Χρονογραφία/Α: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

{{κ|1.2}}Ἤστην δὲ ἄμφω ἤδη μὲν παρεληλακότε τὴν ἥβην, διαφόρω δὲ τὸ ἦθος· ὁ μὲν γὰρ Βασίλειος,<ref>Όταν πέθανε ο Βασίλειος Β΄ ο Ψελλός ήταν οκτώ ετών. Το συμπεριέλαβε στη χρονογραφία του γιατί η ιστοριογραφία του Λέοντος Διακόνου τελειώνει με το θάνατο του Τσιμισκή. Είναι το μοναδικό βιβλίο της χρονογραφίας του, γιγι’ αυτό και περιορισμένης έκτασης, που στηρίζεται σε έμμεσες πηγές, όπως αφηγήσεις κ.α. </ref> ὁ καὶ τὴν ἡλικίαν πρεσβύτερος, ἐγρηγορὼς ἀεὶ καὶ σύννους ἐδείκνυτο καὶ πεφροντικώς, ὁ δέ γε Κωνσταντῖνος ἀνειμένος τοῖς πᾶσιν ὦπτο, ῥᾳθύμως τε τῆς ζωῆς ἔχων καὶ περὶ τὸν ἁβρὸν βίον ἐσπουδακώς. Αὐτοκράτορε μὲν οὖν ἄμφω οὐκ ἐδοκιμασάτην εἶναι, ἀλλ' ὅτι πρεσβύτερος αὐτῶν ὁ Βασίλειος, τὸ πᾶν τῆς ἐξουσίας περιζωσάμενος, μόνου τοῦ τῆς βασιλείας ὀνόμα τοςὀνόματος τὸν ἀδελφὸν ἐκληρώσατο κοινωνόν· ἐπεὶ οὐδ' ἂν ἄλλως ἡ τῆς βασιλείας αὐτοῖς ἀρχὴ διεκυβερνήθη, εἰ μὴ τῷ

ἡγεμονίαν φημί, τῷ ἀδελφῷ διανείμασθαι, ὁ δὲ τοῦ πλείονος αὐτῷ παρακεχω ρήκειπαρακεχωρήκει, καὶ

φασιν, ὑπηνήτην. Τοιούτων μὲν οὖν ἐγκωμίων ἐκ προοι μίωνπροοιμίων ἀξιούσθω ὁ

ἀποτέτμητο, ἵνα μὴ μᾶλλον ὁ ἐκ τῆς ἡμιγάμου τῶν γνησιωτά τωνγνησιωτάτων τὸ πρωτεῖον εἰς τὴν

αὐτῷ τῆς ἀρχῆς ἀναθέμενος, αὐτὸς πρὸς τὴν ἐκείνου ἐπαιδοτριβεῖτο σπου δήνσπουδήν· καὶ ἦν ὁ

ὲν παρακοιμώμενος οἷον ἀθλητὴς καὶ ἀγω νιστὴςἀγωνιστὴς, ὁ δὲ βασιλεὺς Βασίλειος θεωρὸς,

ἦν, ἀλλ' ἐξ ἀνειμένου βίου καὶ τρυφηλοῦ εἰς τὸ σύντονον μετεβάλετο, τῶν πραγ μάτωνπραγμάτων

οἷον ἐπιστυψάντων αὐτῷ τὸ ἦθος, καὶ τὸ μὲν διερ ρυηκὸςδιερρυηκὸς τονωσάντων, συντεινάντων

δὲ τὸ χαῦνον καὶ τὴν ὅλην αὐτῷ μεταβαλόντων ζωήν. Ἐπεὶ τά γε πρῶτα καὶ ἀπαραἀπαρακαλύπτως ἐκώμαζε καὶ θαμὰ ἤρα καὶ συσσιτίων ἐφρόντιζε, βασιλικάς τε ῥᾳθυμίας καὶ

βουλεύσασθαι ἱκανὸς καὶ καταπράξασθαι περι δέξιοςπεριδέξιος, πλοῦτόν τε περιβεβλημένος, μέγα

ἀρκοῦντα τυράννῳ, καὶ δυναστείας ἔχων ἰσχὺν, πολέμους τε μεγάλους κατωρ θωκὼςκατωρθωκὼς,

πολλοὺς συναιρομένους ἔχων τῇ τυραννίδι, πρῶτος τὸν κατὰ τοῦ Βασιλείου τεθάρ ρηκετεθάρρηκε

