Απομνημονεύματα περί του γαλατικού πολέμου/Β
| ←Βιβλίον Α΄ | Ἀπομνημονεύματα περὶ τοῦ γαλατικοῦ πολέμου Συγγραφέας: Μεταφραστής: Γρηγόριος Βερναρδάκης Βιβλίον Α΄ |
Βιβλίον Γ΄→ |
1. Ἐν ᾧ ὁ Καῖσαρ ἦτο ἐν τῇ ἐντὸς τῶν Ἄλπεων Γαλατία, οὕτως ὡς ἀνωτέρω ἐδηλώσαμεν, συχναὶ πρὸς αὐτὸν φῆμαι προσήρχοντο, καὶ δι’ ἐπιστολῶν ὡσαύτως τοῦ Λαβιηνοῦ ἐπληροφορεῖτο, ὅτι πάντες οἱ Βέλγαι, ὅπερ εἴπομεν ὅτι εἶναι τρίτον μέρος τῆς Γαλατίας, συνώμνυον κατὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων καὶ πρὸς ἀλλήλους ὁμήρους ἔδιδον. Αἰτίαι δὲ τῆς συνωμοσίας ἦσαν αἱ ἑξῆς: πρῶτον ὅτι ἐφοβοῦντο, μήπως ἁπάσης τῆς Γαλατίας ὑποταχθείσης πρὸς αὐτοὺς ὁ ἡμέτερος στρατὸς προσαχθῇ· εἶτα δὲ, ὅτι ἠρεθίζοντο ὑπό τινων Γαλατῶν, τοῦτο μὲν ὑπ’ ἐκείνων, οἵτινες, ὅπως δὲν ἠθέλησαν νὰ διατρίβωσιν ἐπὶ πλέον ἐν τῇ Γαλατίᾳ οἱ Γερμανοὶ, οὕτω βαρέως ἔφερον, ὁ στρατὸς τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων νὰ διαχειμάζῃ καὶ ἐγχρονίζῃ ἐν τῇ Γαλατία, τοῦτο δὲ ὑπ’ ἐκείνων, οἵτινες διὰ τὸ εὐμετάβλητον καὶ κοῦφον τῆς ψυχῆς ἐπεθύμουν νέας ἀρχάς, προσέτι δὲ καὶ ὑπὸ ἄλλων τινῶν, διότι ἐν τῇ Γαλατίᾳ συνήθως αἱ βασιλεῖαι ἐπεζητοῦντο ὑπὸ τῶν δυνατωτέρων καὶ ὑπ’ ἐκείνων, οἵτινες εἶχον χρήματα πρὸς μίσθωσιν ἀνδρῶν· ἀλλ’ οὗτοι δυσκολώτερον ἠδύναντο νὰ ἐπιτύχωσι τοῦτο ἐπὶ τῆς ἡμετέρας ἀρχῆς.
2. Ἐκ τούτων τῶν ἀγγελιῶν καὶ τῶν ἐπιστολῶν ταραχθεὶς ὁ Καῖσαρ, κατέγραψε δύο νέας λεγεῶνας ἐν τῇ ἐντὸς Γαλατίᾳ, καὶ ἀρχομένου τοῦ θέρους ἔπεμψε τὸν ὕπαρχον Κόϊντον Πέδιον, ἵνα ἀπαγάγῃ αὐτὰς εἰς τὸ ἐνδότερον τῆς Γαλατίας. Αὐτὸς δὲ, ἅμ’ ὡς ἤρχισε νὰ ὑπάρχῃ ἀφθονία χόρτου, ἔρχεται εἰς τὸν στρατόν. Παραγγέλλει δὲ εἰς τοὺς Σένονας καὶ τοὺς λοιποὺς Γαλάτας, οἵτινες ἦσαν γείτονες τῶν Βελγῶν, νὰ μάθωσι τὰ παρ’ αὐτοῖς πραττόμενα καὶ πληροφορήσωσιν αὐτὸν περὶ τούτων. Οὗτοι δὲ συμφώνως ἅπαντες ἀνήγγειλαν, ὅτι συναθροίζονται δυνάμεις καὶ συνάγεται στρατὸς εἰς ἕνα τόπον. Τότε δὴ ἐνόμισεν ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ ἀμφιβάλλῃ νὰ πορευθῇ κατ’ αὐτῶν. Παρασκευάσας λοιπὸν τροφὰς μεταστρατοπεδεύει καὶ ἐν πεντακαίδεκα περίπου ἡμέραις φθάνει εἰς τὴν χώραν τῶν Βελγῶν.
3. Ἀφ’ οὗ δὲ ἦλθεν ἐκεῖσε ἐξ ἀπροόπτου καὶ πάσης προσδοκίας ταχύτερον, οἱ Ῥῆμοι, οἵτινες ἐκ τῶν Βελγῶν εἶναι ἐγγύτατα τῆς Γαλατίας, ἔπεμψαν πρέσβεις πρὸς αὐτὸν τὸν Ἴκκιον καὶ τὸν Ἀνδεκομβόριον, προκρίτους τῆς πόλεως, ἵνα εἴπωσιν ὅτι ἐπιτρέπουσιν ἑαυτοὺς καὶ πάντα τὰ ἑαυτῶν εἰς τὴν προστασίαν καὶ τὴν ἐξουσίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, καὶ δὲν συνεφώνησαν μετὰ τῶν λοιπῶν Βελγῶν, οὔτε συνώμοσαν κατὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων καὶ ὅτι ἦσαν πρόθυμοι καὶ ὁμήρους νὰ δώσωσι καὶ τὰς διαταγὰς νὰ ἐκτελέσωσι καὶ εἰς τὰς πόλεις νὰ δεχθῶσιν αὐτὸν καὶ διὰ σίτου καὶ τῶν λοιπῶν ἐπιτηδείων νὰ βοηθήσωσιν· πάντες οἱ λοιποὶ Βέλγαι εἶναι ἔνοπλοι, καὶ οἱ ἐπὶ τάδε τοῦ Ῥήνου οἰκοῦντες Γερμανοὶ συνηνώθησαν μετὰ τούτων, καὶ Τοσαύτη εἶναι ἡ μανία πάντων τούτων, ὥστε οὐδὲ τοὺς Σουεσσίονας, ἀδελφοὺς καὶ συγγενεῖς αὑτῶν, οἵτινες τὸ αὐτὸ δίκαιον καὶ τοὺς αὐτοὺς νόμους μεταχειρίζονται, καὶ ἔχουσι τὴν αὐτὴν κυβέρνησιν καὶ τοὺς αὐτοὺς ἄρχοντας μὲ αὐτοὺς, δὲν ἠδυνήθησαν (οἱ Ῥῆμοι) νὰ ἀποτρέψωσι τοῦ νὰ μὴ συμφωνήσωσι μετὰ τούτων.
