Απομνημονεύματα περί του γαλατικού πολέμου/Εισαγωγή
| Ἀπομνημονεύματα περὶ τοῦ γαλατικοῦ πολέμου Εἰσαγωγή Συγγραφέας: Μεταφραστής: Γρηγόριος Βερναρδάκης Βιβλίον Α΄ |
Βιβλίον Α΄→ |
Ὁ Καῖσαρ ἐγεννήθη τῷ ἑκατοστῷ ἔτει πρὸ Χριστοῦ, κατὰ τὸν μῆνα Κοϊντίλιον, Ἰούλιον διὰ τοῦτο ἐπονομασθέντα. Ἡ στενὴ συγγένεια, μετὰ τοῦ Μαρίου, ὅστις εἶχεν Εἰς γυναῖκα τὴν ἀδελφὴν τοῦ Πατρός του, οὐκ ὀλίγον ἐπέδρασεν ἐπὶ τὸν βίον αὐτοῦ. Αἱ πρῶταί του ἀναμνήσεις ἦγον αὐτὸν εἰς τὸν δαφνοστεφῆ νικητὴν τῶν βορείων στιφῶν καὶ ἐνωρὶς παρεῖχον εἰς αὐτὸν πρότυπον πρὸς μίμησιν. Τῷ ἔτει 87 διὰ τοῦ Μαρίου ἐξελέχθη ἱερεὺς τοῦ Διὸς (flamen dialis) καὶ εἰσῆλθε λίαν ἐνωρὶς εἰς τὸν δημόσιον βίον. Τῷ δὲ προσεχεῖ ἔτει, ἀποθανόντος τοῦ Μαρίου, ὁ φοβερὸς δικτάτωρ Σύλλας θεωρήσας τὸν νεανίαν ἱκανῶς σπουδαῖον ἤρξατο νὰ καταδιώκῃ αὐτόν, Ὁ δὲ κατὰ τὸ ἔτος 83 συναφθεὶς μετὰ τῆς Κορνηλίας, τῆς Θυγατρὸς τοῦ Κίννα, γάμος ἐφάνη ὅτι ἦτο πρόκλησις καὶ προφανὴς ἀπόδειξις ἀνεξαρτησίας, ἣν ὁ Καῖσαρ καὶ εἰς τὸν Παντοδύναμον δικτάτορα ἀντέταξεν, ὅτε οὗτος διέταξε τὴν διάλυσιν τοῦ μετὰ τῆς θυγατρὸς τοῦ ἐχθροῦ του γάμου. Ἐν ᾧ δὲ ὁ Πομπήϊος ὑπεχώρησεν εἰς ὁμοίαν τινὰ ἀπαίτησιν, ὁ Καῖσαρ τοὐναντίον ἀντέστη γενναίως, προτιμήσας νὰ προγραφῇ, καὶ νὰ στερηθῇ τοῦ ἱερατικοῦ ἀξιώματος, τῆς προικὸς τῆς γυναικός του, καὶ τῆς ἰδίας περιουσίας. Ἀσθενὴς, περιεπλανᾶτο ἐν τῷ Σαβινικῷ ὄρει, ἐξαγοράζων τὴν ζωήν του ἀπὸ τοῦ δημίου. Μόνον δυσαρέστως ἔδωκε χάριν εἰς αὐτὸν ὁ Σύλλας καὶ οἱ γνωστοὶ λόγοι, οὓς ἀντέταξε πρὸς τοὺς ὑπὲρ αὐτοῦ συνηγοροῦντας, οἵτινες ἐστηρίζοντο εἰς τὴν ἀσημότητα τοῦ νέου προγεγραμμένου, καὶ ἄλλως ἐν τῷ ἐξωτερικῷ αὐτοῦ δεικνυμένην, ὅτι δηλαδὴ δὲν ἔχουσι νοῦν ἐὰν μὴ πολλοὺς ἐν τῷ παιδὶ τούτῳ ἐνορῶσι Μαρίους (Πλουτ. Καισ. 1. ) καὶ ὅτι οἱ άριστοκρατικοὶ ἔπρεπε νὰ προφυλάτ-τωνται ἀπὸ τὸν κακῶς ὑπεζωσμένον παῖδα (Σουκτ. Καισ. 45), ἀποδεικνύουσι τί εἶχεν ἤδη ἀναγνώσει ἐκεῖνος ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ νεανίου, πρὶν ἢ εἰσέτι δώσῃ δείγματα τοῦ πνεύματος του ἐν τῷ δημοσίῳ βίῳ. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Καῖσαρ ὡς ἐκ τῶν παρόντων οὐδὲν ἠδύνατο νὰ ἐλπίζῃ, ἀπῆλθεν εἰς Ἀσίαν καὶ ἤρξατο τοῦ στρατιωτικοῦ αὐτοῦ σταδίου ὑπὸ τὸν ἀντιστράτηγον Μάρκον Μενούκιον Θέρμον. Τῷ 80 ἔτει διεκρίθη ἐν τῇ πρὸ τῆς Μυτιλήνης μάχῃ, καὶ σώσας ῥωμαῖον πολίτην ἡξιώθη τοῦ στεφάνου. Μετὰ δὲ ὀλιγοχρόνιον ἐν τῷ στόλῳ τοῦ ἀνθυπάτου Ποπλίου Σερβιλίου Ἰσαυρικοῦ ὑπηρεσίαν, ὅστις κατεπολέμησε τοὺς Κίλικας πειρατὰς, ἐπανῆλθεν, ἅμα μαθὼν τὸν θάνατον τοῦ Σύλλα (78), εἰς τὴν Ῥώμην. Καὶ ἤλπιζε μὲν νὰ εὕρῃ θέσιν τινὰ ἐν τῷ περιμενομένῳ ἐμφυλίῳ πολέμῳ, ἀλλ' ἐπειδὴ ὁ ὕπατος Λέπιδος δὲν ἐφαίνετο κατάλληλος νὰ γίνῃ ἀρχηγὸς τῆς στάσεως, δὲν μετέσχε τοῦ οὐδεμίαν ἐλπίδα παρέχοντος ἐπιχειρήματος (Σουητ. 3). Ἐπεζήτει δὲ μᾶλλον νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὸ πολιτικὸν στάδιον δι' ἄλλης ὁδοῦ, ἣν καὶ ἄλλοι Ῥωμαῖοι πολλάκις ἠκολούθησαν, ἵνα διακριθῶσιν εἰς τρόπον εὐάρεστον τῷ δήμῳ. Κατηγόρησε λοιπὸν ἐπὶ κακώσει τῆς ἐπαρχίας ( repetunlatnm ) τὸν Γναΐον Δολαβέλλαν, ὅστις τῷ 80 ἔτει διῴκησεν ὡς ἀνθύπατος τὴν ἐπαρχίαν Μακεδονίαν, Ὁ λόγος τοῦ εἰκοσιτριετοῦς κατηγόρου διήγειρε μέγαν θαυμασμόν· οἱ ἀριστοκρατικοὶ ὅμως δὲν ἀφῆκαν νὰ καταδικασθῇ ὁ Βολαβέλλας. Ἡ δυσμένεια, ἧς ἕνεκα τῆς κατηγορίας ταύτης ἔτυχε παρ’ ἐκείνῃ τῇ μερίδι, ὡς φρονεῖ ὁ Σουητώνιος (4), ἀλλὰ κυρίως ἡ ἐπιθυμία νὰ τελειοποιήσῃ τὸ ῥητορικὸν ἐκεῖνο δῶρον, παρεκίνησεν αὐτὸν νὰ ἀπέλθῃ εἰς Ῥόδον κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦ 76 ἔτους, ἵνα ἀκούσῃ τὸν περίφημον ῥήτορα Μόλενα, ὅστις ὑπῆρξε καὶ διδάσκαλος τοῦ Κικέρωνος. Κατὰ τὸν πλοῦν δὲ, συλληφθεὶς παρὰ τὴν Μίλητον ὑπὸ τῶν πειρατῶν, ἔδειξε τὴν νεαρὰν αὐτοῦ εὐφυΐαν καὶ τὴν ὑπεροχὴν τοῦ πνεύματός του (πρβ. Πλουτ, Καισ. 2). Ἡ δ’ ἐν Ῥόδω διατριβή του δὲν διήρκεσεν ἐπὶ μακρὸν χρόνον. Ἐπειδὴ δὲ αἱ κατὰ τὴν μικρὰν Ἀσίαν πρόοδοι τοῦ Μιθριδάτου παρεῖχον πολλοὺς φόβους, ὁ Καίσαρ ὡς ἰδιώτης συλλέξας στρατεύματα, διετήρησε τὰς ἐν τῇ μικρᾷ Ἀσίᾳ πόλεις πιστὰς εἰς τὸ καθῆκον αὐτῶν. Εἰς Ῥώμην ἐπανῆλθε χιλίαρχος, ἀφ' οὗ ἀπὼν εἶχεν ἀναγορευθῇ ἀρχιερεὺς (pontifex) ἀντὶ τοῦ θείου αὐτοῦ Γαΐου Αὐρηλίου Κόττα. Κατὰ δὲ τὰ προσεχῆ ἔτη ἀνῆλθε κατὰ τὴν συνήθη τάξιν τὰς βαθμίδας τῶν ῥωμαϊκῶν ἀρχῶν, τῷ μὲν 68 ἔτει γενόμενος ταμίας, τῷ 65 ἀγορανόμος, καὶ τῷ 62 πράκτωρ. Τῷ δὲ προηγουμένῳ ἔτει εἶχεν ἐκλεχθῇ ὑπὸ τοῦ δήμου μεγίστας ἀρχιερεύς, εἰ καὶ οἱ ἀριστοκρατικοὶ τὰ πάντα ἔπραξαν ἵνα ἐκλεχθῶσιν οἱ ὑποψήφιοι αὐτῶν Κάτουλος καὶ Σερβίλιος Ἰσκυρικός.