προκειμένῳ πράγματι τῇ βασιλείᾳ προῄει τεθαρρηκώς. Τὰ πρῶτα μὲν οὖν ἀπεγνώἀπεγνώκεισαν οἱ περὶ τὸν βασιλέα τὰς σῳζούσας ἐλπίδας, τὴν ὁπλιτικὴν πᾶσαν ἰσχὺν τῷ

γνωσι μαχήσαντεςγνωσιμαχήσαντες, ὥσπερ ἐν ἀπόροις πόρον εὑρηκέναι ᾠήθησαν, καὶ Βάρδαν τινὰ,

ἀξιόμαχον περὶ τὸν τυραν νήσαντατυραννήσαντα Σκληρὸν κρίναντες, τὰς καταλελειμμένας δυνάμεις

οχίσεσιλοχίσεσι καὶ ταῖς ἐκ παρα τάξεωςπαρατάξεως ἀγωνίαις ἐθὰς, τὰς δὲ διὰ χειρὸς πράξεις δραστιδραστικώτερος ἐκείνου καὶ γενναιότερος· ὁ γάρ τοι πληγὴν παρ' ἐκείνου δεξάμενος εὐθέως

ταγμάτων καὶ μονομαχῆσαι ἐκ συνθήματος εἵλοντο· καὶ μέντοιγεμέντοι γε συνελάσαντες εἴς τι

τῷ βασιλεῖ αἰσχυνόμενος, βουλὴν βουλεύεται οὔτε συνετω τάτηνσυνετωτάτην οὔτε ἀσφαλεστάτην·

πολλῶν ὠδίνων οὖσα ἐτύγχα νενἐτύγχανεν. Ὁ γάρ τοι Φωκᾶς πρῶτα μὲν μειζόνων ἀξιωθεὶς,

ἀντίπαλον μοῖραν ἀπο κριθεὶςἀποκριθεὶς, στράτευμά τε Ἰβηρικὸν ἀπολεξάμενος ἑαυτῷ (ἄνδρες δὲ

οὗτοι τό τε μέγεθος εἰς δέκατον πόδα ἀνεστη κότεςἀνεστηκότες καὶ τὴν ὀφρὺν σοβαρὰν ἕλκοντες),

ὁπλιτικὰς, ἑκατέρωθεν διαστάντες, εἶτα δὴ ἀθρόον ἐξιππα σάμενοιἐξιππασάμενοι καὶ τὸ ἐνυάλιον

ἀλαλάξαντες, τοὺς μὲν αὐτοῦ κτεί νουσικτείνουσι, τοὺς δὲ τρέψαντες εἰς φυγὴν, εἶτ' ἄχρι τοῦ

πρὸς πολλαπλασίους ἀγωνιζό μενοιἀγωνιζόμενοι, βραχυτέρους ἑαυτῶν τοὺς καταλελειμμένους πρὸς

δυνά μεωςδυνάμεως· ἐπεὶ δὲ πρὸς τοῖς Ῥωμαϊκοῖς ὁρίοις γενόμενος, τὸν Φωκᾶν ἐμεμαθήκει

αὐτὸς δὲ μετ' ἐκεῖνον ὡμολόγησε τάτ τεσθαιτάττεσθαι· εἶτα δὴ διχῇ διελόμενοι τὰς δυνάμεις,

τοῦτο δια σαφούντωνδιασαφούντων, ὁ δὲ ἀντεπεχείρει ὅλην ἀφιεὶς τὴν ἡνίαν τῷ ἵππῳ. Λέγεται μέντοι

πάντας τὸ γένειον καὶ αὐτὸ δὴ τὸ νεο τήσιοννεοτήσιον ἀποφύοντας ἄνθος, ὑψηλοὺς καὶ

προβέβλητο μὲν τῆς οἰκείας δυνά μεωςδυνάμεως, καὶ ξιφηφόρος εἱστήκει, θατέρᾳ δὲ τῶν χειρῶν

γὰρ αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀκοντιζόντων βεβλῆσθαί φασι καὶ κατὰ τῶν και ρίωνκαιρίων τὴν πληγὴν

περὶ τὴν γαστέρα ταραχῆς καὶ κινήσεως, τό τε φρονοῦν ἀπολω λεκέναιἀπολωλεκέναι καὶ τοῦ ἵππου

ἀναί ρεσινἀναίρεσιν· ὡς δὲ πολὺς κεκράτηκε λόγος, ἐπιβουλῇ τὸ πᾶν ἐγεγόνει, καὶ φάρμακον