4. Ἐρωτῶν δὲ τούτους, ποῖαι πόλεις καὶ πόσαι ἦσαν ἔνοπλοι καὶ τί ἠδύναντο ἐν τῷ πολέμῳ, εὕρισκε τὸ ἑξῆς: ὅτι οἱ πλεῖστοι Βέλγαι κατάγονται ἀπὸ τῶν Γερμανῶν καὶ παλαιόθεν τὸν Ῥῆνον διαβάντες διὰ τοῦ τόπου τὴν ἐφορίαν ἐνταῦθα κατέμειναν καὶ τοὺς Γαλάτας, οἵτινες ᾤκουν τοὺς τύπους τούτους, ἐξήλασαν καὶ εἶναι οἱ μόνοι, οἵτινες κατὰ τοὺς χρόνους τῶν ἡμετέρων προγόνων ἐκώλυσαν τοὺς Τεύτονας καὶ τοὺς Κίμβρους, πᾶσαν τὴν ἄλλην Γαλατίαν λεηλατήσαντες νὰ εἰσέλθωσιν ἐντὸς τῆς χώρας των· ἐκ τούτου δὲ συμβαίνει, διὰ τὴν μνήμην τῶν πραγμάτων ἐκείνων νὰ ἀποδίδωσιν εἰς ἑαυτοὺς μεγάλην ἀξίαν ἐν τοῖς πολεμικοῖς καὶ νὰ ἀναλαμβάνωσι μεγάλην ἔπαρσιν. Περὶ δὲ τοῦ πλήθους τούτων οἱ Ῥῆμοι ἔλεγον ὅτι ἔχουσι τὰ πάντα, ἐξερευνήσῃ, διότι διὰ συγγενειῶν καὶ ἀγχιστειῶν συνδεδεμένοι κατέμαθον, πόσην ἕκαστος πληθὺν ἐν τῇ κοινῇ τῶν Βελγῶν συνελεύσει πρὸς τὸν πόλεμον τοῦτον ὑπεσχέθη. Πλεῖστον δὲ μεταξὺ αὐτῶν οἱ Βελλούακοι ἰσχύουσι καὶ διὰ τὴν ἀρετὴν, καὶ τὸ ἀξίωμα καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἀνδρῶν· διότι οὗτοι. δύνανται νὰ παράσχωσι ἑκατὸν χιλιάδας ἐνόπλων· ἐκ τούτων δὲ ἐξήκοντα χιλιάδας ἐπιλέκτους ὑποσχεθέντες ἀπαιτοῦσι δι’ ἑαυτοὺς τὴν ἡγεμονίαν ὅλου τοῦ πολέμου. Γείτονας δὲ αὐτῶν εἶναι οἱ Σουεσσίονες· ἔχουσι δὲ εὐρυτάτου; καὶ εὐφορωτάτους ἀγρούς. Παρ’ αὐτοῖς ἐχρημάτισε βασιλεὺς καὶ ἐπὶ τῶν ἡμετέρων ἔτι χρόνων ὁ Διβιτιακὸς, ὅλης τῆς Γαλατίας δυνατώτατος, ὅστις καὶ μεγάλου μέρους τῶν χωρῶν τούτων καὶ τῆς Βρετανίας ἔτι τὴν ἀρχὴν ἔλαβε· νῦν δὲ βασιλεὺς εἶναι ὁ Γάλβας· πρὸς τοῦτον διὰ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν σύνεσιν αὐτοῦ ἀπεδόθη ὁμοθύμως ἡ ἀνωτάτη διοίκησις ὅλου τοῦ πολέμου· ἔχουσι πόλεις δώδεκα τὸν ἀριθμὸν, ὑπισχνοῦνται δὲ πεντήκοντα χιλιάδας ἐνόπλων, ἰσαρίθμους δὲ καὶ οἱ Νερούϊοι, οἵτινες τὰ μάλιστα ἄγριοι μεταξὺ αὐτῶν τῶν ἰδίων νομίζονται καὶ ἀπωτάτω ἀπέχουσι· πεντεκαίδεκα χιλιάδας οἱ Ἀτρέβατοι, δέκα χιλιάδας οἱ Ἀμβιανοὶ, πέντε καὶ εἴκοσι χιλιάδας οἱ Μορινοὶ, ἑπτὰ χιλιάδας οἱ Μενάπιοι, δέκα χιλιάδας οἱ Κάλητες, οἱ Βέλιοκασσεῖς καὶ Βιρομανδουεῖς ἄλλας τόσας, οἱ Ἀδουατικοὶ ἐνεακαίδεκα χιλιάδας· οἱ δὲ Κονδροῦσοι, οἱ Ἐβουρωνοί, οἱ Καιρησοὶ καὶ οἱ Παιμαινοί, οἵτινες ἑνὶ ὀνόματι ὀνομάζονται Γερμανοὶ, νομίζουσιν ὅτι ὑπισχοῦνται περὶ τὰς τεσσαράκοντα χιλιάδας.
5. Ὁ Καῖσαρ λοιπὸν ἐνθαῤῥύνας τοῦς Ῥήμους καὶ φιλοφρόνως προσφωνήσας διέταξε νὰ συνέλθη πρὸς αὐτὸν πᾶσα, ἡ γερουσία καὶ νὰ προσαχθῶσιν ὅμηροι οἱ παῖδες τῶν προκρίτων. Καὶ ταῦτα μὲν πάντα ὑπὸ τούτων ἀκριβῶς κατὰ τὴν ῥητὴν ἡμέραν ἐγένοντο. Αὐτὸς δὲ σφοδρῶς παραινέσας τὸν Αἴδουον Διβιτιακὸν διδάσκει, πόσον συμφέρει εἰς τὴν πολιτείαν καὶ τὴν κοινὴν σωτηρίαν νὰ διαχωρισθῶσιν αἱ δυνάμεις τῶν ἐχθρῶν, ἵνα μὴ ταὐτοχρόνως ἀναγκασθῶσι νὴ συμπλακῶσι πρὸς τοσοῦτο πλῆθος. Τοῦτο δὲ δύναται νὰ γείνῃ, ἐὰν οἱ Αἴδουοι εἰσαγάγωσι τὰς δυνάμεις των εἰς τὴν χώραν τῶν Βελλουάκων καὶ ἀρχίσωσι νὰ λεηλατῶσι τοὺς ἀγροὺς αὐτῶν. Ταῦτα δὲ παραγγείλας ἀποπέμπεται αὐτόν. Ἀφ’ οὗ δὲ εἶδεν ὅτι πᾶσαι τῶν Βελγῶν αἱ δυνάμεις συναχθεῖσαι εἰς ἕνα τόπον ἤρχοντο κατ’ αὐτοῦ καὶ ἔμαθε καὶ παρὰ τῶν πεμφθέντων κατασκόπων καὶ παρὰ τῶν Ῥήμων, ὅτι δὲν ἀπεῖχον ἤδη πολὺ, ἔσπευσε νὰ διαβιβάσῃ τὸν στρατὸν διὰ τοῦ Ἄξονος ποταμοῦ, ὅστις εἶναι ἐν ταῖς ἐσχατιαῖς τῶν Ῥήμων, καὶ ἐνταῦθα ἐστρατοπέδευσε. Τοῦτο δὲ καὶ τὴν μίαν πλευρὰν τοῦ στρατοπέδου ὠχόρου διὰ τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ καὶ τὰ ὄπισθεν αὐτοῦ ἐξησφάλιζεν ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν καὶ κατώρθου, τὰ ἐπιτήδεια νὰ κομίζωνται πρὸς αὐτὸν ἀκινδύνως παρὰ τῶν Ῥήμων καὶ τῶν λοιπῶν πόλεων. Ἐπὶ τούτου τοῦ ποταμοῦ ὑπῆρχε γέφυρα. Ἐνταῦθα καθίστησι φοουρὰν καὶ ἐν τῷ ἑτέρῳ μέρει τοῦ ποταμοῦ καταλείπει τὸν Κόϊντον Τιτούριον Σαβῖνον μεθ’ ἓξ κοόρτεων· διατάττει δὲ νὰ ὀχυρώσωσι τὸ στρατόπεδον διὰ χαρακώματος δώδεκα ποδῶν τὸ ὕψος καὶ διὰ τάφρου ὀκτωκαίδεκα ποδῶν τὸ πλάτος.
6. Ἀπὸ τούτου τοῦ στρατοπέδου ἡ πόλις τῶν Ῥήμων ὀνόματι Βίβραξ ἀπεῖχε τέσσαρα καὶ ἐξήκοντα στάδια. Ταύτην εὐθὺς ἐκ τῆς πορείας οἱ Βέλγαι ἄρχονται νὰ πολιορκῶσι. Μόλις τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἀντέστησαν. Ὁ δὲ τρόπος τῆς πολιορκίας τῶν Γαλατῶν καὶ τῶν Βελγῶν ὁ αὐτὸς ὢν εἶναι ὁ ἑξῆς. Ἀφ’ οὗ περιβαλόντες διὰ πλήθους ἀνδρῶν ὅλα τὰ τείχη ἀρχίσωσι νὰ ῥίπτωσι πανταχόθεν λίθους εἰς τὸ τεῖχος καὶ γυμνώσωσι αὐτὸ προμάχων, σχηματίσαντες τὴν χελώνην προσέρχονται εἰς τὰς πύλας καὶ ὑποσκάπτουσι τὸ τεῖχος. Ὅπερ τότε εὐκόλως ἐγίνετο. Διότι ἐπειδὴ τοσοῦτον πλῆθος ἔῤῥιπτον βέλη καὶ λίθους, οὐδεὶς ἠδύνατο νὰ μείνῃ ἐπὶ τοῦ τείχους. Ἀφ’ οὐ δὲ ἡ νὺξ κατέπαυσε τὴν πολιορκίαν, ὁ Ἴκκιος Ῥῆμος, ἀνὴρ εὐγενέστατος καὶ δυνατώτατος ἐν τοῖς ἑαυτοῦ, ὅστις τότε προΐστατο τῆς πόλεως, εἰς ἐξ ἐκείνων, οἵτινες εἶχον ἔλθῃ πρέσβεις περὶ εἰρήνης πρὸς τὸν Καίσαρα, πέμπει ἄγγελος πρὸς αὐτόν: ὅτι ἐὰν δὲν σταλῇ βοήθεια πρὸς αὐτὸν, δὲν δύναται ἐπὶ πλέον νὰ ἀντιστῇ.
7. Ἐκεῖσε δὲ εὐθὺς μετὰ τὸ μεσονύκτιον ὁ Καῖσαρ μεταχειρισθεὶς τοὺς αὐτοὺς ὁδηγοὺς, οἵτινες εἶχον ἔλθῃ ἄγγελοι παρὰ τοῦ Ἰκκίου, πέμπει τοῖς ἐν τῇ πόλει πρὸς βοήθειαν Νομάδας καὶ Κρῆτας τοξότας καὶ Βαλεαρεῖς σφενδονήτας· ἐκ δὲ τῆς ἐλεύσεως τούτων εἰς μὲν τοὺς Ῥήμους μετὰ τῆς ἐλπίδος τῆς ἀμύνης ἐπῆλθε προθυμία νὰ προμαχήσωσι, ἀπὸ δὲ τῶν ἐχθρῶν διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἐξέλιπεν ἡ ἐλπὶς νὰ κυριεύσωσι τὴν πόλιν. Ὅθεν ἐπ' ὀλίγον, παρὰ τὴν πόλιν διατρίψαντες καὶ τοὺς ἀγροὺς τῶν Ῥήμων λεηλατήσαντες καὶ πάσας τὰς κώμας καὶ τὰ οἰκοδομήματα, πρὸς τὰ ὁποῖα ἠδυνήθησαν νὰ προσέλθωσι, πυρπολήσαντες ἔσπευσαν πανστρατιᾷ πρὸς τὸ στρατόπεδον τοῦ Καίσαρος καὶ ἐστρατοπέδευσαν μακρὰν ἀπ’ αὐτοῦ ὀλιγώτερον τῶν ἑκκαίδεκα σταδίων· τὸ δὲ στρατόπεδον αὐτῶν, ὡς ἐδηλοῦτο ὑπὸ τοῦ καπνοῦ καὶ τῶν φλογῶν, ἐξετείνετο κατὰ πλάτος πλέον τῶν ἐξήκοντα τεσσάρων σταδίων.
8. Ὁ Καῖσαρ κατὰ πρῶτον καὶ διὰ τὸ πλῆθος των ἐχθρῶν καὶ διὰ τὴν ἐξαίρετον περὶ τῆς ἀνδρείας αὐτῶν δόξαν, ἔκρινε καλὸν νὰ ἀποφύγῃ τὴν μάχην· καθ’ ἑκάστην ὅμως δι’ ἱππομαχιῶν ἐλάμβανε πεῖραν, τί ὁ ἐχθρὸς δύναται καὶ τί οἱ ἡμέτεροι τολμῶσι. Ἐννοήσας δὲ ὅτι οἱ ἡμέτεροι δὲν εἶναι ὑποδεέστεροι, ὡς ὄντος πρὸ τοῦ στρατοπέδου τόπου φύσει ἐπιτηδείου καὶ καταλλήλου πρὸς παράταξιν τοῦ στρατοῦ, (ἐπειδὴ ὁ λόφος οὗτος, ὅπου ἱδρύθη τὸ στρατόπεδον, ὀλίγον τι ἐκ τῆς πεδιάδος ἐξέχων ἐξετείνετο κατὰ πλάτος τοσοῦτον εἰς τὰ ἔμπροσθεν, ὅσον τόπον ἠδύνατο νὰ καταλάβη ὁ στρατὸς παρατεταγμένος, καὶ ἑκατέρωθεν εἶχε κατάντεις πλευρὰς καὶ κατὰ μέτωπον ἠρέμα κορυφούμενος κατέληγε κατὰ μικρὸν εἰς τὴν πεδιάδα), ἀφ’ ἑκατέρας πλευρᾶς τοῦ λόφου τούτου παρέτεινε τάφρον λοξὴν τετρακοσίων περίπου βημάτων καὶ εἰς τὰ ἄκρα τῆς τάφρου ἀνήγειρε προμαχῶνας καὶ ἔστησεν ἐνταῦθα τὰς ἀφετηρίους μηχανάς, ἵνα μὴ οἱ ἐχθροί, ἀφ’ οὗ παρατάξῃ τὸν στρατόν, δύνανται νὰ περικυκλώσωσιν ἀπὸ τῶν πλευρῶν τοὺς ἑαυτοῦ μαχομένους, ἐπειδὴ τοσοῦτον ὑπερεῖχον κατὰ τὸ πλῆθος. Τούτου δὲ γενομένου, καταλιπὼν ἐν τῷ στρατοπέδῳ τὰς δύο λεγεῶνας, ἃς νεωστὶ εἶχε καταγράψῃ, ἵνα, ἐὰν γείνῃ που ἀνάγκη, δύνανται νὰ σταλῶσι πρὸς βοήθειαν, τὰς λοιπὰς ἓξ λεγεῶνας παρέταξε πρὸ τοῦ στρατοπέδου. Ὡσαύτως δ’ οἱ ἐχθροὶ ἐξαγαγόντες τὰς ἑαυτῶν δυνάμεις ἐκ τοῦ στρατοπέδου παρέταξαν.
