Εθνικόν Ημερολόγιον του Έτους 1891/Μανουήλ Κομνηνός
| ←Ἡ Ἐλαία | Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1891 Συγγραφέας: Μανουὴλ Κομνηνός |
Τῷ ἀγαπητῷ μοι Κ.Φ. Σκόκῳ→ |
Μανουὴλ Κομνηνὸς δὲν εἶχε τὴν στρατηγικὴν μεγαλοφυΐαν τοῦ Ἡρακλείου, πολλοῦ γε καὶ δεῖ· ἀλλὰ μετὰ τὸν Ἡράκλειον, οὐδεὶς τῶν βασιλέων τοῦ μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀνεδείχθη ἡρωϊκώτερος αὐτοῦ. Ἡ δύναμις καί ἡ ἐμπειρία του περὶ τὴν χρῆσιν τῶν ὅπλων ἦτο τοσαύτη ὥστε ὁ Ραιμοῦνδος τῆς Ἀντιοχείας τὸν ὁποῖον ὁ Κίνναμος λέγει «ἄνδρα ἰσχύϊ καὶ ῥώμῃ κατὰ τοὺς θρυλουμένους ἐκείνους Ἡρακλεῖς,» δέν ἠδυνήθη νὰ μεταχειρισθῇ τὸ δόρυ καὶ τὴν ἀσπίδα τοῦ Μανουήλ. Συμμετασχών ποτε περιφήμου τινὸς ἱπποτικοῦ ἀγῶνος, κατέβαλε διὰ μιᾶς δύο φράγκους οἵτινες ἐλογίζοντο ὡς οἱ ῥωμαλεώτεροι τῶν ἱπποτῶν. Ἄλλοτε πάλιν πρὸς τοὺς Τούρκους ἀγωνιζόμενος, ἐκάθισεν ἐνέδραν ἐντὸς δάσους καὶ προήλασε κατὰ τῶν πολεμίων ὑπὸ δύο μόνων πιστῶν ἀνδρῶν παρακολουθούμενος. Ἀπαντήσας δὲ κατ’ ἀρχὰς ὀκτωκαίδεκα Τούρκους ἱππεῖς, τρέπει αὐτοὺς εἰς φυγήν· ὁ ἀριθμὸς ὅμως τῶν ἐχθρῶν αὐξάνει· οἱ σταλέντες εἰς ἐπικουρίαν αὐτοῦ προέβαινον νωθρῶς, ὁ δὲ Μανουὴλ μὴ περιμείνας τὴν ἄφιξίν των, διελαύνει ἀνὰ μέσον πεντακοσίων Τούρκων, μηδεμίαν λαβὼν πληγήν.
Ἐπὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ, ἐγένετο τῷ 1147 ἡ δευτέρα σταυροφορία ὑπὸ δύο ἡγεμόνας τοὺς ἰσχυροτέρους τῆς Εὐρώπης, τὸν βασιλέα τῆς Γερμανίας Κορράδον Γ′ καὶ τὸν βασιλέα τῆς Γαλλίας Λουδοβῖκον Ζ′.
Πρῶτος ἐξεστράτευσεν ὁ Κορράδος, συνεπαγόμενος ὡς λέγεται 70,000 βαρέως ὡπλισμένων ἱπποτῶν, πολυάριθμον δὲ ἐλαφρὸν ἱππικὸν καὶ πεζικόν. Καὶ αὐτὸς καὶ ὁ Λουδοβῖκος εἶχον ζητήσει παρὰ τοῦ Μανουὴλ τὴν ἄδειαν νὰ διέλθωσι διὰ τοῦ κράτους αὐτοῦ, τὴν ὁποίαν οὗτος δὲν ἀπεποιήθη, ἀπαιτήσας ὅμως δύο τινά· ὅτι δὲν θέλουσι προξενήσει ζημίαις εἰς τὰς χώρας δι’ ὧν ἔμελλον νὰ διέλθωσι, καὶ ὅτι θέλουσι καταβάλλει τὴν ἀξίαν τῶν παρεχομένων αὐτοῖς τροφῶν. Ἀλλὰ παρὰ τοὺς δοθέντας περὶ τούτου ὅρκους, οἱ σταυροφόροι ἐξετραχηλίσθησαν εἰς πολλὰς καταχρήσεις· ἔπαυσαν νὰ πληρώνωσι τὰ τρόφιμα, λαμβάνοντες αὐτὰ διὰ τῆς βίας, καὶ περιύβριζον τὰ ἱερὰ καταγώγια. Ἐντεῦθεν ἦλθον εἰς χεῖρας πρός τε τοὺς κατοίκους καὶ πρὸς τὸν στρατὸν τὸν ἐπιτραπέντα νὰ ἐπιτηρῇ τὴν διάβασιν τῶν ξένων. Ὁ Μανουὴλ πληροφορηθεὶς ταῦτα πάντα, διεμήνυσεν εἰς τὸν Κορράδον νὰ μὴ ἔλθῃ εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἀλλὰ νὰ περάσῃ ἄνευ ἀναβολῆς εἰς τὴν Ἀσίαν διὰ τῆς θρᾳκικῆς χερσονήσου. Ὁ βασιλεὺς τῆς Γερμανίας, κωφεύσας εἰς τὴν παραίνεσιν ταύτην, ἔπαθεν ἐν τῷ πεδίῳ τῶν Χοιροβάκχων, ἕνεκα τῆς πλημμύρας δύο ποταμῶν, συμφορὰς μεγάλας. Τὸ δὲ παραδοξότερον, ἀξιῶν νὰ δικαιολογήσῃ ἑαυτὸν ἐπὶ τοῖς πρότερον πεπραγμένοις, εἶπεν ὅτι δὲν ἐγένετο αὐτὸς αἴτιος τούτων, ἀλλ’ ἡ τοῦ ἀγομένου ὑπ’ αὐτοῦ πλήθους παράλογος ὁρμή· εἰς ὃ ὁ Μανουὴλ ἀπήντησεν, ὅτι ἐνόμιζε πάντοτε τὸν ἡγεμόνα ὑπεύθυνον τῶν ὑπὸ τοῦ στρατοῦ αὐτοῦ πραττομένων ἀτοπημάτων, νῦν δὲ διδασκόμενος τὰ ἐναντία θέλει ἐπιρρίψει καὶ αὐτὸς εἰς τὴν τοῦ πλήθους ἀλογιστίαν πάντα τὰ δεινὰ ὅσα θέλουσι πάθει οἱ σταυροφόροι εἰς τὸ ἑξῆς. Καὶ ἐπειδὴ ὁ Κορράδος, ἐπιμένων ἔτι εἰς τὴν ὑπεροψίαν αὐτοῦ, ἠξίωσε νὰ διαπεραιωθῇ εἰς τὴν καταντικρὺ παραλίαν ἐν πομπῇ βασιλικῇ, ὁ Μανουὴλ διεμήνυσεν αὐτῷ ὅτι ἄτοπα ζητεῖ· ὥστε ὁ Κορράδος ὅστις ἐν τῷ μεταξὺ εἶχε πληροφορηθῆ ὅτι ὁ στρατός του, θελήσας νὰ προσβάλῃ τοὺς ἡμετέρους, πολλὴν ἔπαθε φθοράν, ἐσωφρονίσθη τελευταῖον καὶ διεπέρασεν εἰς τὴν Ἀσίαν ἐπὶ ταπεινοῦ λεμβαδίου.
Μετ’ ὀλίγον ἔφθασεν εἰς τὰ σύνορα τοῦ κράτους, παρὰ τὸν Ἴστρον ποταμόν, καὶ ὁ Λουδοβῖκος Ζ′. Ὁ Μανουὴλ ἔπεμψε πρὸς τοῦτον πρέσβεις ἀπαιτήσαντας ὅρκους σαφεστέρους τῶν ὑπὸ τοῦ Κορράδου δοθέντων, διότι ἐζήτησαν νὰ ὀμόσωσιν ὅ τε Λουδοβῖκος καὶ οἱ περὶ αὐτὸν μεγιστᾶνες ὄχι μόνον ὅτι οὐδεμίαν θέλουσι κυριεύσει πόλιν ἀνήκουσαν εἰς τὸ κράτος, ἀλλὰ προσέτι ὅτι θέλουσιν ἀποδώσει εἰς τὸ κράτος πάσας τὰς πόλεις ὅσας ἀνακτήσωσιν ἀπὸ τῶν Τούρκων. Καὶ τὴν μὲν πρώτην ὑπόσχεσιν ἔδωκαν ὅ τε Λουδοβῖκος καὶ οἱ περὶ αὐτόν, τοῦ δὲ δευτέρου ὅρου τὴν διευκρίνησιν ἀνέβαλον μέχρις οὗ συνεννοηθῶσι μετὰ τοῦ Κορράδου. Ὅτε δὲ ἀφικομένων αὐτῶν εἰς τὰ πέριξ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὁ βασιλεὺς ἐπανέλαβε τὴν ἀπαίτησιν, εἷς τῶν παρακολουθούντων τὸν γαλλικὸν στρατὸν ἀρχιερέων, ὁ ἐπίσκοπος Λάγγρης, ἀφοῦ πολλὰς ἐξήμεσεν ὕβρεις κατὰ τῶν Ἑλλήνων, δὲν ἐδίστασε νὰ προτείνῃ ἐν τῷ περὶ τούτου συγκροτηθέντι συμβουλίῳ τὴν κατάκτησιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἀλλ’ ἐπειδὴ οἱ μὲν χρηστότεροι τῶν σταυροφόρων ὑπέλαβον τὸ πρᾶγμα ἀλλότριον τοῦ σκοποῦ δι’ ὃν ἐξεστράτευσαν, οἱ δὲ συνετώτεροι ἀκατόρθωτον, ἐδέησε πάντες, πρὶν διαπεραιωθῶσιν εἰς Ἀσίαν, νὰ ὀμόσωσι τοὺς ἀπαιτηθέντας ὅρκους.
