Γεωγραφία Στοιχειώδης/Μέρος Α΄/Βιβλίον Β΄/Κεφάλαιον Ε΄
| ←Κεφάλαιον Δ΄ | Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα, περιόδου Β′ Μέρος Α΄, Βιβλίον Β΄, Κεφάλαιον Ε΄ |
Μέρος Β΄/Εἰσαγωγή→ |
169. Τὰ ὕδατα ταῦτα γεννῶνται ἀπὸ τὰ τοῦ Ὠκεανοῦ, τὰ ὁποῖα μεταμορφούμενα εἰς ἀτμοὺς (133), σηκόνονται εἰς τὸν ἀέρα καὶ συστήνουσι τὰ σύννεφα, διαλυόμενα καὶ αὐτὰ ἔπειτα εἰς βροχήν. Παρετήρησαν ὅτι τὰ ὑψηλὰ ὄρη ἐπισύρουσι τὰ νέφη· καὶ ἐπειδὴ αἱ κορυφαὶ αὐτῶν εὑρίσκονται εἰς μέρος τῆς ἀτμοσφαίρας ψυχρότατον (131), ἐκεῖ ἐπάνω διαλύονται οἱ ἀτμοὶ ἀφθονώτεροι εἰς νερὸν καταπίπτοντες ἢ εἰς χιόνα. Ἐκ τούτων δὲ συστήνονται τὰ παγεῖα, ἢ σωροὶ πάγων καὶ χιόνων κοκκαλιασμένων, οἱ ὁποῖοι λυόμενοι καὶ ἀνανεούμενοι ἀκαταπαύστως γίνονται ἄφθονοι πηγαὶ ὑδάτων· ὅθεν τὰ ὄρη ταῦτα εἶναι οἱ κυριώτεροι ὑδροδόχοι, οὕτως εἰπεῖν, τῶν ὑδάτων τῆς ξηρᾶς.
170. Τὰ νερὰ διαπερῶσι τὴν ἐπιφάνειαν τῆς Γῆς, ἐνσταλάζοντα μέσα εἰς αὐτὴν, καὶ συνάγονται εἰς ὑδροδόχους· ἔπειτα ἐκεῖθεν ἐκρέοντα συνιστῶσι τὰς πηγάς. Αἰ δὲ πηγαὶ λέγονται διαρκεῖς ἢ ἀένναοι, ἐὰν ῥέωσιν ἀδιαλείπτως· διαλείπουσαι δὲ, ἐὰν ὁ ῥοῦς των ὑπόκηται εἴς τινας μεταβολὰς ἢ στερεόσεις περιοδικάς· μεταλλικαὶ, ἐὰν τὰ νερὰ αὐτῶν περιέχωσι διαλελυμένας οὐσίας τινας μεταλλικάς. Ὀνομάζονται δὲ καὶ ἰαματικαὶ, ὅταν ἦναι ὠφέλιμα τὰ νερά των εἰς ἰατρείαν τινῶν ἀσθενειῶν ἢ νοσημάτων. Τὰ δὲ νερὰ ταῦτα εἶναι ψυχρὰ ἢ θερμά· εἰς τὴν τελευταίαν περίπτωσιν λέγονται λουτρὰ, ἢ θερμὰ νερὰ ἁπλῶς.171. Ἐπειδὴ τὰ νερὰ δὲν ῥέουσιν, εἰμὴ δ’ ὅ,τι τείνουσι πάντοτε πρὸς τὰ κατώτερα ἢ τὰ πλησιέστερα εἰς τὸ κέντρον τῆς Γῆς μέρη (158), οἱ χαμηλοὶ τόποι εἶναι τὸ δοχεῖον πολλῶν πηγῶν, ἐξ ὧν συνιστᾶται ἓν ῥυάκιον. Πολλὰ ῥυάκια ἑνονόμενα συνιστῶσιν ἓν μικροποτάμιον· πολλὰ μικροπόταμα ἡνωμένα κάμνουσιν ἓν μέγα ῥεῦμα νεροῦ, τὸ ὁποῖον λέγεται ποταμὸς, ὅταν φυλάσσῃ τὸ αὐτὸ ἐπώνυμον, ἕως οὗ νὰ ἑκβῇ εἰς τὴν θάλασσαν. Ὁ τόπος, ὅπου ἑνόνονται δύο μικροπόταμα λέγεται συμβολή. Τὰ δὲ λεγόμενα δεξιὰ, ἢ ἀριστερὰ μέρη, ἢ ὄχθη, ἑνός τινος ποταμοῦ, εἶναι σχετικὰ ὡς πρὸς τὸν καταβαίνοντα αὐτὸν τὸν ποταμὸν ἄνθρωπον, ἢ τὸν ἐστραμμένον πρὸς τὰς ἐκβολάς του. Ἡ ἔκτασις ἢ τὸ ἄθροισμα ὅλων τῶν κατωφερειῶν, ἤτοι τῶν κατωφερῶν μερῶν, ἐξ ὧν