ἐγκεφάλου τόπον κατέλαβε, καὶ τὴν δίνησιν ἐπεποιήκει καὶ τὴν κατά πτωσινπτῶσιν. Ἦν δὲ τὸ

δὲ περὶ τὸν βασιλέα, εὐθὺς πεσόντι τῷ τυράννῳ ἐπεισπηδήσαντες, τῶν Ἰβήρων διασκεδιασκεδασθέντων, πολλαῖς κοπίσι διαμελίζουσι καὶ τὴν κεφαλὴν ἐκτεμόντες τῷ Βασιλείῳ

γεγονὸς εὔφρανεν, ἢ ἡ τῶν πραγμά τωνπραγμάτων δεινότης ἠνίασεν· ὕποπτος οὖν εἰς πάντας ὦπτο

Βασιλείῳ ἐβούλετο, ἀλλ' ἤχθητό τε αὐτῷ καὶ παντοδαπὸς ἦν μισῶν καὶ ἀποστρεφόἀποστρεφόμενος, καὶ οὔτε τὸ γένος, οὔτε τὸ πολλὰ ἐκεῖνον ὑπὲρ τού του ποιῆσαί τε καὶ παθεῖν,

βασιλείας ἐπειλημμένος, ἀλλὰ παραδυναστεύων ἑτέρῳ καὶ τὰ δευτε ρεῖαδευτερεῖα τῆς ἀρχῆς

κομιζόμενος. Πολλοῖς δὲ περὶ τούτου κυμαι νόμενοςκυμαινόμενος λογισμοῖς καὶ πολλὰς λαμβάνων

τινα τῇ μετα στάσειμεταστάσει προμηθευσάμενος, ἀλλὰ τὸν ἄγριον τρόπον καὶ ὃν ἄν τις οὐχ

αὐτοκρατορίας ἀρχὴν, ἀφ' ἧς διοικεῖν ὁ παρακοιμώ μενοςπαρακοιμώμενος ἤρξατο, κατέδραμε τὴν

διϊσχυ ριζόμενοςδιϊσχυριζόμενος, καὶ πάντα τρόπον ὁπόσα εἰς κάκωσιν ἐκείνῳ καὶ συμφορὰν

ἐμηχανᾶτο ποιεῖν. Ἀμέλει καὶ ἣν ἐκεῖνος ἐδεί ματοἐδείματο λαμπροτάτην μονὴν Βασιλείῳ τῷ

πάνυ ἀναθέμενος, ἐπώνυμον τῆς ἑαυτοῦ κλήσεως, μεγαλοπρεπῶς μὲν κατεσκατεσκευασμένην καὶ πολλῇ δαπάνῃ χειρὸς τὸ ποικίλον μετὰ τοῦ καλοῦ ἔχουσαν, ἀφθόνοις

καθαι ρήσεινκαθαιρήσειν, τὸ δὲ τῆς πράξεως ἀναιδὲς εὐλαβούμενος, τὸ μὲν ἐκεῖθεν ὑφῄρει, τὸ δὲ

κατέσειεν, τὰ ἔπιπλα, τὰς ἐφηρμοσ μέναςἐφηρμοσμένας λίθους, τὸ δ' ἄλλο τι ποιῶν τοιουτότροπον,

παρη γόρειπαρηγόρει γὰρ αὐτὸν τῶν ὅλων οὐδέν· ὅθεν ἅπαξ ποτὲ ἀθρόον κατασεισθεὶς ὁ

γὰρ πρῶ τονπρῶτον ἀποστενώσας, ὡς εἰπεῖν, καὶ τῆς ὑπερόγκου ἀποστε ρήσαςἀποστερήσας κατασκευῆς,

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐς ὕστερον ἔμελλε κατεργά σασθαικατεργάσασθαι· τὸ γοῦν παρὸν ὁ Σκληρὸς αὐτὸν

γὰρ τοῦ Φωκᾶ, τὸ μὲν ἄλλο μέρος τῆς παρα τάξεωςπαρατάξεως, ὅσον ἐκείνῳ καὶ πρὸ τῆς συμμίξεως

ὑπέστρωτο τοῦ Σκληροῦ, τὰς ἐπ' ἐκείνῳ ἐλπίδας ἀπολωλεκότες διέσ τησάνδιέστησάν τε ἀπ'