Ὁ Κορράδος εἶχε προπορευθῆ ἐπὶ τῷ σκοπῷ νὰ πολιορκήσῃ τὸ Ἰκόνιον, τὴν πρωτεύουσαν τοῦ ἐν τῇ μικρᾷ Ἀσίᾳ τουρκικοῦ κράτους· ἀλλ’ ἀποπλανηθεὶς τῆς ὁδοῦ ἔπαθε τα πάνδεινα, ἀπέβαλε τὰ ἐννέα δέκατα τοῦ στρατοῦ καὶ ἐπανῆλθε μετ’ ὀλίγον εἰς Νίκαιαν, ὅπου ἐν τῷ μεταξὺ ἀφίκετο καὶ ὁ Λουδοβῖκος. Ὁ Κορράδος εἰ καὶ εὗρε τοῦτον ἐν Νικαίᾳ μετὰ στρατοῦ ἀκεραίου ἐπελθόντα, δὲν ἐξηκολούθησε τὸν ἀγῶνα ἀθυμήσας ἐκ τοῦ ἀτυχήματος αὐτοῦ, ἀλλὰ διεχείμασεν ἐν Κωνσταντινουπόλει. Κατὰ δὲ τὸ ἔαρ τοῦ ἀκολούθου ἔτους, ἀπῆλθε μὲν διὰ θαλάσσης εἰς Παλαιστίνην καὶ μετέσχε τῆς πολιορκίας τῆς Δαμασκοῦ ἣν ἀνέλαβεν ὁ ἐν τῷ μεταξὺ ἐμβαλὼν εἰς τὴν Συρίαν βασιλεὺς τῆς Γαλλίας· ἀποτυχόντος ὅμως καὶ τούτου τοῦ ἐπιχειρήματος, ἐπέστρεψε τὸ φθινόπωρον τοῦ 1148 εἰς τὰ ἴδια, ἀφοῦ ἐπὶ ματαίῳ ἐξήντλησε τοὺς πόρους καὶ ἔφθειρε τοὺς μαχητὰς τῆς Γερμανίας ἐν τῷ ἀπερισκέπτῳ ἐκείνῳ ἀγῶνι. Καὶ οὐδ’ ὁ Λουδοβῖκος ὑπῆρξεν εὐτυχέστερος. Πολεμούμενος ὑπὸ τῶν Τούρκων ἔφθασε κακῶς ἔχων εἰς Ἀττάλειαν, ἐξ Ἀτταλείας δὲ διεπεραιώθη εἰς Συρίαν· ἐκεῖ ἀπέτυχεν, ὡς πρὸ μικροῦ εἴπαμεν, εἰς τὴν πολιορκίαν τῆς Δαμασκοῦ, ἀπέτυχεν ὡσαύτως εἰς τὴν πολιορκίαν τοῦ Ἀσκάλωνος, κατὰ δὲ τὸ ἔαρ τοῦ 1149 ἐπέστρεψε διὰ θαλάσσης εἰς Γαλλίαν ἄπρακτος. Τοιαύτη ἐγένετο ἡ δευτέρα σταυροφορία. Εἰ καὶ ἐστρατήγησαν αὐτῆς οἱ δύο ἰσχυρότατοι βασιλεῖς τῆς Εὐρώπης ἀπέβη ὅλως ἀτελέσφορος. Ἐπὶ τῆς πρώτης σταυροφορίας οἱ Δυτικοὶ κατώρθωσαν τοὐλάχιστον νὰ κυριεύσωσι πόλεις τινὰς τῆς Συρίας καὶ νὰ ἱδρύσωσιν αὐτόθι χριστιανικὸν βασίλειον. Ἐπὶ δὲ τῆς προκειμένης, οὐδεμιᾶς πόλεως ἐγένοντο κύριοι, τὸ δὲ χείριστον, ὡς ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ Γάλλος ἱστορικὸς Michaud, ἡ ἀποτυχία αὐτῶν ὑπῆρξεν ἄδοξος δι’ οὐδενὸς ἡρωϊκοῦ ἔργου κοσμηθεῖσα.