καταῤῥέουσι τὰ νερὰ λέγεται κλιτὺς ἢ πλ. κλιτύες (versants)· ὁ δὲ τόπος, ὅπου τὰ καταῤῥέοντα νερὰ ἑνόνονται εἰς ἕνα ποταμὸν ἢ εἰς ἓν μικροπόταμον, ὀνομάζεται Λεκάνη ἢ Λεκανοπέδιον (bassin)([1]) Τὸ Λεκανοπέδιον ἑνὸς ποταμοῦ λέγεται πρώτιστον· τὸ δὲ παραποτάμου τινὸς, χυνομένου εἰς τὸν ποταμόν εἷναι δευτερεῦον· τὸ δὲ μικροποτάμου, μικροτέρου δηλαδὴ ἀπὸ τὸ ἀνωτέρω παραπόταμον, λέγεται τριτεῦον. Τὰ ὅρια τὰ διαχωρίζοντα δύο συνεχῆ λεκανοπέδια ὀνομάζονται σημεῖα μεριστικὰ τῶν ὑδάτων. Τῶν δὲ μεγάλων λεκανοπεδίων τὰ μεριστικὰ σημεῖα εἶναι ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σειραὶ ὀρέων συνιστώντων τὰς κλιτύας.
Ὀνομάζουσι σύῤῥουν ἢ συμβολὴν τὴν ἕνωσιν δύο ποταμίων ἢ μικροποτάμων· ἐκβολαὶ δὲ ἢ στόμα λέγεται τὸ μέρος, ὅπου ὁ ποταμὸς ἐκβαίνει εἰς τὴν θάλασσαν. Ἐνίοτε συμβαίνει νὰ σχίζεται εἷς ποταμὸς εἰς δύο βραχίονας ὀλίγον ἀνωτέρω τῶν ἐκβολῶν του, ὡς ὁ Νεῖλος εἰς τὴν Αἴγυπτον· τότε ὁ μεταξύ τῶν δύο βραχιόνων καὶ τῆς παραλίας περιλαμβανόμενος τόπος ὀνομάζεται Δέλτα ἀπὸ τοῦ σχήματος τοῦ στοιχείου τούτου.
172. Ὅταν τὰ διαῤῥέοντα ὕδατα εὑρίσκωνται εἴς τινα τόπον ἐπιτήδειον νὰ κρατῆ ἱκανὴν ποσότητα αὐτῶν, συστήνουσι τότε ἓν ὅλον, τὸ ὁποῖον κατὰ τὴν ἔκτασίν του λέγεται λίμνη ἢ λάκκος. Εἶναι δὲ πολλαὶ λίμναι δεχόμεναι ἓν ἢ πολλὰ ποτάμια καὶ δὲν ὑπερεκχειλίζονται ποτὲ, ἐπειδὴ κατ’ ἀναλογίαν τῆς ἐκτάσεως αὐτῶν ἡ γινομένη ὑπὸ τοῦ Ἡλίου ἐξάτμισις ἀρκεῖ εἰς ἀφαίρεσιν τοῦ περισσεύοντος νεροῦ. Εἶναι δ’ ἄλλαι πάλιν δι’ ὧν διέρχονται ποτάμια. Τὰ δὲ ἕλη (βάλτοι) εἶναι συναγωγὴ ὑδάτων ὀλιγώτατα βαθέων, τὰ ὁποῖα γίνονται ἀπὸ νερὰ μὴ ἔχοντα πόθεν ῥύσιν ἢ ἔξοδον.173. Οἱ διασημότεροι ποταμοὶ εἶναι· εἰς μὲν τὴν Εὐρώπην ὁ Ῥῆνος, ὁ Μεύσης καὶ ὁ Ἐσκῶτος μεταξὺ Γαλλίας καὶ Γερμανίας· ὁ Δούναβις, ὁ ῥέων διὰ τῆς Γερμανίας, Αὐστρίας καὶ Τουρκίας· ὁ Ῥοδανὸς, ὁ Σηκουάνας (Σαίνα) Λουάρης καὶ Γαρούμνας ῥέουσιν εἰς τὴν Γαλλίαν· ὁ Ἕβρος, ὁ Μίγχος ὁ Γουαδαλκουΐρος, ὁ Γουαδιάνας, ὁ Τάγος, εἰς τὴν Ἱσπανίαν· ὁ Πάδος, ὁ Ἀδίγης, ὁ Ἄρνος, ὁ Τίβερις εἰς τὴν Ἰταλίαν· ὁ Βέσερ, εἰς τὴν Γερμανίαν· ὁ Ὄδερος, εἰς τὴν Πρωσσίαν· ὁ Οὐϊστούλας, εἰς τὴν Πολωνίαν· ὁ Δουΐνας, ὁ Νεύας, Βόλγας· ὁ Οὐράλης, ὁ Δὼν, ὁ Δνιέπερ, καὶ ὁ Δνιέστερ εἰς τὴν Ῥωσσίαν.
