εἰ δ' αὐτὰς τὸ ἄστατον καὶ<br>
τὸ εὐπαθὲς ἐξίστησι καὶ ἀφέλκει τῆς σελήνης πρὸς ἄλ-<br>
λην γένεσιν, οὐκ ἐᾷ ... ἀλλ' ἀνακαλεῖται καὶ καταθέλγει.<br>
μικρὸν γὰρ οὐδὲν οὐδ' ἥσυχον οὐδ' ὁμολογούμενον ἔργον<br>
ἐστίν, ὅταν ἄνευ νοῦ τῷ παθητικῷ σώματος ἐπιλάβωνται.<br>
Τιτυοὶ δὲ καὶ Τυφῶνες ὅ τε Δελφοὺς κατασχὼν καὶ συν-<br>
ταράξας τὸ χρηστήριον ὕβρει καὶ βίᾳ Πύθων ἐξ ἐκείνων<br>
ἄρα τῶν ψυχῶν ἦσαν, ἐρήμων λόγου καὶ τύφῳ πλανη-<br>
θέντι τῷ παθητικῷ χρησαμένων.<br>
Χρόνῳ δὲ κἀκείνας κατεδέξατο εἰς αὑτὴν ἡ σελήνη καὶ<br>
κατεκόσμησεν, εἶτα τὸν νοῦν αὖθις ἐπισπείραντος τοῦ<br>
ἡλίου τῷ ζωτικῷ δεχομένη νέας ποιεῖ ψυχάς, ἡ δὲ γῆ<br>
τρίτον σῶμα παρέσχεν. οὐδὲν γὰρ αὕτη δίδωσιν &lt;ἀλλ'<br>
ἀποδίδωσιν&gt; μετὰ θάνατον ὅσα λαμβάνει πρὸς γένεσιν.<br>
ἥλιος δὲ λαμβάνει μὲν οὐδὲν ἀπολαμβάνει δὲ τὸν νοῦν<br>
διδούς, σελήνη δὲ καὶ λαμβάνει καὶ δίδωσι καὶ συντί-<br>
θησι καὶ διαιρεῖ [καὶ] κατ' ἄλλην καὶ ἄλλην δύναμιν. ὧν<br>
Εἰλείθυια μὲν ἣ συντίθησιν Ἄρτεμις δ' ἣ διαιρεῖ κα-<br>
λεῖται. καὶ τριῶν Μοιρῶν ἡ μὲν Ἄτροπος περὶ τὸν ἥλιον<br>
ἱδρυμένη τὴν ἀρχὴν ἐνδίδωσι τῆς γενέσεως, ἡ δὲ Κλωθὼ<br>
περὶ τὴν σελήνην φερομένη συνδεῖ καὶ μίγνυσιν, ἐσχάτη<br>
δὲ συνεφάπτεται περὶ γῆν ἡ Λάχεσις. ἧ πλεῖστον τύχης<br>
μέτεστι. τὸ γὰρ ἄψυχον ἄκυρον αὐτὸ καὶ παθητὸν ὑπ'<br>
ἄλλων, ὁ δὲ νοῦς ἀπαθὴς καὶ αὐτοκράτωρ, μικτὸν δὲ καὶ<br>
μέσον ἡ ψυχὴ καθάπερ ἡ σελήνη τῶν ἄνω καὶ κάτω σύμ-<br>
μιγμα καὶ μετακέρασμα ὑπὸ τοῦ θεοῦ γέγονε, τοῦτον<br>
ἄρα πρὸς ἥλιον ἔχουσα τὸν λόγον ὃν ἔχει γῆ πρὸς σε-<br>
λήνην.<br>
Ταῦτ' εἶπεν ὁ Σύλλας 'ἐγὼ μὲν ἤκουσα τοῦ ξένου<br>
διεξιόντος, ἐκείνῳ δ' οἱ τοῦ Κρόνου κατευνασταὶ καὶ θε-<br>
ράποντες, ὡς ἔλεγεν αὐτός, ἐξήγγειλαν. ὑμῖν δ', ὦ Λαμ-<br>
πρία, χρῆσθαι τῷ λόγῳ πάρεστιν ἧ βούλεσθε.<br>
 
</div>
 
[[Κατηγορία:Αρχαία και Κλασική γραμματεία|Περι του εμφαινομενου προσωπου τω κυκλω της σεληνης]]
[[Κατηγορία:Ηθικά|Περι του εμφαινομενου προσωπου τω κυκλω της σεληνης]]