Καὶ τοῦτο ἐνῷ ὁ Μανουὴλ Κομνηνὸς ἐξαιρέτως ἐκλείσθη διὰ τῶν κατὰ τῶν Τούρκων ἀγώνων αὐτοῦ. Ἐπειδὴ οἱ πολέμιοι οὗτοι, μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τῶν σταυροφόρων, ἐπαναλαβόντες τὰς ἐχθροπραξίας εἶχον κυριεύσει πολλὰς πόλεις περὶ Πόντον καὶ ἐν Καππαδοκίᾳ, ὁ Ἕλλην βασιλεὺς ἐνίκησεν αὐτοὺς καὶ τοὺς ἠνάγκαοε νὰ εἰρηνεύσωσι καὶ νὰ ἀποδώσωσιν ὅλα τὰ φρούρια ὅσα εἶχον καταλάβει. Τότε ὁ δοὺξ τῆς Ἀντιοχείας Ῥενάλδος (Renaud de Chatillon) ἐδῄωσεν ἀνηλεῶς τὴν νῆσον Κύπρον νοήσας ὅμως μετ’ ὀλίγον ὅτι ἦτο ἀδύνατον ν’ ἀνθέξῃ εἰς τὸν Μανουήλ, ἔδραμεν εἰς Μάμιστραν ὅπου ἦτο κατ’ ἐκεῖνο τοῦ χρόνου ὁ βασιλεὺς, καὶ ἐζήτησε παρ’ αὐτοῦ συγγνώμην καὶ ὑπετάχθη εἰς ἁπάσας αὐτοῦ τὰς ἀπαιτήσεις μετὰ πλείστου ὅσου ἐξευτελισμοῦ. «Ἀφαιρεῖται μὲν την καλύπτραν τῆς κεφαλῆς, λέγει ὁ Κίνναμος, γυμνώσας δὲ τὼ χεῖρε ἄχρι καὶ ἐς ἀγκῶνας αὐτούς, ἀνυπόδετος σὺν τῶν μοναχῶν πολλοῖς διὰ μέσης τῆς πόλεως πορευόμενος ἔτι βασιλέα παραγίνεται. Ἐξῆπτο δὲ αὐτῷ τοῦ μὲν τραχήλου καλώδιον, χειρὶ δὲ τῇ ἑτέρα ξίφος ἐφέρετο. Ἦρτ’ οὖν τηνικαῦτα βῆμα λαμπρὸν καὶ Ῥενάλδος μὲν ἄποθέν που τῆς βασιλείου σκηνῆς ἵστατο, ὡς ἂν μὴ θαρρῶν τὴν εἰσφοίτησιν, ὁ δὲ τῶν ἀμονάχων μοναχῶν ὅμιλος ἀσάνδαλοὶ τε καὶ ἀκαλυφεῖς κεφαλὰς εἰσῄεσαν ἐπὶ βασιλέα, ἐπὶ γόνυ τε ὀκλάσαντες ἅπαντες, δάκρυα τε τῶν ὀφθαλμῶν ἔπεμπον καὶ τὰς χεῖρας ἀνέτεινον. Βασιλεὺς δὲ τὸ μὲν πρῶτον ἀνένευε παρακληθεὶς δ’ ὕστερον, παρελθεῖν τὸν πρίγκηπα ἐκέλευσεν. Εἰσελθόντι δὲ τρόπῳ τῷ εἰρημένῳ ἐπικαμφθεὶς ἀφῆκεν αὐτῷ τὸ ἐμπαροίνημα, ὅρκοις ἄλλα τε πολλὰ πιστωσαμένῳ, ὅσα δηλαδὴ βασιλεῖ βουλομένῳ ἐτύγχανε, καὶ δὴ καὶ ἀρχιερέα ἐκ Βυζαντίου εἰς Ἀντιόχειαν κατὰ ἔθος πέμπεσθαι τὸ παλαιόν.» Καὶ ταῦτα πάντα ἐγένοντο ἐπὶ παρουσίᾳ τῶν πρέσβεων πολλῶν ἐθνῶν, χριστιανικῶν τε καὶ μωαμεθανικῶν οἵτινες εὑρεθέντες τότε παρὰ τῷ βασιλεῖ ἐν Κιλικίᾳ εἶδον μετὰ θαυμασμοῦ τὸν ἐξευτελισμὸν ἐκεῖνον τοῦ πρίγκηπος τῆς Ἀντιοχείας καὶ κατενόησαν ἐκ τούτου πόσον μεγάλη ἦτο ἡ δύναμις τοῦ ἐν Κωσταντινουπόλει μονάρχου «Ὅτε δή, ἐξακολουθεῖ ὁ Κίνναμος, καὶ θαῦμα κατεῖχε τοὺς ὅσοι τηνικάδε ἐτύγχανον πρέσβεις