Ἄν δὲ ἴσως ἀδίκως ὑπέθεσαν ὅτι ὁ Καῖσαρ ἀπὸ τῆς νεαρᾶς αὐτοῦ ἡλικίας ἔτεινεν εἰς ὡρισμένον τι καὶ προμεμελετημένον σχέδιον, οὕτως ὥστε εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ νεανίσκου παρίστατο ἤδη ἔκτοτε σαφὴς ἡ εἰκὼν τῆς θέσεως, ἣν ἔμελλέ πότε νὰ καταλάβῃ, καὶ ἑκάστη αὐτοῦ πρᾶξις δὲν ἦτο ἄλλο εἰμὴ γραμμή τις πρὸς ἐκτέλεσιν καὶ τελειοποίησιν τῆς εἰκόνος ἐκείνης, ἢ ἂν μᾶλλον ὑποθέσῃ τις, ὅτι ἀορίστως πως καὶ καθόλου ἔτεινε πρὸς δόξαν, τιμὴν καὶ δύναμιν, πρὸς ἣν ἦτο προωρισμένος, οὐχ ἧττον ὅμως, ἀφ’ οὗ ὁ νεανίσκος ἐγένετο ἀνὴρ, καταφαίνεται ὡρισμένη τις στάσις, ἣν παρὰ πόδας, οὕτως εἰπεῖν, καὶ σταθερῶς ἐπεδίωκε. Ἡκολούθησεν ὁριστικῶς τὴν δημοτικὴν μερίδα, χωρίς, ὅπως ὁ Μάριος, νὰ καταβυθισθῇ εἰς αὐτὴν πρὸς τοὺς σκοποὺς τῆς φιλοδοξίας του, διότι μόνον δι’ αὐτῆς ἠδύνατο νὰ φθάσῃ εἰς τὸ τέρμα τῶν πόθων του. Κατανοήσας δὲ διὰ τῆς ὀξυνοίας αὐτοῦ ὅτι ἡ δημοκρατία ἔζη εἰσέτι, ἀπεφάσισε νὰ καταῤῥίψῃ τὴν μίαν μερίδα διὰ τῆς ἑτέρας, ἵνα γείνῃ κύριος ἀμφοτέρων, ἀλλὰ πάντοτε μετὰ μεγίστης τέχνης καὶ ἐπιτηδειότητος προπαρασκευάζων βραδέως τὸ μέλλον καὶ ἀποκρύπτων αὐτὸ, μέχρις οὗ ἐπέλθη ἡ κατάλληλος στιγμή. Μετέσχε παντὸς κινήματος καὶ νεωτερισμοῦ κατὰ τῶν ἀριστοκρατικῶν καὶ οὐδεμίαν περίστασιν ἀφῆκε νὰ παρέλθῃ, δι’ ἧς ἠδύνατο νὰ βλάψῃ τοὺς ἐν τῷ κατὰ τῶν Μαριανῶν πολέμῳ εἰς πλοῦτον δύναμιν καὶ ἀξίωμα προελθόντας. Ὁ δὲ ζῆλος καὶ ἡ προθυμία, δι’ ὧν ἐνήργησεν ὑπὲρ τῆς καταγωγῆς τῶν ἐξορίστων Μαριανῶν, ἡ πομπώδεις καὶ μεγαλοπρεπὴς ἐκφορὰ τῆς χήρας τοῦ Μαρίου, τῆς ἀδελφῆς τοῦ πατρός του, καθ’ ἢν ἐτόλμησε νὰ ἐξενέγκῃ εἰς τὸ φανερὸν (Πλουτ. 5 Σουητ. 6) τὰς ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τοῦ Μαρίου μὴ ὀφθείσας εἰκόνας αὐτοῦ, ἡ τῷ 65 ἔτει ἐπὶ τῆς ἀγορανομίας αὐτοῦ ἀποκατάστασις τῶν πρὸ 17 ἐτῶν ὑπὸ τοῦ Σύλλα ἀφαιρεθέντων εἰκόνων καὶ τροπαίων τοῦ Μαρίου διὰ τὸν νομαδικὸν καὶ Κιμβρικὸν πόλεμον· πάντα ταῦτα ἐχρησίμευον βεβαίως μόνον, νὰ ἀνακαλέσωσιν εἶς τὸν δῆμον τὰς ἐνθουσιαστικὰς ἀναμνήσεις καὶ νὰ ἐμποιήσωσι τρόμον εἰς τοὺς ἀριστοκρατικούς, ἀφ’ οὗ ὁ Κάττλος Λουτάτιος φανερῶς εἶπεν ἐν τῇ γερουσία, ὅτι ὁ Καίσαρ πολιορκεῖ τὴν πολιτείαν ὄχι πλέον δι’ ὑπονόμων, ἀλλὰ διὰ φανερῶν πολιορκητικῶν μηχανῶν (Πλουτ. 5 Σουητ. 11). Διὰ συχνῶν σιτοδοσιῶν ἐπροσπάθει νὰ διαφυλάττῃ τὴν πρὸς αὐτὸν εὔνοιαν τοῦ πλήθους, εἰς μάτην ἐλπιζόντων τῶν ἀντιπάλων του, ὅτι ταχέως ἐξαναλώσας τὴν περιουσίαν διὰ τὴν βασιλικὴν αὐτοῦ μεγαλοδωρίαν ἤθελε χάσῃ τὴν ἐπιῤῥοήν του, ( Πλουτ. 4 ) διότι ἠδύνατο νὰ λάβῃ ὅσα ἤθελε χρήματα παρ’ ἄλλων, εἰς οὓς τὸ μέλλον αὐτοῦ παρεῖχεν ἀποχρῶσαν περὶ ἀνταποδόσεως ἐγγύησιν. Κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Πλουτάρχου ( κεφ. 5 ), τὰ χρέη αὐτοῦ, πρὶν ἀναλάβῃ δημοσίαν τινὰ ἀρχήν, ἀνέβαινον εἰς 1300 τάλαντα. Περὶ τὴν απόκτησιν τῶν χρημάτων δὲν ἠκριβολογεῖτο καὶ ἦτο τόσον μακρὰν τῆς φιλαργυρίας καὶ φιλοχρηματίας, ὥστε ἐν γένει τὰ χρήματα καὶ ἡ κτῆσις αὐτῶν ἥκιστα πάντων παρεκώλυον αὐτὸν εἰς τὰ σχέδια του· ἐγίνωσκεν ὅτι τὸ μέγιστον, ὅπερ ἐπεθύμει ἐξηγόραζεν ἀντὶ τούτων, «ὠνούμενος τὰ μέγιστα μικρῶν », ὡς λέγει ὁ Πλούταρχος. Μάλιστα δὲ ἡ ἀγορανομία παρέσχεν εἰς αὐτὸν τὴν εὐκαιρίαν νὰ προσελκύσῃ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τὸν καὶ ἄλλως ἤδη κακῶς συνειθισμένον δῆμον. Ἐπεχείρησε πολυτελεῖς οἰκοδομάς, παρέσχε λαμπροὺς ἀγῶνας, ἐν οἷς ὁ ἀριθμὸς τῶν μονομάχων ἦτο τόσον μέγας, ώστε ἡ γερουσία φοβουμένη οὕτω βίαια πλήθη, ἐξέδωκε νόμον, καθ’ ὃν ἠδύνατό τις νὰ διατηρῇ μόνον ὡρισμένον ἀριθμὸν τοιούτων δούλων. Ἀλλ’ ὅμως εἶχεν ἀκόμη 320 ζεύγη μονομάχων, οὓς κατήγαγεν εἰς τὸν ἀγῶνα φέροντας ἀργυρᾶν στολήν. Οὐδὲν λοιπὸν θαῦμα, ὅτι ἐν τηλικαύταις δαπάναις ἐπιστεύθη ἡ βεβαίως ὄχι κενὴ καὶ ἄλογος κατηγορία, ὅτι, ὅπως τῷ 65 κατὰ τὴν πρώτην ἀπόπειραν, οὕτω