Αφορμές
| Ἀφορμές ἀντὶ γιὰ πρόγραμμα Συγγραφέας: |
| σελ. 1-3 από το τεύχος 1 (1911) του περιοδικού «Γράμματα». Δημοσιεύτηκε χωρίς υπογραφή, αποδίδεται στον Δημητρό Ζαχαριάδη, έναν εκ των ιδρυτών του περιοδικού (βλ. Μαρία Ρώτα, Το Περιοδικό Γράμματα της Αλεξάνδρειας (1911-1919), διδακτορική διατριβή (ανέκδοτη), Αθήνα 1994.) |
Ἴσως τὰ νοήματα νὰ εἶναι ἰσάξια μὲ τὴ δράση. Ἴσως καὶ νἆναι ἀνώτερα, ἀφοῦ αὐτὰ εἶναι ἁρμονικὰ ἐνῶ ἡ δράση δυσαρμονικιά.
Ἡ αἴσθηση — πρόσκαιρη — δὲν μπορεῖ νὰ ὀργανωθεῖ, καί, μολονότι εἶναι τὸ πρῶτο, τὸ ἄδολο ὑλικὸ τῆς σκέψης, μὲ τὸ νἄχει ἀνεξερεύνητο ἐλατήριο τὴν ἀσυνάρτητη πηγὴ τῆς Ζωῆς, δὲν μπορεῖ οὔτε ν’ ἀντιπροσωπεύσει τὴν πραγματικότητα — τὴν ἀνθρώπινη πραγματικότητα. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο, ἡ γύρω μας ζωή, ποὺ μᾶς συνεπαίρνει σ’ ἕνα ἀνοργάνωτο ρεῦμα, σὲ ρεῦμα ποὺ τὸ ἀναταράζουν οἱ ἄνεμοι τοῦ μυστηρίου, μᾶς κάνει ἐντύπωση ὀνείρου. Ὀνείρου ἐντύπωση καὶ ἡ σειρὰ τῶν αἰσθήσεων, ποὺ ὑφαίνουν τὸν καθημερινὸ βίο μας. Ὄνειρο ἀκόμα οἱ μορφές, τὰ χρώματα, οἱ ἦχοι.
Καὶ ὅμως, μέσα στὴν ἄπειρη ποικιλία καὶ ἀστάθεια τῶν φαινομένων, τὸ νόημα μονάχα κυβερνᾶ μὲ κάποιαν ἀτάραχη σταθερότητα, καὶ μὲ σχετικιὰ ἀθανασία... Στρεβλώνει — κάθε ἀντίληψη καὶ στρέβλωση.— Ἀλλὰ μήπως καὶ ἡ αἴσθηση εἶναι ἀπόλυτη; Ἔτσι τὸ νόημα φανερώνεται ἀπαραίτητο, μιὰν ἀνάγκη, ἕνας τρόπος ἄρτιος ζωῆς:
Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο θὰ ἐπιθυμούσαμε καὶ μεῖς, στὶς σελίδες τῶν ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ νὰ ζούσανε νοήματα καὶ μερικὲς παραστάσεις τῆς Ζωῆς.
Ὄχι μόνο μιὰ βαθειὰ βιοτικὴ ἀνάγκη ἱκανοποιοῦμεν ἔτσι, ὄχι μόνο τέτοιαν προσπάθεια θεωροῦμεν ἰσάξια μὲ κάθε δράση, ἀλλὰ καὶ μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο σὲ κάποιο καθρέφτη ἀντικρύζουμε τὴν συνείδησή μας.
Ἄν εἴχαμε σκοπὸ ν’ ἀκολουθήσουμε καμμιὰ φιλολογικὴ σχολή, οὔτε ὁ δυσκολολόγιστος κλασικισμός, οὔτε ὁ ξεμάλλιαρος φουτουρισμός, οὔτε ὁ συμβολισμὸς ὁ στρυφνός, οὔτε ὁ ρωμαντισμὸς ὁ πολύχρωμος, οὔτε ὁ φωτογραφικὸς ρεαλισμὸς θὰ μᾶς σκλάβωναν. Τὸ νόημα, ἡ εἰκόνα, τὸ αἴσθημα, ὅταν χυθοῦν στὴ μήτρα ὡρισμένης σχολῆς, παίρνουν τὴν ἀποκρουστικὴ μορφὴ βιομηχανικοῦ προϊόντος, συγγενεύουν ἄμεσα μὲ τὴν κοινοτυπία, την ἐνσάρκωση αὐτὴ τοῦ. Ἄσχημου.