ἐνταῦθα παρατυχόντες τῶν κατὰ τὴν Ἀσίαν ἐθνῶν, Χωρασμίων τε καὶ Σουσίων καὶ Ἐκβατάνων, Μηδικῆς τε τῆς ἁπάσης καὶ Βαβυλῶνος, ὧν δὴ τὸν ἄρχοντα μέγαν ἐκεῖνοι κλεΐζουσι σουλτάν, Νουραδδίν τε τοῦ Βερβοιαίου σατράπου, καὶ Ἰαγουπασᾶν τοῦ Περσῶν φυλάρχου, καὶ Ἀβασγῶν καὶ Ἰβήρων, ἔτι δὲ καὶ Παλαιστινῶν καὶ Ἀρμενίων τῶν ἐπέκεινα Ἰσαύρων.» Τὸ χαρακτηριστικώτατον ἐπὶ τοῦ προκειμένου εἶναι ὅτι ὁ Michaud ἀπεσιώπησεν ἁπάσας ταύτας τὰς σκηνὰς καὶ ὅσας μετ’ ὀλίγον θέλομεν ἀναφέρει· ἀλλ’ ἡ ἀλήθεια συγκαλύπτεται μὲν πολλάκις ὑπὸ τοῦ νέφους τῶν πολιτικῶν συμφερόντων, δὲν βραδύνει ὅμως νὰ ἐπιτείλῃ αὖθις λαμπροτάτη. Ὁ καλὸς κἀγαθὸς Ichlumberger γεγονυΐα τῇ φωνῇ πρό τινων ἐτῶν ἐβεβαίωσεν ὅτι ὁ Ῥενάλδος, ἡμίγυμνος καὶ φέρων καλώδιον περὶ τὸν τράχηλον, καθικέτευσε τὸν βασιλέα Μανουὴλ νὰ τὸν συγχωρήσῃ καὶ ὤμοσε πίστιν εἰς αὐτόν.
Ἐκ τῶν ὑποχρεώσεων ἃς τότε ἀνέλαβεν ὁ Ῥενὰλδος μία ἦτο, ὡς πρὸ ὀλίγου εἴπομεν, «καὶ ἀρχιερέα ἐκ Βυζαντίου πέμπεσθαι εἰς Ἀντιόχειαν κατὰ ἔθος τὸ παλαιόν·» ἄλλα πλὴν τούτου συνωμολογήθη ὅτι ἡ Ἀντιόχεια θέλει παρέχει τῷ βασιλεῖ ὡρισμένον τι ποσὸν στρατευμάτων ὁσάκις οὗτος τὸ ἀπῄτει. Συγχρόνως καὶ ὁ ἡγεμὼν τῶν Ἀρμενίων Τερόζης ὤμοσεν ὅρκον πίστεως εἰς τὸν αὐτοκράτορα. Καὶ τότε, τῷ 1156, ὁ Μανουήλ, κατελθὼν εἰς Συρίαν, εἰσήλασε τροπαιοῦχος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν. Ὁ μὲν Ῥεναλδος, πεζὸς παραπορευόμενος, ἐκράτει τὸν ἀναβολέα αὐτοῦ, ὁ δὲ βασιλεὺς τῶν Ἱεροσολύμων Βαλδουΐνος Γ′, ἔφιππος μέν, μακρὰν δὲ ἄποθεν παρηκολούθει. Τὸ περίεργον εἶναι ὅτι ὁ αὐτοκράτωρ ἦν περιβεβλημένος διττοὺς θώρακας, καὶ ἐπανωφόριον κατάλιθον, τοῦ ὁποίου τὸ βάρος δὲν ἦτο ὀλιγώτερον τοῦ βάρους τῶν δύο θωράκων, καὶ στέφος καὶ τἆλλα τῷ βασιλεῖ ἐξ ἔθους. Οὐδὲν ἧττον δὲ καὶ ὅτε ἔφθασεν εἰς τὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Πέτρου ἀπέβη τοῦ ἵππου ἐλαφρότατα, καὶ ὅτε ἐξῆλθε τοῦ ναοῦ, ἀνέθορεν αὖθις σὺν ἅλματι ἐπὶ τὸν ἵππον, ὥσπερ οὐδὲ τῶν ψιλῶν τις καὶ ἀόπλων. Εἰς Ἀντιόχειαν παρέμεινεν ὀκτὼ ἡμέρας, καθ’ ἃς οἱ κάτοικοι τῆς πόλεως ταύτης ἐδικάζοντο ὑπ’ αὐτοῦ καὶ οὐχὶ ὑπὸ τοῦ Βαλδουΐνου.