καὶ τῷ 63 μετέσχε τῆς συνωμοσίας τοῦ Κατιλίνα, καὶ οἱ ἀντίπαλοι αὐτοῦ ἴσως ἤθελον ἐπιτύχῃ νὰ διεγείρωσιν ταύτην τὴν ἐν τοιαύταις περιστάσεσιν ὄχι ἄπιστον ὑποψίαν, καὶ ἂν δὲν ἀπεφαίνετο ὁ Καίσαρ ὑπὲρ ἠπιωτέρας μεταχειρίσεως τῶν συνωμοτῶν. Ὅτε δὲ ὁ Πομπήϊος, διεγείρας τὸν φόβον τῆς ἰδίας αὐτοῦ μερίδος, προσήγγισεν εἰς τὸν δῆμον, ἔτυχε παρὰ τοῦ Καίσαρος προθύμου καὶ θερμῆς συνδρομῆς ἐν παντί, ὅπερ ἠδύνατο νὰ ὁδηγήσῃ αὐτὸν εἰς πεπλανημένας ὁδοὺς καὶ παρασύρῃ εἰς βουλεύματα, ἐξ ὧν ἔμελλέ ποτε ὁ Καίσαρ νὰ ὠφεληθῇ, ὡς π. χ. ἐκ τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς ὑπὸ τοῦ Σύλλα περιορισθείσης δημαρχικῆς ἐξουσίας. Οὗτος ὑπεστήριξεν ὡς Πράκτωρ τῷ 62 τοὺς νεωτερισμοὺς τοῦ δημάρχου Μετέλλου, ὅστις προέτεινε νὰ ἀνακαλέσωσιν εἰς Ῥώμην τὸν Πομπήϊον πρὸς σύνταξιν τῆς πολιτείας· ἀμφότεροι ἐστερήθησαν τοῦ ἀξιώματός των· ἀλλ’ ὁ Καῖσαρ ἐγίνωσκε νὰ ἀνακτήσῃ αὐτὸ. Ὁ δὲ σύνδεσμος ἀμφοτέρων ἐστερεώθη καὶ διὰ κηδεστίας διότι τῷ 67 ὁ Καίσαρ συνεζεύχθη μετὰ τῆς Πομπηΐας, ἐγγόνης τοῦ Σύλλα, καὶ διὰ τούτου ἔτι μᾶλλον ἐπλησίασεν εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ Πομπηΐου, εἰς ὃν βραδύτερον ἔδωκεν εἰς γυναῖκα καὶ τὴν θυγατέρα αὐτοῦ Ἰουλίαν, γάμοι, οὓς ὡς λέγει μεταγενέστερός τις συγγραφεύς, ἐθεμιλίωσεν ἡ Ἐνώ.
Μετὰ τὴν Πραιτορίαν αὐτοῦ ἔλαβεν ὡς ἐπαρχίαν, τὴν Ἱσπανίαν, ὅπου εἶχεν ἤδη χρηματίσῃ ὡς ταμίας, καὶ ὑπέταξε τοὺς παρὰ τὸν Ἀτλαντικὸν Ὠκεανὸν οἰκοῦντας, τοὺς Λυσιτανοὺς καὶ Καλλαϊκούς· διὰ ταύτης δὲ τῆς ἐκστρατείας ἤρξατο πως τῆς κατακτήσεως τῶν πρὸς δυσμὰς μερῶν. Κατὰ τὴν ἐπάνοδόν του ἐπεδίωξε συγχρόνως καὶ θρίαμβον καὶ τὴν ὑπατείαν. Ἀλλ’ ἐπειδὴ εἰς τὸν στρατηγὸν δὲν ἐπετρέπετο νὰ εἰσέλθῃ πρὸ τοῦ θριάμβου εἰς τὴν πόλιν, ἡ δ’ ἐπιζήτησις τῆς ὑπατείας ἀπῄτει προσωπικὴν παρουσίαν, παρεκάλεσε νὰ ἀπαλλάξωσιν αὐτὸν τοῦ νόμου τούτου. Ἀλλ’ οἱ ἐν τῇ γερουσίᾳ ἀντίπαλοι αὐτοῦ, ἰδίως δὲ ὄ Κάτων, ὅστις κατώρθωσε νὰ ἐμποδίσῃ ψήφισμα ὑπὸ πλείστων ἐνθέρμως ὑποστηριχθέν, ἀπηρνήθησαν τοῦτο ἐπὶ τῇ ψευδῆ ἐλπίδι, ὅτι ὁ Καίσαρ χάριν τοῦ θριάμβου, πρὸς ὃν ἤδη πλείστα εἶχε δαπανήσῃ, ἤθελε καταλίπει τὴν ὑπατείαν. Ὁ Καῖσαρ ὅμως δὲν ἥτο ἐκ τῶν προτιμώντων τὰ ἐπουσιώδη τῶν οὐσιωδῶν· διότι κατέλιπε τὸν θρίαμβον καὶ ἐπεδίωξε τὴν ὑπατείαν, ἥτις ἥτο δι' αὐτὸν σπουδαιοτέρα ἐπιδεικτικοῦ καὶ μεγαλοπρεποῦς θριάμβου. Ὑποστηριχθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ Πομπηΐου καὶ Κράσσου ἐγένετο Ὕπατος· οἱ δὲ ἀντίπαλοι αὐτοῦ μόλις μετὰ πολλῶν κόπων καὶ μεγάλων θυσιῶν, οὓς ἡ μερὶς τῆς γερουσίας, καὶ αὐτοῦ τοῦ αὐστηροῦ Κάτωνος μὴ ἐξαιρουμένου, κατέλαβεν, ἵνα συναθροίσῃ τὴν πρὸς δωροδοκίαν ἀπαιτουμένην ποσότητα, κατώρθωσεν νὰ ἐκλέξωσι τὸν ὑποψήφιον αὐτῶν Βίβουλον, ὅστις ὅμως δὲν ὡφέλησε τὴν μερίδα του, διότι ὁ Καῖσαρ ἐγίνωσκε νὰ ἐκμηδενίζῃ τὴν ἐπιῤῥοὴν αὐτοῦ, ἀπειλῶν ἐνίοτε αὐτὸν καὶ διὰ τῆς βίας καὶ τέλος κατασχὼν αὐτὸν ἐν τῇ ἰδία αὐτοῦ οἰκίᾳ· ὅπερ οἱ σύγχρονοι Ῥωμαῖοι ἀστείως ἐχαρακτήριζον ἀποκαλοῦντες τοὺς ὑπάτους ἐκείνου τοῦ ἔτους «Ἰούλιον καὶ Καίσαρα». Μετὰ τὴν ἐκλογὴν ἡ σύγκλητος ἐξεδικήθη μεγαλοπρεπῶς, διότι εἰς μὲν τοὺς ἐν τῇ ἀρχῇ εὑρισκομένους ὑπάτους τοῦ 60 ἔτους, Ἀφράνιον καὶ Μέτελλον Κέλερα (Celer) παρέδωκε τὰς δύο Γαλατίας, ὅπου περιεμένετο μέγας πόλεμος, εἰς δὲ τοὺς μέλλοντας ὑπάτους ἀπένειμε τὴν ὑποδεεστέραν ἀρχὴν τῆς ἐπιστασίας τῶν δασῶν καὶ νομῶν, σκοποῦσα διὰ τοῦτο νὰ βλάψῃ ἰδίως τὸν Καίσαρα, ἀλλὰ μηδὲν ἄλλο κατορθώσασα, ἢ νά καταστήσῃ αὐτὸν τολμηρότερον. Διότι ἡ ἄμεσος, εἰ καὶ πρότερον ἤδη προπαρασκευασμένη, συνέπεια τούτου ἦτο, ὅτι πρὸς τὴν δύναμιν τῆς γερουσίας ἀντετάχθη ὁ μυστικὸς σύνδεσμος τοῦ Καίσαρος, Πομπηΐου καὶ Κράσσου, οὗτινος σκοπὸς ἦτο «μηδὲν νὰ πράττετται ἐν τῇ πολιτείᾳ ἀπαρέσκον εἴς τινα ἐκ τῶν τριῶν, ne quid ageretor in republica, - quod displicuisset ulli e tribus» (Σουητ. 