Ἀλλὰ καὶ ἄν εἴχαμε σκοπὸ νὰ δημιουργήσουμε σχολή, γιὰ μοναδικὸ περιορισμό, γιὰ μοναδικὸ κοινὸ μέτρο της, θὰ θέλαμε τὴ συγκίνηση.
Ἡ συγκίνηση φανερώνει ψυχικὴ δύναμη, ἀλλὰ προπάντων εἶναι κριτήριο πρωτοτυπίας. Ὅπου συγκίνηση, ἡ κοινοτυπία δὲν ἔχει ὑπόσταση. Ὁ ξερότερος μαθηματικὸς ὑπολογισμός, ὅπως καὶ ὁ πιὸ φανταχτερὸς λυρισμός, στὴ συγκίνηση θάβρουν τὴ μάννα ποὺ τοὺς γεννᾶ, τοὺς θρέφει, τοὺς φέρνει σὲ τέλειο δημιούργημα.
Βέβαια θὰ ὑπάρχει — ἀφανέρωτος ἀκόμα — κάποιος κοινὸς σύγχρονος τρόπος νά αἰσθανόμαστε τὴν ὕπαρξη, (ὅπως αὐτὸ γίνηκε στὰ περασμένα χρόνια.) Ἀλλὰ σ’ αὐτὸν τον τρόπο θὰ δώκουν ἔκφραση, σάρκα, μονάχα ἰσχυρὲς συγκινήσεις δυνατῆς ψυχῆς, ποὺ μόνες πάλι θὰ μπορέσουν καὶ νὰ καταστρώσουν μιὰ παράσταση Ζωῆς, ἱκανὴ νὰ λυγίσει τὶς θελήσεις, νὰ ἀναπαύσει — προσωρινὰ — τὶς ἀνήσυχες συνειδήσεις, νὰ χρησιμεύσει γιὰ κοινὸ πρόσκαιρο ἰδανικό, γιὰ δικαιολογία ὕπαρξης.
Ὁ Τεχνίτης ποὺ κυβερνιέται, — μακρηὰ ἀπὸ κάθε σχολὴ — ἀπὸ μόνη τὴν ἀτομική του συγκίνηση, θὰ ἐκδηλωθεῖ σὲ ἄρτια ἔργα. Ἄρτια σὲ περιεχόμενο, σὲ οὐσία, ἀλλὰ ἄρτια σὲ ὕφος, ἀλλὰ ἄρτια καὶ στὴν ἔκφραση. Ἔπειτα, ὕφος, ἔκφραση, γλῶσσα, παρακολουθοῦν ὑποχρεωτικὰ τὴν ποιότητα τῆς σκέψης. Καὶ ἔτσι ἐξηγιέται γιὰ μᾶς ἡ ἀνάγκη νὰ βρίσκεται ἀκόμα ἡ γλῶσσα μας σὲ ἀναρχικὴ ἀταξία. Τόσοι καὶ τόσοι παράγοντες ἔχουν πραγματικὴ ἐπίδραση στὴ σύγχρονη ρωμέϊκη ψυχή, ποὺ τὸ γλωσσικὸ ζήτημα εἶναι καὶ θὰ μείνει γιὰ πολὺν καιρὸ ἀκόμα ζήτημα ὑποκειμενικῆς αἰσθητικῆς.
Μὲ λίγα λόγια, πρόθυμα θὰ δημιουργούσαμε τὴ «Σχολὴ τῆς Συγκίνησης» ἄν τὸ νόημα ποὺ κλείει αὐτὴ ἡ λέξη δὲν ἄφινε τόσην ἐλευθερία καὶ διαφορὰν ἐκδήλωσης σὲ κάθε ἰδιοσυγκρασία, ποὺ καὶ ἡ ἰδέα κἄν σχολῆς νὰ εἶναι ἀστήρικτη.
Ὁ Ζαρατούστρας μὲ τέτοιο πρωτόγονο πάθος ἀρχίζει ἕναν ὕμνο του στὴ Ζωή:
«Εἶδα στὰ μάτια σου, ὦ Ζωή: εἶδα χρυσάφι νὰ λαμπυρίζει στὰ νυκτερινά σου μάτια — αὐτὴ ἡ ἡδονὴ ἐσταμάτησε τὰ κτυπήματα τῆς καρδιᾶς μου.»
Ἂς εὐχηθοῦμε τὸν ἐρχομὸ τοῦ Τεχνίτη ποὺ μὲ ὅμοια συγκίνηση θ’ ἀντικρύσει τὸ ἀειπάρθενο τῆς Ζωῆς κορμί, γιατὶ αὐτὸς θὰ μᾶς χαρίσει τὴν μεγάλη ἀνατριχίλα τῆς Τέχνης.