ἀλλήλων καὶ τὸν συνασπισμὸν πάντα διαλελύ κασινδιαλελύκασιν· ὁ δέ γε Σκληρὸς καὶ ὅσοι σὺν ἐκείνῳ φυγάδες τε ἐγένοντο καὶ αὖθις ἀνέζευξαν, ἐφ' ἑαυτῶν διαταξάμενοι καὶ ὥσπερ ἀπερρωγὸς μέρος εἰς ἰσοστάσιον τῷ Φωκᾷ τάξιν ἀποκληρωθέντες, ἀντ' ἐκείνου τῷ βασιλεῖ αὖθις Βασιλείῳ γεγόνασιν. <br>

ἐδόκει, ἀλλὰ τά γε εἰς στρα τηγικωτάτηνστρατηγικωτάτην βουλὴν καὶ παράταξιν δεινότερος ἐκείνου καὶ

προσθήκαις ἐπαύξων, βαρύτερος ἐντεῦθεν ἐδόκει τῷ βασι λεῖβασιλεῖ· οὐ μέχρι δὲ τούτου

ἐτύγ χανονἐτύγχανον ἱκαναὶ, ἔτι γε μὴν καὶ τὰς τῶν ὁδῶν ἀποτειχίζων ἐλευθερίας, τὰ μὲν ὅσα

ἐκεῖθεν εἰς τὰ βασίλεια ἤγετο δαψιλῶς ἀπεθησαύριζε τῷ στρατῷ, τὴν δὲ ἀπὸ τῶν βασιβασιλείων ἐκεῖσε διὰ τῶν δημοσίων ἵππων προσταττομένην ἢ ἄλλως διακυβερνωμένην

ῥᾷστα πάντα διέλυε, στρατη γικῶςστρατηγικῶς ταῖς ἐκείνου βουλαῖς τε καὶ γνώμαις ἀντιπράττων

αὐτῶν μέχρι παντὸς ἀπολαύειν ἀξιω μάτωνἀξιωμάτων, ὧν αὐτὸς τούτους ἠξίωσε, καὶ μήτε

κτήσεων ἐστε ρῆσθαιἐστερῆσθαι ὧν τε εἶχον καὶ ὧν παρ' αὐτοῦ προσειλήφασι, μήτε τινῶν ἄλλων

ἔν τινι τῶν λαμπροτάτων χωρίων ὑποδεξόμενός τε τὸν ἄνδρα καὶ τὰς σπονδὰς ποιηποιησόμενος· ὁ μὲν οὖν ὑπὸ βασιλικῇ καθῆστο σκηνῇ, τὸν δὲ Σκληρὸν πόρρωθεν εἰσῆγον οἱ

ἄλλως καταφρο νήσαςκαταφρονήσας, τὰ μὲν ἄλλα παράσημα τοῦ κράτους ἀπέθετο, οὐ μέντοιγε καὶ τοὺς πόδας τοῦ φοινικοβαφοῦς πεδίλου ἐγύμνωσεν, ἀλλ' ὥσπερ μέρος τῆς τυραννίδος

ἀπολογίαν δεχόμενος, καὶ ἐς δαι μονίανδαιμονίαν τύχην ἀναφέρων τὸ πεπραγμένον. Ὡς δὲ καὶ

{{κ|1.29}}Ἐπὶ τούτοις διαλελυμένης αὐτοῖς τῆς κοινο λογίαςκοινολογίας, ὁ μὲν Σκληρὸς ἐπὶ τοὺς

ἔτεσι προστιθεὶς καὶ πεῖραν ἁπάντων συνειληφὼς, ἀπροσ δεὴςἀπροσδεὴς ὥσπερ τῶν σοφωτέρων

ἐτύγχανεν ὤν. Αὐτὸς γοῦν ἦρχε καὶ τῶν βουλευμάτων, αὐτὸς διετίθη καὶ τὰ στρατόστρατόπεδα· τὸ δὲ πολιτικὸν οὐ πρὸς τοὺς γεγραμμένους νόμους, ἀλλὰ πρὸς τοὺς ἀγράφους

ἀληθεστάτην, ὅτι μὴ πρὸς ἄλλο τέλος τοὺς λόγους οἱ τότε ἄνδρες μετε χειρίζοντομετεχειρίζοντο, ἀλλ'

βάρβαρον ἀνεκάθηρε, καὶ τὸ ὑπή κοονὑπήκοον, ἵν' οὕτως εἴπω, παντοδαπῶς ἐχειρώσατο, οὐκ ἔτι

οὔτε μὴν ἐπισήμων τὸ γένος, οὔτε τὰ ἐς λόγους ἐς τὸ ἄγαν πεπαιδευμένων, τού τοιςτούτοις καὶ