19) Sic igitur Caesare dignitatem comparare, Crasso augere, Pompeio retinere cupientibus omnibusque pariter potentiae cupidis de invadenda republica facile convenit (Tlor. 4, 2. ). Τοῦτο ἦτο διπλωματικὸν ἀριστούργημα, οὗτινος ὁ πρωτουργὸς, ὅπως ἐπέδειξε τὴν μεγίστην δραστηριότητα, οὕτω καὶ κατὰ μέγιστον μέγιστον μέρος ἔδρεψε τοὺς καρπούς. Ὁ σύνδεσμος οὗτος συνεδέθη στενότερον διὰ τοῦ γάμου τοῦ Πομπηΐου μετὰ τῆς θυγατρὸς τοῦ Καίσαρος Ἰουλίας, ὅπως καὶ ὁ θάνατος αὑτοῦ τῷ 54 ἔτει οὐσιωδῶς συνετέλεσεν εἰς τὴν ἀλλοίωσιν τῶν σχέσεων τοῦ Καίσαρος πρὸς τὸν Πομπηΐαν. Αἱ δὲ συνέπειαι αὐτοῦ ἐδείχθησαν, ἅμα καταστάντος τοῦ Καίσαρος, εἰς τὴν ὑπατείαν. Κατώρθωσε νὰ ἐπικυρωθῶσιν αἱ ὑπὸ Πομπηΐου γενόμεναι διατάξεις (acta) ἐν Ἀσίᾳ μετὰ τὸν Μιθριδατικὸν πόλεμον, ὅπερ πρότερον εἶχεν ἀρνηθῇ ἡ σύγκλητος, διὰ δὲ τοῦ νόμου lex Iulia agraria ἀπένειμεν εἰς εἰκοσακισχιλίους παλαιοὺς στρατιώτας καὶ πτωχοὺς πολίτας τὴν καμπανικὴν χώραν· τοὺς δὲ ἱππεῖς προσείλκυσε διὰ τῆς παραχωρήσεως τοῦ τρίτου μέρους τῶν μισθωμάτων αὐτῶν· πλὴν δὲ τούτων καὶ δι’ ἄλλων προβουλευμάτων περιώρισε τὴν δύναμιν τῆς συγκλήτου. Τέλος δ’ ὁ ἀφωσιωμένος αὐτῷ δήμαρχος Βατίνιος εἰσήγαγε τὴν πρότασιν, νὰ παραχωρηθῇ εἰς τὸν κατὰ τὸ φαινόμενον μηδὲν ὑπὲρ ἑαυτοῦ ἐπιθυμοῦντα Καίσαρα ἡ διοίκησις τῆς ἐπὶ τάδε Γαλατίας πρὸς τῇ Ἰλλυρίᾳ μετὰ τριῶν λεγεώνων ἐπὶ πέντε ἔτη παρὰ τὸν νόμον καὶ τὰ ἔθιμα. Εὐνοϊκώτατα διακείμενος πρὸς αὐτὸν ὁ δῆμος προθύμως ἐπεδοκίμασε τὴν πρότασιν, καὶ ἡ ἀσθενὴς γερουσία, μὴ τολμῶσα νὰ κάμῃ ἔνστασίν τινα, προσέθηκεν εἰσέτι ἀφ’ ἑαυτῆς καὶ τὴ ἐπέκεινα Γαλατίαν καὶ ἔτι μίαν λεγεῶνα, «ἵνα μὴ, ἐὰν αὐτοὶ ἀρνηθῶσι, ὁ δῆμος δώσῃ ταύτην εἰς ἐκεῖνον, ne si ipsi negassent, populus ei hanc daret (Σουητ. 22). Εἰς τοῦτο ἴσως συνετέλεσεν καὶ ἡ σκέψις, ὅτι ὁ ἔπαρχος τῆς ἐντὸς τῶν ἄλπεων Γαλατίας μόλις ἠδύνατο νὰ μὴ συμμετάσχῃ τοῦ ἐπέκεινα τῶν ἄλπεων ἐπικειμένου πολέμου. Διότι κατὰ τὸν Μάρτιον ἤδη τοῦ προκειμένου ἔτους εἶχον ἔλθει εἰς τὴν Ῥώμην ἀπειλητικαὶ εἰδήσεις περὶ τῆς Γαλατίας, ἰδίως δὲ περὶ τῆς ἐκστρατείας τῶν Ἑλουητίων (Cic ad alt 4. 19, 2), ἥτις, ὡς εἰκὸς, ἠδύνατο νὰ ἐπιδράσῃ καὶ ἐπὶ τὴν ἐπὶ τάδε ἐπαρχίαν. Οὕτω, παρὰ τὸ σύνηθες, εἶχεν εἰς χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ πολλὰ ἔτη τὴν διοίκησιν χώρας εὐρυτάτης, περιλαμβανούσης ἁπάσας τὰς πρὸς βοῤῥᾶν τῶν Ἄλπεων χώρας, τὴν ἐντὸς τῶν Ἄλπεων Γαλατίαν, μέχρι τῆς Ῥωμανίας (Romagna) καὶ τῶν προπόδων τῶν Ἀπενίνων (διότι ἡ χώρα τῶν Λιγουρίων δὲν ὑπήγετο εἰς τὴν ἐπαρχίαν του) καὶ τὴν Ἰλλυρίαν μέχρι τῶν ὁρίων τῆς Μακεδονίας τ. ἔ. βασίλειον μηδὲ τοῦ μεγίστου ἐν τῇ σημερινῇ Εὐρώπῃ ἐλαττούμενον· Ὁ Καῖσαρ κατώρθωσεν ὅ, τι μόλις ἐφαίνετο ἐπιθυμῶν. Ὁ δὲ Πομπηΐος καὶ ὁ Κράσσος, προθύμως συνδραμόντες αὑτὸν, μόλις προῃσθάνοντο, ὁποῖον ἰσχυρὸν ὅπλον ἐναπέθεντο εἰς τὴν κραταιὰν χεῖρα τοῦ ἀνταγωνιστοῦ αὐτῶν· ἡ δὲ κατὰ τὴν ἀπουσίαν τοῦ Καίσαρος προθύμως συνδρομὴ καὶ ἐνέργεια αὐτῶν ὑπὲρ τῶν συμφερόντων ἐκείνου, ἀποδεικνύει ἀφ’ ἑνὸς μὲν τὴν ἀποτύφλωσιν αὐτῶν, ἀφ’ ἐτέρου δὲ τὴν σύνεσιν τοῦ Καίσαρος, ὅστις ἄφινεν αὐτοὺς νὰ πιστεύωσιν ὅτι μόνοι ἐκεῖνοι διηύθυνον τὰ πράγματα, ἐν ᾧ αὐτὸς συνεῖχε στερεῶς τὰ νήματα τῶν γεγονότων, ὅπερ ἕνεκα τῆς γειτνιάσεως τῆς ἐπὶ τάδε ἐπαρχίας, δι’ ἧς ἐκράτει τῆς Ἰταλίας, ἔτι μᾶλλον ἦτο δυνατὸν, οὕτως ὥστε ὁ Πομπηΐος εἰς μάτην εἶχεν ἐλπίσῃ νὰ καταστήσῃ αὐτὸν ἀβλαβῆ διὰ τῆς ἀπὸ τῆς Ῥώμης ἀπομακρύνσεως. Εἰς μάτην ἀπέτρεπεν ὁ ἀείποτε ἀπαισιοδοξῶν Κάτων, (προλέγοντος Κάτωνος, ὡς εἰς ἀκρόπολιν τὸν τύραννον αὐτὸν ταῖς ἑαυτῶν ψήφας ἰδρύουσι Πλουτ. Κάτ. 33 Κράσσ. 