Ἐκ τῶν ἀνωτέρω ποταμῶν χύνονται ὁ μὲν Δουΐνας εἰς τὴν Λευκὴν θάλασσαν· εἰς δὲ τὴν Βαλτικὴν ὁ Δύνας, ὁ Νεύας, ὁ Οὐϊστούλας, ὁ Ὄδερος εἰς δὲ τὴν Μαύρην θάλασσαν ὁ Δνιέπερ, ὁ Δνιέστερ καὶ ὁ Δούναβις, ὁ δὲ Δὼν εἰς τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν· εἰς δὲ τὴν Κασπίαν ὁ Βόλγας καὶ Οὑράλης. Εἰς δὲ τὴν Βορείαν θάλασσαν ὁ Ῥῆνος, ὁ Ἔλβας, ὁ Βέσερ, ὁ Μεύσης καὶ ὁ Ἐσκῶτος· ὁ δὲ Σηκουάνας, εἰς τὴν Μάγχην. Εἰς δὲ τὸν Ἀτλαντικὸν Ὠκεανὸν ὁ Λουάρης, Γαρούμνας, ὁ Μίγχος, ὁ Γουαδιάνας, ὁ Γουαδαλκουΐρος καὶ ὁ Τάγος· εἰς δὲ τὴν Μεσόγειον ὁ Ἔβρος, ὁ Ῥοδανὸς, ὁ Ἄρνος καὶ ὁ Τίβερις· ὁ δὲ Πάδος καὶ Ἀδίγης εἰς τὴν Ἀδριατικὴν θάλασσαν.
Παραπόταμα δὲ διάσημα ὑπάρχουσιν ὑπὲρ τὰ 30 χυνόμενα εἰς τοὺς ἄνω ποταμούς· οἷον ὁ Ἄρ, ὁ Νέκερος, ὁ Μαίνης καὶ Μοσέλας χυνόμενοι εἰς τὸν Ῥῆνον. Ὁ Ὑόννης, Μάρνης, καὶ Ὀάσης χυνόμενοι εἰς τὸν Σηκουάναν· ὁ Ἴσαρος Ἴννος, Δραῦος, Σαῦος, Θεῖσος καὶ Προῦτος χυνόμενοι εἰς τὸν Δούναβιν κτλ.
174. Εἰς δὲ τὴν Ἀσίαν, ὁ Εὐφράτης καὶ ὁ Τίγρις ῥέουσιν εἰς τὴν Ἀσιατικὴν Τουρκίαν, καὶ ἡνωμένοι διὰ τῶν αὐτῶν ἐκβολῶν χύνονται εἰς τὸν Περσικὸν κόλπον· ὁ Ἰνδὸς καὶ ὁ Γάγγης, ῥέουσιν εἰς τὰς Ἰνδίας· ὁ Αὔας, καὶ ὀ Κομδόϊος εἰς τὴν χώραν τῶν Βιρμάνων καὶ εἰς τὸ βασίλειον τῆς Σιάμης· ὁ Κιάγγος καὶ Ὁάγγος, εἰς τὴν Κίναν· ὁ Σαγγαλιένος ἢ Ἀμὺρ εἰς τὴν Σινικὴν Ταρταρίαν· ὀ Λένας, ὁ Ἰενισῆς, ὁ Ὄβις εἰς τὴν Ἀσιατικὴν Ῥωσσίαν χυνόμενοι εἰς τὴν παγωμένην θάλασσαν· ὁ Ζιχοῦνος καὶ ὁ Σὴρ ῥέουσιν εἰς τὸ ἐσωτερικὸν, χυνόμενοι εἰς τὴν Ἀράλην λίμνην.