9. Ὑπῆρχε λίμνη ὄχι μεγάλη μεταξὺ τοῦ ἡμετέρου καὶ τοῦ στρατοῦ τῶν ἐχθρῶν. Καὶ οἱ μὲν ἐχθροὶ περιέμενον, ἂν οἱ ἡμέτεροι ἤθελον διαβῇ ταύτην· οἱ δὲ ἡμέροι ἦσαν ἕτοιμοι ἐν τοῖς ὅπλοις, ἵνα, ἐὰν ἐγίνετο ἀρχὴ τῆς διαβάσεως ὑπ' ἐκείνων, προσβάλωσιν αὐτοὺς ἀπησχολημένους περὶ τοῦτο. Ἐν τοσούτῳ οἱ δύο στρατοὶ ἠγωνίζοντο δι’ ἱππομαχίας. Ἐν ᾧ δὲ οὐδέτεροι ἄρχονται τῆς διαβάσεως, εὐτυχεστέρας ἀποβάσης τῆς ἱππομαχίας εἰς τοὺς ἡμετέρους, ὁ Καῖσαρ ἐπανήγαγε τοὺς ἑαυτοῦ εἰς τὸ στρατόπεδον. Οἱ δὲ ἐχθροὶ παρευθὺς ἐκ τοῦ τόπου τούτου ἔσπευσαν εἰς τὸν ποταμὸν Ἄξονα, ὅστις ἐμνημονεύθη ὅτι ἦτο ὄπισθεν τοῦ ἡμετέρου στρατοπέδου. Ἐνταῦθα δὲ εὑρόντες τοὺς πόρους ἐπεχείρησαν νὰ διαβιβάσωσι μέρος τῶν δυνάμεων αὐτῶν ἐπὶ τῷ σκοπῷ, ἐὰν ἠδύναντο, νὰ ἐκπολιορκήσωσι τὸν προμαχῶνα, οὗ προΐστατο ὁ ὕπαρχος Κόϊντος Τιτούριος, καὶ νὰ διαλύσωσι τὴν γέφυραν· ἐὰν δὲ δὲν ἤθελον δυνηθῇ, νὰ λεηλατήσωσι τοὺς ἀγροὺς τῶν Ῥήμων, οἵτινες ἦσαν μεγάλως χρήσιμοι τοῖς ἡμετέροις πρὸς τὸν πόλεμον καὶ νὰ ἀποκλείσωσι τοὺς ἡμετέρους τῶν ἐπιτηδείων.
10. Τοῦτο μαθὼν ὁ Καῖσαρ παρὰ τοῦ Τιτουρίου, διεβίβασε διὰ τῆς γεφύρας ἅπαν τὸ ἱππικὸν καὶ τοὺς ψιλοὺς Νομάδας, τοὺς σφενδονήτας καὶ τοὺς τοξότας, καὶ πορεύεται κατ’ αὐτῶν. Σφοδρῶς ἐπολέμησαν ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ. Οἱ ἡμέτεροι προσβαλόντες ἐν τῷ ποταμῷ τοὺς ἐχθροὺς ἀπησχολημένους περὶ τὴν διάβασιν, πολλοὺς αὐτῶν ἐφόνευσαν. Τοὺς δὲ λοιποὺς ἐπιχειροῦντας τολμηρότατα νὰ διαβῶσι διὰ τῶν σωμάτων αὐτῶν ἀπέκρουσαν διὰ τοῦ πλήθους τῶν βελῶν· τοὺς δὲ πρώτους, οἵτινες εἶχον διαβῇ, διὰ τοῦ ἱππικοῦ περικυκλώσαντες ἐφόνευσαν. Οἱ δὲ ἐχθροὶ ὡς κατενόησαν ὅτι ἡ ἐλπὶς διέψευσεν αὐτοὺς καὶ περὶ τῆς ἐκπολιορκήσεως τῆς πόλεως καὶ περὶ τῆς διαβάσεως τοῦ ποταμοῦ, καὶ εἶδον ὅτι ἕνεκα τῆς μάχης δὲν προχωροῦσιν οἱ ἡμέτεροι εἰς τόπον ἀνεπιτηδειότερον, καὶ αὐτοὺς δὲ ἤρχισε νὰ ἐπιλείπῃ ὁ σῖτος, συνέλευσιν συγκαλέσαντες ἀπεφάσισαν, ὅτι εἶναι ἄριστον, ἕκαστος νὰ ἐπανέλθῃ οἴκαδε καὶ, εἰς ὧν τινων χώραν οἱ Ῥωμαῖοι κατὰ πρῶτον ἤθελον εἰσαγάγῃ τὸν στρατὸν, νὰ συνέλθωσι πανταχόθεν πρὸς ὑπεράσπισιν αὐτῶν, ἵνα διαγωνίζωνται μᾶλλον ἐν τῇ οἰκείᾳ ἢ ἐν ἀλλοτρίᾳ χώρα καὶ μεταχειρίζωνται τὸν οἴκοι ὑπάρχοντα σῖτον. Πρὸς τὸ βούλευμα τοῦτο καὶ οὗτος ὁ λόγος ἤγαγεν αὐτοὺς, διότι ἔμαθον ὅτι ὁ Διβιτιακὸς καὶ οἱ Αἴδουοι ἐπλησίαζον εἰς τὴν χώραν τῶν Βελλουάκων. Δὲν ἦτο δὲ δυνατὸν οὗτοι νὰ πεισθῶσιν, ἐπὶ πλέον νὰ διαμείνωσι καὶ νὰ μὴ φέρωσι βοήθειαν εἰς τοὺς ἑαυτῶν.
11. Τούτου δὲ ἀποφασισθέντος, κατὰ τὴν δευτέραν φυλακὴν μετὰ μεγάλου κρότου καὶ θορύβου ἐξελθόντες τοῦ στρατοπέδου ἄνευ οὐδεμιᾶς τάξεως καὶ ἡγεμονίας, ἐπειδὴ ἕκαστος ἐζήτει δι’ ἑαυτὸν τὸν πρῶτον τόπον τῆς πορείας καὶ ἔσπευδε νὰ φθάσῃ οἴκαδε, ἔκαμαν, ὥστε ἡ ἀναχώρησις νὰ φαίνεται ὅλως ὁμοία φυγῇ. Τοῦτο δὲ μαθὼν παρευθὺς ὁ Καίσαρ διὰ τῶν κατασκόπων, ἐνέδρας φοβηθεὶς, ἐπειδὴ δὲν εἶχεν ἔτι κατανοήσῃ, διὰ τίνα αἰτίαν ἀνεχώρουν, ἐπέσχεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ τὸν στρατὸν καὶ τὸ ἱππικόν. Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ ἐπιβεβαιωθέντος τοῦ πράγματος ὑπὸ τῶν κατασκόπων προέπεμψε πᾶν τὸ ἱππικὸν, ἵνα ἐπικωλύσῃ τῆς πορείας τὴν ὀπισθοφυλακήν. Εἰς τούτους δὲ ἐπέστησε τὸν Κόϊντον Πέδιον καὶ τὸν Λεύκιον Αὐρουγκουλήϊον Κότταν ὑπάρχους. Τὸν Τίτον Λαβιηνὸν ὕπαρχον διέταξε νὰ παρακολουθῇ μετὰ τριῶν λεγεώνων. Οὗτοι δὲ προσβαλόντες τὴν ὀπισθοφυλακὴν καὶ ἐπὶ πολλὰ στάδια καταδιώξαντες κατέκοψαν μέγα πλῆθος αὐτῶν φευγόντων, ἐπειδὴ οἱ μὲν κατὰ τὴν ἐσχάτην τάξιν τῆς ὀπισθοφυλακῆς, πρὸς οὓς πρῶτον ἦλθον, ἔστησαν καὶ ἀνδρείως ὑπέμειναν τὴν ἔφοδον τῶν ἡμετέρων, οἱ δὲ πρότεροι, ἐπειδὴ ἐνόμιζον ὅτι ἦσαν μακρὰν τοῦ κινδύνου καὶ δὲν συνείχοντο ὑπ’ ἀνάγκης τινὸς οὐδὲ ἡγεμονίας, συνταραχθεισῶν τῶν τάξεων διὰ τὴν ἀκουσθεῖσαν κραυγὴν, πάντες ἐζήτουν ἑαυτοῖς προστασίαν ἐν τῇ φυγῇ. Οὕτως ἄνευ τινὸς κινδύνου οἱ ἡμέτεροι ἐφόνευσαν τοσοῦτον πλῆθος αὐτῶν, ὅσον ἐπέτρεπε τὸ διάστημα τῆς ἡμέρας, καὶ κατὰ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου κατέπαυσαν καὶ ὑπεχώρησαν εἰς τὸ στρατόπεδον, ὡς διετάχθη.
12. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ὁ Καῖσαρ, πρὶν ἢ οἱ ἐχθροὶ ἀναλάβωσιν ἐκ τοῦ τρόμου καὶ τῆς φυγῆς, ἤγαγε τὸν στρατὸν εἰς τὴν χώραν τῶν Σουεσσιόνων, οἵτινες ἦσαν ἐγγύτατα τῶν Ῥήμων, καὶ μεγάλην ὁδὸν διανύσας ἔσπευσε πρὸς τὴν πόλιν Νουϊόδουνον. Ταύτην ἀμέσως ἐκ τῆς πορείας ἐπιχειρήσας νὰ πολιορκήσῃ, ἐπειδὴ εἶχεν ἀκούσῃ ὅτι εἶναι κενὴ προμάχων, δὲν ἠδυνήθη νὰ ἐκπολιορκήσῃ, καίπερ ὀλίγων ἀμυνομένων, διὰ τὸ πλάτος τῆς τάφρου καὶ τὸ ὕψος τοῦ τείχους. Ὀχυρώσας δὲ τὸ στρατόπεδον ἤρχισε νὰ ἄγῃ στοὰς καὶ νὰ παρασκευάζῃ πάντα τὰ χρήσιμα εἰς πολιορκίαν. Ἐν τοσούτῳ ἅπαν τὸ πλῆθος τῶν Σουεσσιόνων ἐκ τῆς φυγῆς συνῆλθεν εἰς τὴν πόλιν κατὰ τὴν προσεχῆ νύκτα. Ταχέως δὲ προσαχθεισῶν τῶν στοῶν εἰς τὴν πόλιν, ἀνεγερθέντος προχώματος καὶ ἱδρυθέντων πύργων, οἱ Γαλάται ἐκπλαγέντες διὰ τὸ μέγεθος τῶν ἔργων, τὰ ὁποῖα οὔτε εἶχον ἴδῃ οὔτε ἀκούσῃ πρότερον, καὶ τὴν ταχύτητα τῶν Ῥωμαίων, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα περὶ παραδόσεως, καὶ αἰτησάντων τῶν Ῥήμων νὰ συγχωρηθῶσι, ἐπιτυγχάνουσιν αὐτό.
13. Ὁ Καῖσαρ λαβών ὁμήρους τοὺς πρώτους τῆς πόλεως καὶ αὐτοῦ τοῦ βασιλέως Γάλβα τῶν δύο υἱῶν καὶ πάντων τῶν ὅπλων τῆς πόλεως παραδοθέντων ἐδέξατο τοὺς Σουεσσίονας εἰς ὑποταγὴν καὶ ἄγει τὸν στρατὸν εἰς τοὺς Βελλουάκους. Ἀφ’ οὗ δὲ οὗτοι μετήνεγκον ἑαυτοὺς καὶ τὰ ἑαυτῶν πάντα εἰς τὴν πόλιν Βρατουσπάντιον, καὶ ὁ Καῖσαρ μετὰ τοῦ στρατοῦ ἀπεῖχε τῆς πόλεως ταύτης τεσσαράκοντα περίπου στάδια, πάντες οἱ πρεσβύτεροι ἐκ τῆς πόλεως ἐξελθόντες ἤρχισαν νὰ τείνωσι τὰς χεῖρας πρὸς τὸν Καίσαρα καὶ διὰ τῆς φωνῆς νὰ σημαίνωσιν, ὅτι παραδίδονται εἰς τὴν προστασίαν καὶ ἐξουσίαν αὐτοῦ καὶ δὲν πολεμοῦσι διὰ τῶν ὅπλων κατὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων· ὡσαύτως δέ, ἀφ’ οὗ προσῆλθεν εἰς τὴν πόλιν καὶ ἐνταῦθα ἐστρατοπέδευσεν, οἵ τε παῖδες καὶ αἱ γυναῖκες ἀναπετάσασαι τὰς χεῖρας ἐκ τοῦ τείχους, κατὰ τὸ ἔθος αὐτῶν ἐζήτησαν εἰρήνην παρὰ των Ῥωμαίων.
14. Ὑπὲρ τούτων ὁ Διβιτιακὸς (διότι μετὰ τὴν ἀποχώρησιν τῶν Βελγῶν, διαλυθεισῶν τῶν δυνάμεων τῶν Αἰδούων, εἶχεν ἐπανέλθῃ πρὸς αὐτὸν) ὁμιλεῖ: Οἱ Βελλούακοι διὰ παντὸς ὑπῆρξαν πιστοὶ σύμμαχοι καὶ φίλοι τῆς πόλεως τῶν Αἰδούων· ἀλλὰ παρακινηθέντες ὑπὸ τῶν ἀρχόντων αὑτῶν, οἵτινες ἔλεγον ὅτι οἱ Αἴδουοι ὑπαχθέντες εἰς δουλείαν ὑπὸ τοῦ Καίσαρος ἔπασχον πᾶσαν κάκωσιν καὶ ὕβριν, καὶ ἀπὸ τῶν Αἰδούων ἀπέστησαν καὶ κατὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων πόλεμον ἐπήνεγκον. Ὅσοι δὲ ἦσαν πρωτουργοὶ τῆς συμβουλῆς ταύτης κατανοοῦντες ὁπόσην συμφορὰν ἐπήνεγκον εἰς τὴν πόλιν, κατέφυγον εἰς τὴν Βρετανίαν. Ζητοῦσι δὲ οὐ μόνον οἱ Βελλούακοι, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ τούτων οἱ Αἴδουοι, νὰ μεταχειρισθῇ πρὸς αὐτοὺς τὴν ἰδιάζουσαν αὐτοῦ ἐπιείκειαν καὶ ἡμερότητα. Ἐὰν δὲ τοῦτο πράξῃ, θέλει αὐξήσῃ τὴν δύναμιν τῶν Αἰδούων παρὰ πᾶσι τοῖς Βέλγαις, ὧν τῇ βοηθείᾳ καὶ συνδρομῇ συνειθίζουσι, ἐὰν πόλεμοί τινες συμβῶσι, νὰ ὑπομένωσιν αὐτούς.