14). » Καὶ οἱ ἐκλεχθέντες ὕπατοι Γαβίνιος καὶ Καλπούρνιος Πείσων, οὗ τὴν θυγατέρα Καλπουρνίαν εἶχε λάβει εἰς γυναῖκα μετὰ τὴν διάλυσιν τοῦ μετὰ τῆς Πομπηΐας γάμου, ἐξησφάλιζον εἰς αὐτὸν τὴν διατήρησιν καὶ μονιμότητα τῶν διατάξεων του. Καὶ οἱ ἀρχαῖοι ἐθεώρουν τὸν Καίσαρα ὡς συνήθη ἀριστοκρατικόν· προετίμησε, λέγει ὁ Σουητώνιος, τὴν Γαλατίαν, διότι παρεῖχε λείαν καὶ θριάμβους· ἐν ᾧ ταῦτα ἧσαν μόνον μέσα διὰ τὸν Καίσαρα. Αἱματηρὸς καὶ πολυχρόνιος πόλεμος ἔμελλε νὰ παρασκευάσῃ εἰς αὐτὸν στρατὸν, ὅστις ἀποσπώμενος τῆς πολιτείας ὑπήκουεν εἰς αὐτὸν μόνον· ἀλλ’ ἵνα δείξῃ τὰ ἄμεσα συμφέροντα τῶν Ῥωμαίων μόνον γαλατικὸς πόλεμος νικηφόρος ἦτο ἁρμόδιος, διότι κιμβρικὸς τρόμος εἶχεν ἐκ νέου καταλάβῃ τὰς ψυχὰς αὐτῶν· δὲν ἔπρεπε δὲ καὶ μακρὰν τῆς Ῥώμης νὰ γείνῃ ὁ πόλεμος, ὅπως συνέβη ἐν Ἀσίᾳ εἰς τὸν Πομπηΐον, ἵνα ἔχῃ πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ἡ Ῥώμη τὸν στρατηγὸν καὶ ὁ στρατηγὸς τὴν Ῥώμην. Διὰ τοῦτο ἐθεώρει ἀδιασπάστους τὰς δύο Γαλατίας· ἡ ἑτέρα μόνη οὐδὲ τὴν ἐλαχίστην ἀξίαν εἶχε δι’ αὐτόν. Πέραν τῶν Ἄλπεων ἦτο δι’ αὐτὸν τὸ πεδίον τῆς μάχης· ἐπὶ δὲ τάδε τὸ χειμερινὸν στρατόπεδον, ὅπου ἀνεπλήρου διὰ προφορικῶν λόγων τὰς εἰδήσεις τῶν ἐν Ῥώμῃ φίλων του καὶ τὰς παραγγελίας του δι’ αὐτοὺς, ἐπεδείκνυε ἐκ τοῦ πλησίον ἔτι ἐντονώτερον εἰς τοὺς βασκάνους καὶ φθονεροὺς ὀφθαλμοὺς τῶν ἀντιπάλων του τὰς ἀείποτε θαλερὰς δάφνας του καὶ τελευταῖον παρεσκευάζετο πρὸς ἔφοδον, χωρὶς νὰ ὑπερπηδᾶ τὰ νενομισμένα ὅρια. Ἀλλὰ δὲν εἶχον προΐδη τοιούτους χρόνους, ὅτε μέρος τῆς χερσονήσου ἔκαμνον ἐπαρχίαν, καὶ ὁ Πομπηΐος ἐλησμόνησεν, ὅτι, γενόμενος ἀνθύπατος τῆς Ἱσπανίας, ἔμενε πρὸ τῆς Ῥώμης, ὅτε ὁ ἀνταγωνιστὴς ἵστατο ἤδη μεταξὺ αὐτοῦ καὶ τοῦ ἀρίστου στρατοῦ.
Ἐνταῦθα ἀναφέρομεν καὶ τὴν μετὰ ταῦτα γενομένην παράτασιν τῆς διοικήσεώς του ἐπὶ πέντε ἔτη. Διότι κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦ δευτέρου ἔτους τοῦ πολέμου, 57—56, οἱ δύο ἔτεροι συνάρχοντες ὁ Πομπηΐος καὶ ὁ Κράσσος συνῆλθον κατὰ παρακίνησιν τοῦ Καίσαρος εἰς τὴν Λοῦκαν, ἔνθα αὖθις στενῶς συνεδέθησαν ἐνταῦθα. Συνεφωνήθη ὁ μὲν Πομπηΐος καὶ ὁ Κράσσος νὰ διατηρήσωσι τὴν ὑπατείαν, καὶ ἐπὶ πέντε ἔτη τὰς ἐπαρχίας, ἃς ἐπεθύμουν, ὁ δὲ Καῖσαρ καὶ αὐτὸς νὰ κατέχῃ ἐπὶ ἄλλα πέντε ἔτη τὴν ἑαυτοῦ ἐπαρχίαν. Ἡ σφοδροτάτη ἀντίστασις, ἥτις ἀντετάχθη εἰς τὸ σχέδιον τοῦτο, ὅ περ ἐπὶ πολὺν χρόνον ἔμεινε μυστικὸν, ἦτο ματαία· διότι ὁ Πομπήϊος καὶ ὁ Κράσσος ἐγένοντο ὕπατοι, καὶ ἡ πρότασις τοῦ δημοτικοῦ δημάρχου Τριβωνίου, καθ’ ἣν γινόμενοι πληρεξούσιοι κύριοι τοῦ στρατοῦ ἐλάμβανον ὡς ἐπαρχίας τὴν Ἱσπανίαν καὶ Συρίαν ἐπὶ πέντε ἔτη, καθὼς καὶ ἡ πρότασις τῶν ὑπάτων Πομπηΐου καὶ Κράσσου, καθ’ ἣν παρεδίδετο εἰς τὸν Καίσαρα ἡ Γαλατία ἐπὶ ἄλλα πέντε ἔτη, ἐπέτυχον (τῷ ἔτη 55), ὁ δὲ Κικέρων περιῆλθεν εἰς τὴν λυπηρὰν ἀνάγκην, ἵνα διατηρήσῃ τὴν εἰρήνην, νὰ συνηγορήσῃ ὑπὲρ τῶν προτάσεων τούτων (ἐν τῷ λόγῳ de provinciis consularibus). Ἅμα δὲ τῇ παρατάσει τῆς διοικήσεως τῆς ἐπαρχίας ἀπεφασίσθη καὶ ἡ ἀποστολὴ δέκα ὑπάρχων ἐχόντων, βαθμὸν ὑποστρατήγου, ὅπερ ἐγένετο οὐ μόνον πρὸς τιμὴν τού Καίσαρος διὰ τὸν πρωτοφανῆ ἀριθμὸν, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸ συμφέρον αὐτοῦ, καθ' ὅσον ἀνεγνωρίζοντο αἱ ὑπ’ αὐτοῦ γενόμεναι κατακτήσεις. ὁ Κικέρων ἐν τῷ de prov. consul. 11, 28 λέγει τάδε actum est de decem legalis quos allii omnino non da bant, alii exempla qaerebant, alii tempus differebant, alii siue ullis verborum ornamentis dabant in ea quoque re sic sum locutus ut omnes intelligerent, me id, quod reipublicae causa sentirem, jacere uberius propter ipsius Caesaris dignitatem. Συγχρόνως δὲ ἐπετράπη νὰ ληφθῇ ἐκ τοῦ δημοσίου ταμείου μέγα ποσὸν χρημάτων πρὸς μισθὸν τῶν στρατευμάτων (Κικέρων αὐτόθι). Οὕτω λοιπὸν κατὰ μὲν τὴν πρότασιν τοῦ Βατινίου ἐδόθη ἡ ἐπαρχία εἰς τὸν Καίσαρα ἀπὸ τοῦ 58—54, διὰ δὲ τῆς τῶν ὑπάτων ἀπὸ τοῦ 53—49. Ἀλλὰ διῷκησεν αὐτὴν μόνον ἐπὶ ἐννέα ἔτη, διότι κατὰ τὸ δέκατον ἤρξατο ὁ ἐμφύλιος πύλεμος.