175. Εἰς τὴν Ἀφρικὴν ῥέει ὁ Νεῖλος διαβρέχων τὴν Ἀβυσσινίαν, τὴν Νουβίαν, καὶ τὴν Αἴγυπτον, καὶ ἐκβάλλων εἰς τὴν Μεσόγειον· εἰς δὲ τὸν Ἀτλαντικὸν ὠκεανὸν ἐκβάλλουσιν· ὁ Νίγρις ῥέων ἀπὸ τοὺς ἐσωτερικοὺς τόπους ἀπὸ Δ: πρὸς Ἀν: ὁ Σενεγάλης καὶ Γαμβίας διαῤῥέοντες εἰς τὴν Δ: παραλίαν· ὁ δὲ Γουάντσας ἢ Ζάϊρος, εἰς τὴν Κογγώ· ὁ δὲ Κουάμας ἢ Ζαμβέζης, καὶ Κουϊλιμάγγης, ῥέουσιν εἰς τὴν Ἀν: παραλίαν χυνόμενοι εἰς τὸν Ἰνδικὸν Ὠκεανόν.
176. Εἰς τὴν βορείαν Ἀμερικὴν ῥέει ὁ Μισισιπὴς ὅς τις δεχόμενος τὸν Μισουρῆν, καὶ τὸν Ὅχιον, ἐκβάλλει εἰς τὸν Μεξικ: κόλπον, καθὼς καὶ ὁ Ῥιοβραῦος· ὁ δὲ Κολομβίας ἢ Ὀρηγώνης, καὶ ὁ Σακραμέντος ἐκβάλλουσιν εἰς τὸν Εἰρηνικὸν ὠκεανόν. Ὁ δὲ Κολοράδος χύνεται εἰς τὸν κόλπον τῆς Καλλιφορνίας· ὁ δὲ Ποτομάκης καὶ ὁ Δελαυάρης, ῥέοντες διὰ τῶν Ἡνωμένων ἐπικρατειῶν, καθὼς καὶ ὁ τοῦ Ἁγίου Λαυρεντίου, χύνονται εἰς τὸν Ἀτλαντικόν. Εἰς δὲ τὸν Παγωμένον Ὠκεανὸν χύνονται ὁ Μακενσίας ἐξερχόμενος ἀπὸ τὴν Λίμνην τοῦ Σκλάβου.
Εἰς δὲ τὴν Μεσημβρινὴν Ἀμερικὴν ῥέει ὁ μέγιστος τῶν ποταμῶν τῆς Γῆς, ὁ τῶν Ἀμαζόνων, μὲ τὸν ὁποῖον λαμβάνει συγκοινωνίαν ὁ Ὀρενόκος διὰ τοῦ Κασικαρῆ. Ὁ δὲ Λαπλάτας πηγάζων ἀπὸ τὴν Βρασιλίαν καὶ δεχόμενος πολλὰ παραπόταμα διαβρέχει αὐτὴν καὶ τὴν Παραγουάην καὶ τὴν Λαπλατίαν, χυνόμενος εἰς τὸν Ἀτλαντικὸν, ὡς καὶ ὁ τῶν Ἀμαζόνων.
177. Αἰ δὲ ἐπισημότεραι λίμναι εἰς μὲν τὴν Εὐρώπην εἶναι· ἡ τῆς Γενεύης, διὰ τῆς ὁποίας διέρχεται ὁ Ῥοδανός· ἡ τῆς Κωνσταντίας, διὰ τῆς ὁποίας καὶ αὐτῆς διέρχεται ὁ Ῥῆνος· ἡ λίμνη ἡ λεγομένη Μαϊόρη (Μείζων), διὰ τῆς ὁποίας διερχόμενος ὁ Τίκινος χύνεται εἰς τὸν Πάδον· ἡ τῆς Περουσίας (Θρασυμένη) καὶ ἡ τοῦ Κελάνου, εἰς τὴν Ἰταλίαν· ἡ Βαλατόνη εἰς τὴν Αὐστρίαν· ἡ Μελέρη καὶ Οὐενέρη, εἰς τὴν Σουηδίαν· ἡ Ὄνεγα καὶ Λάδογα καὶ Ἰλμένη, εἰς τὴν Ῥωσσίαν.
