Το Πάσχα εις τα Ιεροσόλυμα κατά τον τέταρτον αιώνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Αρχαιοτάτη υπήρχεν εν τη εκκλησία εορτή η Επιφάνεια καλουμένη ή τα Επιφάνια, Θεοφάνεια ή τα Θεοφάνια, υποδηλούσα ου μόνον την κατά σάρκα γέννησιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, αλλά και την εν τω Ιορδάνη φανέρωσιν αυτού ως Θεού {{ref|1}}, τούτου δ' ένεκα συνεωρτάζοντο αι δύο εορταί, η της Χριστού γεννήσεως και η των Θεοφανείων, και μόλις από του τέλους του Δ' αιώνος επήλθεν ο χωρισμός των εορτών. Εν Ιεροσολύμοις επεβραδύνθη ο χωρισμός ούτος, ως καταφαίνεται εκ της κατά τον στ' αιώνα ειδήσεως Κοσμά του Ινδικοπλεύστου λέγοντος ότι «οι Ιεροσολυμίται... ταις Επιφανείοις ποιούσι την γένναν»{{ref|2}}, όντως δε σ.355 «Καίτοι γε ούπω δέκατόν εστιν έτος καθ' ον χρόνον έγραφεν η Συλβία, εν Ιεροσολύμοις συνεωρτάζετο έτι η εορτή των Χριστουγέννων μετά της Επιφανείας του Κυρίου τη 6 Ιανουαρίου, πρώτην δε φοράν από της ανευρέσεως του χειρογράφου αυτής εγνώσθη η είδησις, ότι επί 8 ημέρας επανηγυρίζετο η εορτή αύτη ως και η του Πάσχα και η της Πεντηκοστής {{ref|3}}. Ετελείτο δε η πανήγυρις αυτής εν Βηθλεέμ, όπου κατά την νύκτα εν τω Σπηλαίω της γεννήσεως ετέλει ο Επίσκοπος Ιεροσολύμων, επειδή η Βηθλεέμ λίαν μεταγενεστέρως είχεν ίδιον επίσκοπον {{ref|4}}, την λειτουργίαν. Συγχρόνως όμως επανηγυρίζετο η εορτή και εν τοις λοιποίς προσκυνήμασι, κατά τας τρεις πρώτας ημέρας εν τω Γολγοθά, την τετάρτην ημέραν επί του όρους των Ελαιών, την πέμπτην εν Βηθανία, την έκτην εν Σιών, την εβδόμην εν τω Ναώ της Αναστάσεως και την ογδόην εν τω του Σταυρού, συνέρρεε δε κατά τας ημέρας εκείνας άπειρον πλήθος εκ των πέριξ εις Ιερουσαλήμ διά τας πανηγύρεις των οκτώ ημερών. Κατά την διάρκειαν αυτών οι μοναχοί της Βηθλεέμ αδιαλείπτως ελιτάνευον εν τω Ναώ αυτής και ετέλουν τας καθωρισμένας τελετάς εν τω ιερώ Σπηλαίω {{ref|5}}. Μετά την ανωτέρω εορτήν, εν Ιεροσολύμοις εωρτάζετο τη 14η Φεβρουαρίου ή της Υπαπαντής εορτή, ήτις ήτο κατ' αρχάς επιτόπιος Ιεροσολυμιτική εορτή, επεκράτησε δ' εν μεν τη Δύσει τελευτούντος του ε' εν δε τη Ανατολή αρχομένου του στ' αιώνος {{ref|6}}. Κατ' αυτήν εν τω Ναώ της Αναστάσεως οι πρεσβύτεροι και ο Επίσκοπος ηρμήνευον το Ευαγγέλιον της ημέρας, ετέλουν δε την θείαν λειτουργίαν μετά Εκκλησιαστικής τάξεως ομοίας προς την του αγίου Πάσχα, ήτις ην όλως εξαιρετικώς πανηγυρική ως και σήμερον.

 

 

Κατά την Παρασκευήν της 7ης εβδομάδος της Μ.Τεσσαρακοστής η αγρυπνία ετελείτο εν Σιών, ένθα την πρωΐαν του Σαββάτου εγίνετο και η λειτουργία, μεθ' ην ο Αρχιδιάκονος ειδοποίει τον λαόν ίνα η έτοιμος κατά την 7ην ώραν προς μετάβασιν εις Βηθανίαν. Εκεί εγκαίρως ήδη συναθροίζοντο οι μοναχοί, οίτινες υπεδέχοντο καταφθάνοντα εν πομπή τον Επίσκοπον, εν τω πρώτω ναώ της Βηθανίας, ένθα η αδελφή του Λαζάρου προϋπήντησε τον Κύριον, εκεί εψάλλετο ψαλμός τις και εν αντίφωνον, ανεγιγνώσκετο το σχετικόν μέρος εκ του Ευαγγελίου, μεθ' ο ψάλλοντες μετέβαινον εις το μνημείον του Λαζάρου. Άπειρον πλήθος κατάκλυζε τους πέριξ λόφους. Μετά την καθωρισμένην τελετήν εις των πρεσβυτέρων, εφ' υψηλού ιστάμενος τόπου, ανεγίνωσκεν εκ του Ευαγγελίου τα κατά την υπό του Κυρίου και των μαθητών αυτού τέλεσιν του Πάσχα, ύστερον δ' εν πομπή πάντες επέστρεφον εις τον Ναόν της Αναστάσεως, ένθα ετελείτο η συνήθης εσπερινή ακολουθία. Την επομένην ημέραν, μετά την εν τω Ναώ της Αναστάσεως λειτουργίαν, ειδοποίει τον λαόν ο Αρχιδιάκονος, ότι εν διαρκεία της όλης Μ. Εβδομάδος, καθ' εκάστην περί ώραν 9ην, θα εγίνετο η Σύναξις εν τω Μαρτυρίω, αλλ' ότι την ημέραν εκείνην περί ώραν 7ην (ήτοι την 1 μ.μ.) θα μετέβαινον εις το όρος των Ελαιών. Όντως δε κατά την ωρισμένην ταύτην ώραν κατέφθανε και ο Επίσκοπος εις τον ναόν του όρους των Ελαιών, εψάλλοντο άσματα και αντίφωνα, ανεγιγνώσκοντο τα σχετικά μέρη εκ του Ευαγγελίου, μεθ' ο ανήρχοντο πάντες εις το Εμβώμιον, μετά δε τας εκεί ψαλμωδίας και ευχάς περί ώραν 11 (ήτοι 5 μ.μ.) ανεγινώσκτο το Ευαγγέλιον περί της θριαμβευτικής Εισόδου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού εις την αγίαν Πόλιν.