Ὁ Καῖσαρ ἦτο, ἵνα προσθέσω ἔτι μίαν λέξιν περὶ των ἰδιαζόντων αὐτοῦ γνωρισμάτων ἐν γένει, ἐκ φύσεως πλουσιώτατα πεπροικισμένος, ἔχων εἰς τὸν ἀνώτατον βαθμὸν οὐ μόνον πάντα τὰ πλεονεκτήματα τοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τὰ τοῦ πνεύματος.
Περὶ δὲ τοῦ ἐξωτερικοῦ αὐτοῦ ὁ Σουητώνιος (κεφ. 45) λέγει τὰ ἑξῆς: fuisse traditur excelsa statura, colore candido, teretibus membris, ore paulo pleniore, nigris vegetisque oculis, valetudine prospera, nisi huod tempore extremo animo linqui atque etiam per somnum excitari solebat·—Circa corporis curam morosior, ut non solum tonderetur diligenter et raderetur, sed velleretur etiam, ut quidam exprobraverunt, calvitii vero de formitatem iniquissime ferret, saepe obtrectatorum jocis obnoxiam expertus. Ideoque et deficientem capillum revocare a vertice assuerat, et ex omnibus decretis sibi a senatu populoque honoribus non aliud aut recepit aut usurpavit libentius, quam jus laureae coronne perpetuo gestandae. Πλὴν δὲ τούτων εἶχεν ἔκτακτον προθυμίαν καὶ δραστηριότητα καὶ ἀκάματον καρτερίαν ἐν τοῖς πόνοις, ὡς πάλιν ὁ Σουητώνιος λέγει ἐν κεφ. 57: Armorum et equitandi peritissimus, laboris ultra fidem patiens erat in agmine nonnumquam equo, saebius pedibus anteibat, capite detecto, seu sol, seu imber esset. Longissimas vias incredibili celeritate confecit expebitus, meritoria spenda, centena possuum milia in singulos dies· si flumina morarentur, nando trajiciens, vel innixus inflatis utribus, ut persaepe nunlior de se praevenerit. In obeundis expeditionibus dubium, cautior an audenior. Συντόμως δὲ εἰπεῖν καὶ ὁ σωματικὸς αὐτοῦ, εἴπερ τινὸς καὶ ἄλλου, ὀργανισμὸς ἦτο προσφυὴς εἰς μέγαν στρατηγόν· ἔζη ἐγκρατέστατα καὶ μετριώτατα ὡς πρὸς τὰ βρώματα καὶ τὰ ποτά. Verbum Μ. Catonis est: umum ex omnibus Caesarem ad evertendam rempublicam sobrium accessisse (Σουητ. 53) τ. ἔ. λόγος τοῦ Μάρκου Κάτωνος εἶναι: μόνος ἐκ πάντων ὁ Καῖσαρ νηφάλιος προσῆλθε πρὸς ἀνατροπὴν τῆς πολιτείας. Ὁμοίως καὶ ὁ Vellejus 2, 44, magno illi Alexandro sed sobrio nequc iracundo simillimus, τ. ἔ. τῷ μεγάλῳ ἐκείνῳ Ἀλεξάνδρῳ ὁμοιότατος, ἀλλὰ τῷ νηφαλίῳ ὄχι τῷ ὀργίλω. Τὰ δὲ σκάνδαλα, ἅπερ παρεῖχεν ὁ ἰδιωτικὸς αὐτοῦ βίος δὲν ἠμέλησεν ὁ Σουητώνιος (ἐν κεφ. 49—53) νὰ ἀναγράψῃ καθ’ ὅλας αὐτῶν τὰς λεπτομερείας. Καίτοι δὲ πολιτικὰς ἔχθρας καὶ κομματικὰ μίση κατέστησαν λίαν ὕποπτον τὸν χαρακτῆρα αὐτοῦ, ὁ ἀμερόληπτος ὅμως κριτὴς ἔχει τὸ καθῆκον, ὅπως ἀπροκαλύπτως ἐκτίθησι τὰ ἐλαττώματα αὐτοῦ, οὕτω καὶ τὴν εὐγένειαν νὰ ἀναγνωρίζῃ, ἥτις διαφαίνεται καθαρὰ καὶ ἀπαραγνώριστος ἐν τῷ χαρακτῆρι αὐτοῦ καὶ νὰ μὴ ἀμαυροῖ ἀπεχθῶς καὶ δυσμενῶς διὰ μικρολόγων ὑποψιῶν καὶ κατηγοριῶν τὴν εἰκόνα ἀνθρωπίνης φύσεως τοσοῦτον τὸ μέγα καὶ εὐγενὲς ἐχούσης. Ἐκ φύσεως ἦτο μεγάθυμος καὶ εὐγενὴς, παρρησιαστικὸς, φιλάνθρωπος καὶ ἤπιος, καὶ ἡ κρίσις τοῦ Κικέρωνος: iu Caesare haec sunt, mitis clemenqve natura, δὲν ἐξαρτᾶται ἐκ τῶν περιστάσεων ὅπως ἄλλαι, π. χ. ἐν τῷ λόγῳ pro Loigario, ἀλλ’ εἶναι ἡ ἐλευθέρα ἔκφρασις τῆς γνώμης του. Ἡ δὲ ἠπιότης πρὸς τοὺς πολιτικοὺς αὐτοῦ ἀντιπάλους ἐν τῷ ἐμφυλίῳ πολέμῳ, ἥτις προσείλκυσεν εἰς αὐτὸν τὰς καρδίας ἁπάντων, δὲν ἦτο σύνεσις προερχομένη ἐξ ὑπολογισμοῦ μόνον, ἀλλ’ εἶχε τὰς βάσεις καὶ τὰ θεμέλια αὐτῆς ἐν αὐτῷ τῷ χαρακτῆρι τοῦ Καίσαρος. Καίπερ συνεπῶς ἀείποτε τείνων πρὸς τὸν σκοπὸν αὐτοῦ, δὲν ἦτο ὅμως καὶ μικροπρεπὴς ῥᾳδιουργὸς, ὅπως ὁ Πομπήϊος, οὐδὲ ἥρως τῆς ἀρετῆς διὰ φράσεων μόνον καὶ λόγων κενῶν ὅπως ὁ Αὔγουστος. Δὲν ἦτο ἄσπλαγχνος καταφρονητὴς τῶν ἀνθρώπων ὅπως πολλάκις ἔψεξαν αὐτὸν, ὅπερ εἶναι σχεδὸν ἀναπόφευκτον εἰς τοιαύτας φύοεις, αἵτινες