178. Κατὰ δὲ τὴν Ἀσίαν εἶναι ἡ λεγομένη διὰ τό μέγεθός της Κασπία θάλασσα, εἰς τὴν ὁποίαν χύνεται ὁ Βόλγας ποταμὸς καὶ ὁ Ζάϊκος· πρὸς Ἀνατ: δ’ αὐτῆς ἡ Ἀράλη εἰς τὴν Τουρκεστανὴν κειμένη, καὶ ἔτι ἀνατολικώτερον ἡ Βαϊκάλη εἰς τὰ μεσημβρινὰ μέρη τῆς Σιβηρίας· ἡ εἰς τὴν Συρίαν Ἀσφαλτῖτις, λεγομένη καὶ νεκρὰ θάλασσα, εἰς τὴν ὁποίαν χύνεται ὁ Ἰορδάνης ποταμός. — Κατὰ δὲ τὴν Ἀφρικὴν εἶναι ἡ Δεμβαία εἰς τὴν Ἀβυσσινίαν, διασχιζομένη ὑπὸ τοῦ Νείλου· ἡ Μαραύη εἰς τὴν Καφρερίαν καὶ ἡ Τσάδη εἰς τὴν Νιγριτίαν. — Εἰς δὲ τὴν Βορ: Ἀμερικὴν κεῖνται αἱ ἑξῆς λίμναι· ἡ Σουπεριόρα, ἡ Ὑρόνη, Μιχιγγάνη, Ὀνταρία καὶ Ἐριῆ, αἱ ὁποῖαι χυνόμεναι ἡ μία μέσα εἰς τὴν ἄλλην συστήνουσι τὸν ποτ: τοῦ Ἁγίου Λαυρεντίου. Αἱ δὲ λίμναι Οὐϊνιπέγη, ἡ Ὀρεία, καὶ ἡ τοῦ Σκλάβου κεῖνται βορειότεραι. Εἰς δὲ τὴν Μεσημβρ: Ἀμερικὴν ὀνομασταὶ λίμναι εἰσίν ἡ τοῦ Μαρακαΐβου εἰς τὴν Κολομβίαν κειμένη, καὶ ἡ Τιτικάκη εἰς τὴν Περουϊανὴν· ἡ δὲ Νικαραγοῦα κεῖται εἰς τὴν Κεντρικὴν Ἀμερικήν.179. Ἐν γένει οἱ μεγαλείτεροι ποταμοὶ καταβαίνουσιν ἀπὸ τὰς ὑψηλοτέρας σειρὰς τῶν ὀρέων (169). Μ’ ὅλα ταῦτα εἶναι καὶ εἰς τοῦτο τινες ἐξαιρέσεις, τῶν ὁποίων ἡ ἐπισημοτέρα εἷναι ὁ Βόλγας, ὁ μέγιστος τῶν ποταμῶν τῆς Εὐρώπης, ῥέων εἰς τὴν Ῥωσσίαν, καὶ λαμβάνων τὰς πηγάς του ἀπὸ μικρὰ βουνὰ, ἐκ τῶν ὁποίων ὅμως καταῤῥέουσι καὶ οἱ λοιποὶ ποταμοὶ τῆς Ῥωσσίας (175).
180. Ἐνίοτε συμβαίνει ὁ ῥοῦς τῶν ὑδάτων νὰ διαλλάσσῃ ἀποτόμως τὴν τῆς ὁμοσταθμίας του ἐπιφάνειαν· τότε τὸ νερὸν καταπίπτει μὲ ὁρμὴν καὶ κάμνει ἓν κατάπτωμα, ἢ κατάδουπον, ἢ καταῤῥάκτην, ἢ συγκατάπτωμα, ὅταν ἔχῃ πολλὰς ἀλληλοδιαδόχους καταπτώσεις τὸ νερόν. Οἱ ὀνομαστότεροι εἰς τὴν Εὐρώπην καταῤῥάκται εἶναι ὁ τοῦ Ῥήνου εἰς τὴν Ἑλβετίαν, καὶ ὁ τοῦ Βελίνου εἰς τὸ Τέρνον τῆς Ἰταλίας. Εἰς δὲ τὴν Ἀμερικὴν εἶναι ὁ τοῦ Νιαγάρα μεταξύ τῆς λίμνης Ἐριῆς καὶ τῆς Ὀνταρίας (178). Ὅταν δὲ ἡ ἀλλαγὴ τοῦ ὁμοστάθμου τῆς ἐπιφανείας γίνηται ὀλιγώτερον ἀποτόμως, ἡ κατάπτωσις τοῦ νεροῦ λέγεται ἀγαῤῥόης. Τοιοῦτοι εἶναι οἱ καταῤῥάκται τοῦ Νείλου οἱ εἰς τὸ Ἀσούανον.
- ↑ Καὶ αἱ θάλασσαι παρομοίως λέγονται λεκάναι ὡς πρὸς τὰς περὶ αὐτὰς κλιτύας καὶ τὰ ἐκ τούτων ἐκβάλλονται εἰς ἐκείνας νερά. Ὁ Μ.