παντελῶς), τὰ γοῦν ἐπιόντα τῇ γλώττῃ ῥήματα ταῦτα συνείρων τοῖς γράφουγράφουσιν σινὑπηγόρευεὑπηγόρευε καὶ δεινὸν οὐδὲν ὁ λόγος εἶχεν, οὐδὲ περίεργον.<br>

ὀξεῖαν, ἀλλὰ τὴν μέλαι νανμέλαιναν, μαργαρίσι τισὶ τὸ ἐπίσημον ἔχουσαν, τάς τε προόδους

πλείους τῶν βασιλέων ποιεῖν, μεσοῦντος ἐξιόντες ἔαρος καὶ τελευτῶντος θέρους ἐπαναἐπαναζευγνύντες, ἀλλ' ὅρος αὐτῷ τῆς ἀναζεύξεως ἦν τὸ τοῦ σκοποῦ τέλος, ἐφ' ᾧ καὶ τὴν

γινομένοις· πολεμεῖν δὲ καὶ κατὰ φάλαγγα ἵστασθαι ἐπήγ γελλεἐπήγγελλε μὲν καὶ ἐποιεῖτο τὸ

ἐπιτάττων τὴν τέχνην. Ἐς δὲ πόλε μονπόλεμον καθιστάμενος, καὶ τὰς τάξεις δεσμήσας τοῖς

τακτικοῖς σφίγμασι, καὶ οἷον καταπυργώσας τὸ στράτευμα, καὶ συναρ μόσαςσυναρμόσας ταῖς ἵλαις

φάλαγγος ἀφιππάσατο, καὶ συμμίξας τοῖς πολεμίοις τροπὴν ἐποιή σατοἐποιήσατο, ἐπαναζεύξας οὐ

μετὰ τῶν παρανομούντων τάξας ἐτιμωρεῖτο. Μεγάλην <γὰρ> ῥο πὴνῥοπὴν πρὸς τὸ νικᾶν ἡγεῖτο τὴν μὴ ἀπερρωγυῖαν σύνταξιν, καὶ τούτῳ μόνῳ ἀτρέπτους τὰς τῶν Ῥωμαίων

ἔστι δὲ ὅτε <καὶ> μετήλλαττεν· καὶ πολλοῖς καὶ τὰς ἀρχὰς τῶν ἁμαρτανο μένωνἁμαρτανομένων

ἐκείνοις προσκεί μενοςπροσκείμενος. Βραδέως δὲ πρός τινα πρᾶξιν κεκινημένος, τὸ δόξαν οὐδαμοῦ

ἐβούλετο ἀλλοιοῦν· ὅθεν οὔθ' οἷς εὐμενὴς ἦν, τού τοιςτούτοις, εἰ μή πού τις ἀνάγκη ἐπῆν, τὸ

βεβυθισμέναι πρὸς τὸ πανουργό τερονπανουργότερον καὶ δεινότερον, οὔτε μὴν ἐκκεχυμέναι πρὸς τὸ

χαυνό τερονχαυνότερον, ἀλλ' αἴγλης ἀρρενωποῦ ἀποστίλβουσαι· τὸ δὲ πρόσωπον ξύμπαν ὥσπερ

τὸ μέτριον τοῖς ὤμοις συνήρμοστο. Τὸ <δὲ> στέρνον οὔτε προ βεβλημένονπροβεβλημένον καὶ οἷον

ἀνείρ γων καὶ ἀνασειράζων τὸν ἵππον ὑψοῦ ἥλλετο οἷον ἐπτε ρωμένοςἐπτερωμένος, καὶ μετὰ τοῦ

θρὶξ ἐγεγόνει καὶ πολλὴ πέριξ περιεπεφύκει, ὅθεν καὶ ἑκατέρωθεν περιελιχθεῖσα ἐς κύκύκλον ἀπηκριβώθη καὶ ἐδόκει πάντοθεν γενειάσκειν. Εἰώθει γοῦν πολλάκις ταύτην

ἐπιτροχάδην, οὐδὲ ἀποτορνεύων τοὺς λόγους, οὐδὲ ἐς περι όδουςπεριόδους ἀπομηκύνων, ἀλλὰ

περικόπτων καὶ κατὰ βραχὺ ἀνα παύωνἀναπαύων, καὶ ἀγροικικῶς μᾶλλον ἢ ἐλευθερίως· ὁ δὲ