15. Ὁ δὲ Καῖσαρ χάριν τῆς τιμῆς τοῦ Διβιτιακοῦ καὶ τῶν Αἰδούων εἶπεν, ὅτι θέλει λάβῃ αὐτοὺς εἰς τὴν προστασίαν του καὶ συγχωρήσῃ· ἐπειδὴ ὅμως ἡ πόλις εἶχε μεγάλην δύναμιν μεταξὺ τῶν Βελγῶν καὶ ὑπερεῖχε κατὰ τὸν πληθυσμὸν, ἀπῄτησεν ἑξακοσίους ὁμήρους. Τούτων δὲ παραδοθέντων καὶ πάντων τῶν ὅπλων τῆς πόλεως συγκομισθέντων μεταβαίνει ἀπὸ τοῦ τόπου τούτου εἰς τὴν χώραν τῶν Ἀμβιανῶν, οἵτινες ἄνευ ἀναβολῆς παρέδωκαν ἑαυτοὺς καὶ πάντα τὰ ἑαυτῶν. Τούτων δὲ ὅμοροι ἦσαν οἱ Νερούϊοι, ὧν περὶ τῆς φύσεως καὶ τῶν ἠθῶν ὁ Καῖσαρ ἐξετάζων εὕρισκε τὰ ἑξῆς: Οὐδένα ἔμπορον δέχονται παρ’ αὑτοῖς, οὐδόλως ἀνέχονται νὰ εἰσάγηται οἶνος καὶ τὰ λοιπὰ τὰ ἀνήκοντα εἰς τὴν ἀκολασίαν, διότι διὰ τούτων νομίζουσιν ὅτι ἐκθηλύνονται αἱ ψυχαὶ καὶ χαλᾷ ἡ ἀνδρεία· εἶναι δὲ ἄνδρες ἄγριοι καὶ λίαν ἀνδρεῖοι, διάγουσι δὲ καὶ μέμφονται τοὺς λοιποὺς Βέλγας, οἵτινες παρέδωκαν ἑαυτοὺς εἰς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων καὶ ἀπέβαλον τὴν πάτριον ἀρετήν· διαβεβαιοῦσι δὲ ὅτι οὔτε πρέσβεις θέλουσι πέμψῃ οὔτε πρότασίν τινα εἰρήνης θέλουσι δεχθῇ.
16. Ἐπί τρεῖς δὲ ἡμέρας ὁδοιπορήσας διὰ τῆς χώρας αὑτῶν ἐμάνθανε παρὰ τῶν αἰχμαλώτων, ὅτι ὁ ποταμὸς Σᾶβις ἀπεῖχε τοῦ στρατοπέδου αὐτῶν ὄχι πλέον τῶν ὀγδοήκοντα σταδίων: πέραν τοῦ ποταμοῦ τούτου ἐστρατοπέδευσαν πάντες οἱ Νερούϊοι καὶ ἐνταῦθα ἀναμένουσι τὴν ἔλευσιν τῶν Ῥωμαίων ὁμοῦ μετὰ τῶν Ἀτρεβάτων καὶ τῶν Βιρομανδουῶν, ὁμόρων αὑτῶν (διότι ἑκατέρους τούτους κατέπεισαν νὰ ἀποπειραθῶσι τῆς αὐτῆς τοῦ πολέμου τύχης)· περιμένονται προσέτι ὑπ’ αὑτῶν αἱ δυνάμεις τῶν Ἀδουατούκων καὶ εἶναι καθ’ ὁδόν τὰς δὲ γυναῖκας καὶ ὅσοι διὰ τὴν ἡλικίαν ἐφαίνοντο ἄχρηστοι εἰς τὴν μάχην συνήγαγον εἰς τόπον, ὅστις διὰ τὰ ἕλη δὲν εἶναι προσιτὸς εἰς στρατόν·
17. Ταῦτα μαθὼν προπέμπει κατασκόπους καὶ ἑκατοντάρχους, ἵνα ἐκλέξωσι τόπον ἐπιτήδειον πρὸς στρατόπεδον. Ἐν ᾧ δὲ ἐκ τῶν παραδεδομένων Βελγῶν καὶ τῶν λοιπῶν Γαλατῶν πάμπολλοι παρακολουθήσαντες τὸν Καίσαρα συνεπορεύοντο, τινὲς ἐκ τούτων, ὡς ὕστερον ἐγένετο γνωστὸν ἐκ τῶν αἰχμαλώτων, κατανοήσαντες τὴν τάξιν τῆς κατὰ τὰς ἡμέρας ταύτας πορείας τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ νύκτωρ ἀφίκοντο πρὸς τοὺς Νερουΐους καὶ ἐγνωστοποίησαν αὐτοῖς, ὅτι μεταξὺ ἑκάστων λεγεώνων ὑπῆρχε μέγα πλῆθος ἀποσκευῶν καὶ δὲν ἦτο δύσκολον, εὐθὺς ὡς ἤθελε φθάσῃ ἡ πρώτη λεγεὼν εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ αἱ λοιπαὶ λεγεῶνες ἤθελον ἀπέχῃ μέγα διάστημα, νὰ προσβάλωσι ταύτην σκευοφοροῦσαν. Ταύτης δὲ νικηθείσης καὶ τῶν ἀποσκευῶν διαρπαγεισῶν ἤθελε συμβῇ, ὥστε καὶ αἱ λοιπαὶ νὰ μὴ τολμήσωσι νὰ ἀντισταθῶσι. Ἐπεβοήθει δὲ τὴν συμβουλὴν τῶν καταγγειλάντων τὸ πρᾶγμα καὶ τοῦτο, ὅτι παλαιόθεν οἱ Νερούϊοι, ἐπειδὴ οὐδὲν ἴσχυον κατὰ τὸ ἱππικὸν (διότι καὶ μέχρι τοῦ νῦν δὲν σπουδάζουσι περὶ τοῦτο, ἀλλ’ ὅ, τι δύνανται ἰσχύουσι διὰ τῶν πεζικῶν δυνάμεων), ἵνα ἐμποδίζωσιν εὐκολώτερον τῶν ὁμόρων τὸ ἱππικὸν, ἐὰν ἤθελον ἔλθῃ πρὸς αὐτοὺς χάριν λεηλασίας, περιτεμόντες τρυφερὰ δένδρα καὶ ἐπικάμψαντες τοὺς κατὰ πλάτος ἐκφυέντας πυκνοὺς κλάδους καὶ παρεμβαλόντες βάτους καὶ ἀκάνθας εἶχον κατορθώσῃ, αἱ αἱμασιαὶ αὗται δίκην τείχους νὰ παρέχωσιν ὀχυρώματα, ὅπου δὲν ἠδύνατό τις οὐ μόνον νὰ εἰσχωρήσῃ, ἀλλὰ μηδὲ νὰ διΐδῃ. Ὑπὸ τούτων δὲ ἐπειδὴ ἡ πορεία τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ παρεκωλύετο, οἱ Νερούϊοι ἐνόμισαν ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ παραμελήσωσι τὴν συμβουλήν.
18. Τοῦ δὲ τόπου ἡ φύσις, ὃν οἱ ἡμέτεροι ἐξέλεξαν πρὸς στρατόπεδον, ἦτο τοιαύτη. Λόφος ἀπὸ τῆς κορυφῆς ἐξ ἴσου κατωφερὴς ἔκλινε πρὸς τὸν ποταμὸν Σᾶβιν, ὃν ἀνωτέρω ἐμνημονεύσαμεν. Ἀπὸ δὲ τοῦ ποταμοῦ τούτου ἐπὶ τῆς ἑτέρας ὄχθης ἐξεφύετο λόφος ἴσης ἀνωφερείας, ἀντιπρόσωπος τούτῳ καὶ ἀντικείμενος, περὶ τὰ διακόσια βήματα κατὰ μὲν τοὺς πρόποδας γυμνὸς, κατὰ δὲ τὴν κορυφὴν δασώδης, ὥστε δὲν ἠδύνατό τις εὐκόλως νὰ διΐδῃ εἰς τὰ ἔνδον. Ἐντὸς τῶν δασῶν τούτων ἔμενον οἱ ἐχθροὶ κεκρυμμένοι ἐν δὲ τῷ γυμνῷ τόπῳ παρὰ τὸν ποταμὸν ἑωρῶντο ὀλίγαι φρουραὶ ἱππέων. Τὸ βάθος τοῦ ποταμοῦ ἦτο τριῶν περίπου ποδῶν.