Οὐδὲ εἰς ταῦτα περιωρίσθη ὁ θρίαμβος τοῦ Μανουήλ. Ἐξ Ἀντιοχείας ὥρμησεν ἐπὶ τὴν ἅλωσιν τοῦ Χαλέπ, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Νουρεδδίν, ὁ τῆς πόλεως ταύτης σουλτάνος, ἐξῃτήσατο τὴν εἰρήνην ἐπὶ τῇ ἀποδόσει ὅλων τῶν χριστιανῶν αἰχμαλώτων (16,000 Γάλλων καὶ Γερμανῶν, ἀθλίων λειψάνων τῆς δευτέρας σταυροφορίας) καὶ τῇ ὑποσχέσει ὅτι θέλει ἕπεται αὐτῷ εἰς ὅλους τοὺς κατὰ τὴν Ἀσίαν πολέμους. Ὁ Μανουὴλ ἤξευρεν ὅτι ἡ ὑπόσχεσις αὕτη δὲν θέλει τηρηθῆ· ἐπιθυμῶν ὅμως νὰ ἐπιτύχῃ τὴν ἐλευθερίαν τῶν ὁμοθρήσκων, συνῄνεσε νὰ παραιτηθῇ τοῦ ἐπιχειρήματος.
Ἐπιστρέψας δὲ εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ θριαμβεύσας, ἐπανέλαβε τῷ 1157 τὸν ἀδιάκοπον κατὰ τῶν Τούρκων τῆς μικρᾶς Ἀσίας πόλεμον, καὶ πολλάκις κατετρόπωσεν αὐτούς, ὥστε ὁ τοῦ Ἰκονίου σουλτάνος Ἀζεδδὶν προέτεινε τῷ 1158 νὰ εἰρηνεύσῃ ἐπὶ τῇ ἀποδόσει ὅλων τῶν αἰχμαλώτων, ἔτι δὲ ὑποσχόμενος ὅτι θέλει παρέχει κατ’ ἔτος τῷ βασιλεῖ στρατιωτικόν τι σῶμα, ὅτι δὲν θέλει ἐπιτρέψει ἐπιδρομήν τινα εἰς τὰς χώρας τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, ὅτι πάσῃ δυνάμει θέλει ἀντιταχθῆ εἰς τὰς ἐχθροπραξίας τῶν ἄλλων μουσουλμάνων ἡγεμόνων, ὅτι θέλει ἀποδώσει πάντα τὰ φρούρια ὅσα ἐκυρίευσεν ἀπ’ ἀρχῆς τῆς τοῦ Μανουὴλ βασιλείας καὶ ὅτι θέλει πιστῶς ἐκτελεῖ πάσας τὰς διαταγὰς τοῦ αὐτοκράτορος. Κατὰ δὲ τὸ ἀκόλουθον ἔτος αὐτὸς ὁ σουλτάνος, ἐλθὼν εἰς τὴν βασιλεύουσαν, ἐπανέλαβεν ὅλους τούτους τοὺς ὅρκους.
Τοιαύτη ἐγένετο ἐν ταῖς κεφαλαιωδεστέραις αὐτῆς περιπετείαις ἡ βασιλεία τοῦ Μανουὴλ Κομνηνοῦ, τοῦ θανόντος τῷ 1180.
Κ. Παπαρρηγοπουλου