εἶναι διατεθειμέναι νὰ ἄρχωσι, δηλαδὴ ἢ νὰ καταφρονῶι τοὺς ἀνθρώπους ὡς μηδενικὰ ἢ νὰ θεωρῶσιν αὐτοὺς ὡς μέσα. Ὅστις ἐξετάζει τὰς περιστάσεις, ἐν αἷς ἔζη καὶ ἐπολιτεύετο, βεβαίως καὶ κατὰ τὴν ἐξέτασιν τῶν ἐλαττωμάτων αὐτοῦ δὲν θὰ παρίδῃ πόσον συνέτεινεν ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ ἀναπόφευκτος φορὰ τῶν γεγονότων, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἡ τότε κατάστασις τῆς Ῥωμαϊκῆς πολιτείας, καὶ κυρίως ὁ ἐθνικὸς χαρακτὴρ (διότι ἦτο Ῥωμαῖος καθ’ ὅλην τὴν σημασίαν τῆς λέξεως), νὰ διαμορφώσωσι τὸν χαρακτῆρα αὐτοῦ τοιοῦτον, ὁποῖον τὸν γνωρίζομεν. Ἂν ἀφ’ ἑνὸς δὲν πρέπει νὰ ἀρνηθῇ τις ὅτι ἡ φιλοδοξία ὑπερίσχυεν ἐν αὐτῷ πάσης ἠθικῆς τάσεως καὶ διαθέσεως, ἀφ’ ἐτέρου ὅμως δὲν πρέπει καὶ νὰ ἀπασιωπήσῃ τις ὅτι πρὸς ἐκπλήρωσιν τῆς φιλοδοξίας ταύσης μετεχειρίσθη ὅσον τὸ δυνατὸν ὀλιγώτερον ἀθέμιτα μέσα· οὐδεμίαν ἀνωφελῆ σκληρότητα διέπραξεν. Οἱ δὲ λόγοι οὓς ὑπερβαίνων τὰς Ἄλπεις, ὅτε ἀπήρχετο εἴς τὴν ἐπαρχίαν Ἱσπανίαν λέγεται ὄτι εἶπε: «προτιμῶ νὰ εἶμαι ὁ πρῶτος ἔν τινι κώμῃ τῶν Ἄλπεων ἢ ὀ δεύτερος ἐν τῇ Ῥώμῃ», καὶ ἂν πραγματικῶς δὲ ἐλέχθησαν, τοὐλάχιστον ἐπενοήθησαν καλῶς ἵνα χαρακτηρίσωσιν αὐτόν. Ἦτο ἐλεύθερος τοῦ μικροπρεποῦς φθόνου τοῦ Πομπηΐου, ἄλλως καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ ὑποφέρῃ ἀλαζονείαν μὴ στηριζομένην εἰς ἀληθῆ ἱκανότητα. Ἡ δύναμις τοῦ πνεύματος του ἦτο ἔξοχος καὶ ἀνεξάντλητος· τὰ προτερήματα αὐτοῦ ἦσαν παντοῖα καὶ ποικιλότατα. Ἀνυπέρβλητος ὡς πολιτικὸς καὶ στρατηγὸς ἐκέκτητο τὴν γενικωτάτην ἐπιστημονικὴν μόρφωσιν. Ἡ δὲ ἁρμονία τῆς πολιτικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς αὐτοῦ ἐνεργείας μόνον παρὰ τῷ Κικέρωνι εὑρίσκεται ἐν ἴσῳ βαθμῷ κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην· ἐκέκτητο ἀπαράμιλλον εὐκολίαν ἐν τῇ χρήσει καὶ ἐφαρμογῇ τῶν προτερημάτων αὐτοῦ, καθὼς καὶ ἔκτατον ὀξύνοιαν, ἥτις ἀείποτε ἐπετύγχανεν τοῦ ὀρθοῦ· ὅθεν πᾶν ὅτι πράττει φέρει τὸν χαρακτῆρα ἐκείνης τῆς εὐκολίας καὶ τῆς νεαρότητος, οὐχὶ δὲ τὴν σφραγῖδα τῆς ἐργασίας καὶ τῆς πολυμόχθου σπουδῆς. Ὁ Καίσαρ εἶναι ἐξ ἐκείνων τῶν εὐτυχῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἀντιλαμβάνονται ἀείποτε σαφῶς καὶ ὥρισμένως πάντων τῶν φαινομένων τοῦ ἐξωτερικοῦ καὶ πνευματικοῦ βίου, καὶ ἐκ τῆς περιωπῆς, ἣν καταλαμβάνει, εὐκόλως ἐπιβλέπει καὶ ἐπισκοπεῖ τὰ πάντα· ἵσταται ἀείποτε ὑπὲρ τὰ γεγονότα ὄχι ὑπ’ αὀτά, καὶ τοῦτο παρέχει εἰς αὐτὸν τὴν ἁταραξίαν τῆς θεωρίας καὶ πράξεως, ὅπερ καταφαίνεται ἄριστα ἐν τῷ χαρακτῆρί του. Γινώσκων δὲ ἀσφαλῶς πᾶν, ὅ, τι θέλει, γινώσκει συγχρόνως καὶ νὰ ἐπωφελῆται ἀείποτε ἐκ των περιστάσεων καὶ τῶν γεγονότων καὶ νὰ ἦναι κύριος αὐτῶν. Ὅπως πάντα τὰ μεγάλα πνεύματα, ἅπερ δύνανται νὰ ἐπισκοπῶσι τὰ πράγματα καὶ ἐξερχόμενα τοῦ μικροῦ κύκλου τῆς παρούσης στιγμῆς, ὅστις δεσμεύει τὸν περιωρισμένον νοῦν, νὰ ὑπολογίζωσι πιθανώτατα τὴν μέλλουσαν ἀνάπτυξιν τῶν πραγμάτων, οὕτω καὶ ὁ Καῖσαρ γινώσκει ἀείποτε νὰ περιμένῃ τὸν κατάλληλον χρόνον καὶ νὰ προφυλάττηται ἀπὸ πάσης σπουδῆς καὶ ταχύτητος· μετρεῖ ἀκριβῶς καὶ λεπτομερῶς τὰ μέσα πρὸς τὸν σκοπὸν, ἡ δὲ πληθὺς αὐτῶν, ἣν παρασκευάζει ἄφθονον ἡ μεγαλοφυΐα αὐτοῦ καὶ ἡ ὑψηλὴ περιωπὴ εἰς ἣν εὑρίσκεται, δὲν παρασύρει αὐτὸν εἰς ἀνωφελῆ κατασπατάλησιν τῶν δυνάμεών του. Βοηθούμενος δὲ ὑπὸ τῆς τύχης ἐν πάσαις ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ οὐδένα κίνδυνον φοβεῖται, ἀλλ’ ἀτρόμητος βαίνει ἐπὶ τὰ πρόσω. Οὐδὲν μικροπρεπὲς πάθος ταράττει τὰς σκέψεις καὶ τὰς τάσεις αὐτοῦ· ἐν οὐδενὶ, εἴτε ἐν τῷ μεγίστῳ εἴτε ἐν τῷ μικροτάτῳ, δὲν ἐμφανίζεται εἰς ἡμᾶς ὁ ἥμισυς ἀλλὰ πανταχοῦ ὀ ὅλος ἄνθρωπος, ὁ τελειότατος διατετυπωμένος χαρακτήρ.