19. Ὁ Καῖσαρ προπέμψας τὸ ἱππικὸν παρηκολούθει πανστρατιᾷ· ἀλλ’ ὁ τρόπος καὶ ἡ τάξις τοῦ στρατοῦ εἶχεν ἄλλως ἢ ὡς εἶχον καταγγείλῃ οἱ Βέλγαι πρὸς τοὺς Νερουΐους. Διότι, ἐπειδὴ ὁ Καῖσαρ ἐπλησίαζε πρὸς τοὺς ἐχθροὺς, κατὰ τὴν συνήθειαν αὐτοῦ ἦγεν ἓξ λεγεῶνας παρεσκευασμένας εἰς μάχην· ὄπισθεν δὲ τούτων διέταξεν ὅλου τοῦ στρατοῦ τὰς ἀποσκευάς· εἶτα δὲ δύο λεγεῶνες, αἵτινες νεωστὶ ἦσαν καταγεγραμμέναι, ἔκλειον ὅλον τὸν στρατὸν καὶ ἐχρησίμευον ὡς φρουρὰ τῶν ἀποσκευῶν. Οἱ δὲ ἡμέτεροι ἱππεῖς μετὰ τῶν σφενδονητῶν καὶ τοξοτῶν διαβάντες τὸν ποταμὸν συνῆψαν μάχην πρὸς τὸ ἱππικὸν τῶν ἐχθρῶν. Ἐπειδὴ δὲ ἐκεῖνοι συχνάκις ὑπεχώρουν εἰς τὰ δάση καὶ πάλιν ἐκ τοῦ δάσους ἐφώρμων κατὰ τῶν ἡμετέρων, οἱ δὲ ἡμέτεροι δὲν ἠδύναντο νὰ καταδιώξωσι ποῤῥωτέρω τοὺς ὑποχωροῦντας, ἢ ἐφ' ὅσον ἐξετείνετο οἱ γυμνοὶ τόποι, ἐν τοσούτῳ αἱ ἓξ λεγεῶνες, αἵτινες πρῶται ἦλθον, διαμετρήσασαι τὸ ἔργον ἤρχισαν νὰ ὀχυρῶσι τὸ στρατόπεδον. Ὡς δ’ αἱ πρῶται ἀποσκευαὶ τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ ὤφθησαν ὑπ’ ἐκείνων, οἵτινες ἐλάνθανον κεκρυμμένοι ἐν τοῖς δάσεσιν (οὗτος δ’ ὁ καιρὸς εἶχεν ὁρισθῇ μεταξὺ αὐτῶν πρὸς ἔναρξιν τῆς μάχης), οὕτως ὅπως ἐντὸς τῶν δασῶν παρεσκεύασαν τὴν παράταξιν καὶ τὰς τάξεις καὶ αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἐνεθάῤῥυναν, αἰφνιδίως προέδραμον καὶ ἐφώρμησαν κατὰ τῶν ἡμετέρων ἱππέων. Τούτους δ’ εὐκόλως νικήσαντες καὶ ἀποκρούσαντες μετ’ ἀπιστεύτου ταχύτητος κατέδραμον πρὸς τὸν ποταμὸν, ὥστε σχεδὸν ταὐτοχρόνως καὶ πρὸς τὰ δάση καὶ ἐν τῷ ποταμῷ καὶ ἐν ταῖς χερσὶ ταῖς ἡμετέραις ἐφαίνοντο οἱ ἐχθροί. Μετὰ τῆς αὐτῆς δὲ ταχύτητος ἔσπευσαν πρὸς τὰ ἄνω τοῦ λόφου εἰς τὸ ἡμέτερον στρατόπεδον καὶ πρὸς τοὺς ἀπησχολημένους περὶ τὸ ἔργον.
20. Ὁ δὲ Καῖσαρ συγχρόνως πάντα ἔπρεπε νὰ πράξῃ: νὰ ὑψώσῃ ἐρυθρὰν σημαίαν, ὅπερ ἦτο σημεῖον, ὁπότε ἔπρεπε νὰ δράμωσιν εἰς τὰ ὅπλα, νὰ δώσῃ τὸ σημεῖον διὰ τῆς σάλπιγγος, νὰ ἀνακαλέσῃ τοὺς στρατιώτας ἀπὸ τοῦ ἔργου, ἐκείνους, οἵτινες εἶχον προχωρήσῃ ὀλίγον ἀπωτέρω πρὸς ἀναζήτησιν ὑλικοῦ πρὸς χῶμα, νὰ προσκαλέσῃ, νὰ παρατάξῃ τὸν στρατὸν, νὰ παραινέσῃ τοὺς στρατιώτας καὶ νὰ δώσῃ τὸ σημεῖον τῆς προσβολῆς. Τούτων πολλὰ ἐκώλυεν ἡ βραχύτης τοῦ χρόνου καὶ ἡ ἐπιδρομὴ τῶν ἐχθρῶν. Ἀλλ’ εἰς ταύτας τὰς δυσκολίας δύο πράγματα παρεῖχον ἐπικουρίαν, ἡ γνῶσις καὶ ἡ ἐμπειρία τῶν στρατιωτῶν, διότι ἐξασκηθέντες ἐν ταῖς προτέραις μάχαις οὐχ ἦτον προσηκόντως αὐτοὶ ἑαυτοῖς ἠδύναντο ὑπογράψωσι, τί ἔπρεπε νὰ κάμωσι, ἢ παρ’ ἄλλων νὰ διδαχθῶσι, καὶ διότι ὁ Καῖσαρ εἶχεν ἀπαγορεύσῃ εἰς ἕκαστον ὕπαρχον νὰ ἀποχωρήσῃ τοῦ ἔργου καὶ ἑκάστης λεγεῶνος εἰμὴ μετὰ τὴν ὀχύρωσιν τοῦ στρατοπέδου. Οὗτοι διὰ τὴν προσέγγισιν καὶ ταχύτητα τῶν ἐχθρῶν δὲν περιέμενον πλέον τὴν διαταγὴν τοῦ Καίσαρος, ἀλλ’ ἀφ’ ἑαυτῶν ἔπραττον τὰ δοκοῦντα αὐτοῖς ἀναγκαῖα.
21. Ὁ δὲ Καῖσαρ διατάξας τὰ ἀναγκαῖα ἔδραμε πρὸς παραίνεσιν τῶν στρατιωτῶν, οὓς ἐξ αὐτῶν ἡ τύχη αὐτῷ προσήνεγκε, καὶ ἔφθασεν εἰς τὴν δεκάτην λεγεῶνα. Παραινέσας δὲ τοὺς στρατιώτας δι’ ὄχι μικροτέρου λόγου, ἢ νὰ διατηρῶσι τὴν μνήμην τῆς προτέρας αὑτῶν ἀρετῆς μήτε νὰ ἐκπλήττωνται, ἀλλ’ ἀνδρείως νὰ ὑπομένωσι τὴν ἔφοδον τῶν ἐχθρῶν, ἐπειδὴ οἱ ἐχθροὶ δὲν ἀπεῖχον μακρότερον, ἢ ἐφ’ ὅσον ἠδύνατο νὰ φθάσῃ βέλος, ἔδωκε τὸ σημεῖον τῆς ἐνάρξεως τῆς μάχης. Ὡσαύτως δὲ καὶ εἰς τὸ ἕτερον μέρος παραινέσεως ἕνεκα ἀπελθὼν εὗρεν αὐτοὺς ἤδη μαχομένους. Τοσαύτη δὲ ἦτο ἡ βραχύτης τοῦ χρόνου καὶ ἡ πρὸς μάχην προθυμία τῶν ἐχθρῶν τοσαύτη, ὥστε οὐ μόνον ἐπέλιπεν ὁ καιρὸς νὰ προσαρμόσωσι τὰ παράσημα, ἀλλὰ καὶ τὰς περικεφαλαίας νὰ ἐνδυθῶσι καὶ τὰ καλύμματα ἐκ τῶν ἀσπίδων νὰ ἀποβάλωσι. Πρὸς ἣν δὲ χώραν ἕκαστος ἀπὸ τοῦ ἔργου ἐκ τύχης κατήντησε καὶ ἃς πρώτας σημαίας εἶδε, πρὸς ταύτας ἔστη, ἵνα μὴ ἐν τῇ ἀναζητήσει τῶν ἑαυτοῦ ἀπολέσῃ τὸν καιρὸν τῆς μάχης.