Ἐπεδόθη εἰς πάντας τοὺς κλάδους τῆς φιλολογίας· εἶχε λεπτὸν αἴσθημα πρὸς πάντας τοὺς τύπους τῆς τέχνης. Ἐνωρὶς ἤδη συνέταξε πολλὰ μικρὰ ποιημάτια καὶ ἔγραψε μεῖζόν τι ποίημα ]ter, ὅτε ἔσπευδε πρὸς τὴν Ἱσπανίαν (Σουητ. κεφ. 56). Εἰς τὰ ζητήματα τῆς γραμματικῆς καὶ ἀστρονομίας ἐνησχολήθη μετὰ τοῦ αὐτοῦ ἐνδιαφέροντος, ὅπως καὶ εἰς τὰς πρακτικὰς ὑποθέσεις τῆς ἡμέρας. Ὅτε δὲ ἐπανήρχετο εἰς τὴν Γαλλίαν ἐκ τῆς ἄνω Ἰταλίας πρὸς τὰς λεγεώνας αὑτοῦ συνέταξε κατὰ τὴν διάβασιν τῶν Ἄλπεων γραμματικόν τι σύγγραμμα de analogia ad Μ. Tullium Ciceronem (Σουητ, κεφ. 56), ἴσως περὶ τὸ 55 ἔτος. Ἀποτέλεσμα δὲ τῶν σπουδῶν αὐτοῦ πρὸς διόρθωσιν τοῦ ἡμερολογίου ἦτο σύγγραμμα de astris (ἴσως τῷ 47 ἔτει). Οἱ λόγοι αὐτοῦ κατὰ τὴν μαρτυρίαν τῶν ἀρχαίων φαίνεται ὁτι ἦσαν τελειότατοι, οὐ μόνον κατὰ τὴν λέξιν ἄριστοι ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν πλοκήν. Πρὶν δὲ ἀπέλθῃ εἰς τὴν Γαλατίαν, ἐν τῷ πολιτικῷ σταδίῳ διεκρίνετο κυρίως ὡς ῥήτωρ ἀπὸ τοῦ 77—58. Οὐδὲν λοιπὸν θαῦμα ὅτι ἀνὴρ κεκτημένος τοιαῦτα πνευματικὰ προτερήματα προσείλκυσεν εἰς ἑαυτὸν τὰς καρδίας τῶν ἀνθρώπων καὶ ἀπέκτησεν ἐν τῇ πολιτείᾳ θέσιν, ἧς ἀπέναντι πᾶς ἀντίπαλος ἔπρεπε νὰ ὑποχωρῇ. Τὰ προτερήματα καὶ τὸ μεγαλεπήβολον πνεῦμα αὐτοῦ ἐπέδρασαν ἰδιαζόντως ἐπὶ πληθὺν τολμηρῶν καὶ ἐξημμένων ἀνδρῶν, καὶ ἐξαιρέτως ἐπὶ τῶν τοιούτων ἀρετῶν ἐπιδεικτικὴν νεολαίαν· ὅλος σχεδὸν ὁ δῆμος διέκειτο εὐνοϊκῶς πρὸς αὐτόν. Οἱ δὲ ἀριστοκρατικοὶ, οἵτινες διέβλεπον τὰ σχέδια αὐτοῦ καὶ τὸ τέρμα τῶν πράξεών του, προσετέθησαν εἰς τὸν Πομπήϊον ὄχι ἐξ ἀγάπης πρὸς αὐτὸν, ἀλλὰ διότι ἐθεώρουν αὐτὸν ὡς ἀναγκαῖον ἀντισήκωμα, καὶ ἀπέδιδον εἰς αὐτὸν τοὐλάχιστον εὐγενεστέρους σκοπούς. Ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ἀνωτέρα ἡθικὴ μόρφωσις καὶ τάσις ἑνὸς μέρους τοὐλάχιστον ἐκ ταύτης τῆς μερίδος, ἥτις ἐνόμιζεν ὅτι προεμάχετο ὑπὲρ τοῦ ὀρθοῦ καὶ δικαίου, δὲν ἠδύνατο νὰ ἀντιταχθῇ ἀπέναντι τῶν πλεονεκτημάτων, τὰ ὁποῖα εἶχεν ὁ Καῖσαρ ὑπὲρ πάντας τοὺς ἄλλους διὰ τοῦ θαυμασίου αὐτοῦ πνεύματος, μεθ’ οὗ βεβαίως περὶ τῆς νίκης ἀντεπεξήρχετο κατὰ τῶν ἀντιπάλων του. » Ἂν ὁ Καῖσαρ ἤθελε γεννηθῇ ἐπὶ τοῦ θρόνου ἢ ἤθελε ζήσῃ ἐν ἐποχῇ, καθ’ ἣν ἡ δημοκρατία νὰ μὴ ἦτο ἑτοιμόρροπος καὶ ἕτοιμος νὰ ὑποβληθῇ εἰς ἀνωτέραν ἀρχὴν, π. χ. ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τῶν Σκηπιώνων, ἤθελε κατορθώσῃ ἄριστα τὸν σκοπὸν τοῦ βίου αὐτοῦ· ἂν δὲ πάλιν ἔζη ἐν δημοκρατικῷ αἰῶνι, οὐδέποτε ἤθελε διανοηθῇ νὰ γείνῃ ἀνώτερος τοῦ νόμου· ἀλλ’ ὁ Καῖ-σαρ ἀνῆκεν εἰς περίοδον, καθ’ ἣν ἓν ἐκ τῶν δύο ἔπρεπε νὰ ἐκλέξῃ ἢ τὸν ἄκμονα ἢ τὴν σφύραν. Ἡ φύσις τοῦ Καίσαρος δὲν ἦτο ὁποία ἡ τοῦ Κικέρωνος, δηλ. δὲν ἦτο εὐεπίφορος πρὸς τὸν ἄνεμον· ἠσθάνετο ὅτι ἔπρεπε νὰ γείνῃ κύριος τῶν γεγονότων καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ κρύψῃ τὴν θέσιν, εἰς ἣν εὑρίσκετο· ἡ φορὰ τῶν γεγονότων παρέσυρεν αὐτὸν ἀκατάσχετος. Ὁ Κάτων ἠδύνατο εἰσέτι νὰ ὀνειρεύηται τὴν ἀναζωογόνησιν τῆς δημοκρατίας, ἀλλ’ ὁ καιρὸς παρῆλθε (Niebuhr). » «Ὁ Καῖσαρ ἐθεώρει ἑαυτὸν ὡς τὸν ὑπὸ τῆς τύχης εὐνοούμενον καὶ προωρισμένον νὰ ἄρξῃ τοῦ ἀναξίου τῆς ἐλευθερίας κόσμου, καὶ τὰ συγγράμμασα αὐτοῦ ἐπικυροῦσιν ὅτι αἱ πράξεις καὶ οἱ λόγοι αὐτοῦ μαρτυροῦσιν: Ἦτο φύσει βασιλεὺς καὶ ἐγίνωσκεν ὅτι ἦτο
Schneider.
(Ἐκ τοῦ Γερμανικοῦ.)
ΣΗΜ. Ὁ μεταφραστὴς ἐξαιτεῖται συγγνώμην, διότι σπεύδων νὰ ἀναχωρήσῃ ἐξ Ἀθηνῶν δὲν ἐπρόφθασε νὰ ἐπισυνάψῃ κατάλογον τῶν τυπογραφικῶν παροραμάτων τὰ ὁποῖα ἐξ ἀνάγκης πλέον ἀφίνει εἰς τοὺς ἐπιεικεῖς ἀναγνώστας νὰ διορθώσωσι. Ἡ δὲ μετάφρασις ὡς προωρισμένη ὑπὸ τοῦ ἐκδότου ἰδίως πρὸς χρῆσιν τῶν μαθητῶν ἐγένετο, ὅπως καὶ ἡ πρὸ δύο ἐτῶν ἐκδοθεῖσα τοῦ Κορνηλίου Νέπωτος, δῆλον ὅτι ὁ μεταφραστὴς κατέφυγε πολλάκις εἰς τὴν Ἀρχαίαν Ἑλληνικὴν, ἵνα ἀποδώσῃ ὡς οἷόν τε πιστῶς καὶ ἀκριβῶς τὴν λατινικὴν φράσιν.