22. Παραταχθέντος δὲ τοῦ στρατοῦ μᾶλλον ὅπως ἀπῄτει τοῦ τόπου ἡ φύσις καὶ ἡ κατωφέρεια τοῦ λόφου καὶ ἡ ἀνάγκη τοῦ χρόνου, ἢ ὅπως ὁ κανὼν καὶ ἡ τάξις τῆς πολεμικῆς τέχνης, ἐπειδὴ διαχωρισθεισῶν τῶν λεγεώνων ἄλλαι ἐν ἄλλῳ μέρει ἀνθίσταντο εἰς τοὺς ἐχθροὺς καὶ διὰ πυκνοτάτων αἱμασιῶν, ὡς ἀνωτέρω ἐδηλώσαμεν, παρεμβληθεισῶν ἐκωλύετο ἡ ἄποψις, δὲν ἠδύναντο οὔτε ἐν ὡρισμένοις τόποις νὰ διαταχθῶσιν ἐφεδρεῖαι, οὔτε νὰ ποονοηθῇ τί ἐν ἑκάστῳ μέρει ἦτο ἀναγκαῖον, οὔτε ὑφ’ ἑνὸς πάντα τὰ προστάγματα νὰ δίδωνται. Ὅθεν ἐν τοσαύτῃ τῶν πραγμάτων ἀνισότητι καὶ τῆς τύχης αἱ ἀποβάσεις ποικίλαι ἠκολούθουν.
23. Τῆς ἐνάτης καὶ δεκάτης λεγεῶνος οἱ στρατιῶται, ὡς ἵσταντο ἐν τῷ ἀριστερῷ μέρει τῆς παρατάξεως, ῥίψαντες τοὺς ὑσσοὺς ταχέως ἀπήλασαν ἐκ τῶν ἄκρων εἰς τὸν ποταμὸν τοὺς ὑπὸ τοῦ δρόμου καὶ τοῦ καμάτου ἀπηυδηκότας καὶ ὑπὸ τῶν τραυμάτων καταπεπονημένους Ἀτρεβάτους (διότι τοῦτο τὸ μέρος ἔλαχεν αὐτοῖς), καὶ τοὺς ἐπιχειροῦντας νὰ διαβῶσι τὸν ποταμὸν καταδιώξαντες διὰ τῶν ξιφῶν πολλοὺς αὐτῶν ἀπησχολημένους περὶ τὴν διάβασιν ἐφόνευσαν. Αὐτοὶ δὲ δὲν ὤκνησαν νὰ διαβῶσι τὸν ποταμὸν, καὶ εἰς τόπον ἀνώμαλον προχωρήσαντες ἐνέβαλον εἰς φυγὴν τοὺς αὖθις ἀνθισταμένους ἐχθροὺς ἀνανεώσαντας τὴν μάχην. Ὡσαύτως ἐν ἄλλῳ μέρει δύο λεγεῶνες χωριστὰ μαχόμεναι, ἡ ἑνδεκάτη καὶ ἡ ὀγδόη, καταβαλοῦσαι τοὺς Βιρομανδουεῖς, μεθ’ ὧν εἶχον συμπλακῆ, ἐκ τῶν ἄκρων ἐμάχοντο ἐν αὐταῖς τοῦ ποταμοῦ ταῖς ὄχθαις. Ἀλλ’ ὅλου σχεδὸν τοῦ στρατοπέδου ἀπὸ τοῦ μετώπου καὶ τοῦ ἀριστεροῦ μέρους γυμνωθέντος, ἀφ’ οὗ ἐν τῷ δεξιῷ κέρατι ἵστατο ἡ δωδεκάτη λεγεὼν καὶ ἐν οὐ μακρᾷ ἀπ’ αὐτῆς ἀποστάσει ἡ ἑβδόμη, πάντες οἱ Νερούϊοι διὰ πυκνοτάτης τάξεως ἡγουμένου τοῦ Βοδουογνάτου, ὅστις κατεῖχε τὴν ἀνωτάτην ἡγεμονίαν, ἔσπευσαν πρὸς τοῦτον τὸν τόπον τούτων δὲ μέρος μὲν ἤρξαντο νὰ περικυκλῶσι τὰς λεγεῶνας ἀπὸ τῆς γυμνῆς πλευρᾶς, μέρος δὲ νὰ σπεύδωσι πρὸς τὸν ὑψηλὸν τόπον, ὅπου ἦτο τὸ στρατόπεδον.
24. Ταὐτοχρόνως οἱ ἡμέτεροι ἱππεῖς καὶ οἱ ψιλοὶ πεζοὶ οἱ μετ’ αὐτῶν ὄντες, οἵτινες, ὡς πρότερον εἶπον, διὰ τῆς πρώτης ἐφόδου τῶν ἐχθρῶν ἐτράπησαν εἰς φυγὴν, ἐν ᾧ ἀνεχώρουν εἰς τὸ στρατόπεδον, ἀπήντων τοὺς ἐχθροὺς ἀπέναντι αὐτῶν καὶ πάλιν ἄλλοσε ἔφευγον, καὶ οἱ ὑπηρέται, οἵτινες εἶχον παρατηρήσῃ ἀπὸ τῆς ὄπισθεν πύλης καὶ τῆς κορυφῆς τοῦ λόφου, ὅτι οἱ ἡμέτεροι ὡς νικηταὶ διέβησαν τὸν ποταμὸν, ἐξελθόντες χάριν λείας, ἀφ’ οὗ παρετήρησαν πρὸς τὰ ὀπίσω καὶ εἶδον ὅτι οἱ ἐχθροὶ ἀνεστρέφοντο ἐν τῷ ἡμετέρῳ στρατοπέδῳ, δρομαῖοι ἐτράπησαν εἰς φυγήν. Συγχρόνως δὲ ἐξηγείρετο καὶ ἡ κραυγὴ καὶ ὁ θόρυβος τῶν μετὰ τῶν ἀποσκευῶν ἐρχομένων, καὶ ἄλλοι ἄλλοσε καταπεπληγμένοι ἐφέροντο. Ὑπὸ τούτων πάντων κινηθέντες οἱ Τρηούϊροι ἱππεῖς, ὧν ἡ περὶ τῆς ἀρετῆς δόξα εἶναι ἐξαίρετος ἐν τοῖς Γαλάταις, οἵτινες χάριν βοηθείας ὑπὸ τῇ; πόλεως πεμφθέντες εἷχον ἔλθῃ πρὸς τὸν Καίσαρα, ἀφ’ οὗ εἶδον ὅτι τὸ μὲν στρατόπεδον ἐπληροῦτο πλήθους ἐχθρῶν, αἱ δὲ λεγεῶνες ἐπιέζοντο καὶ περικυκλωμέναι σχεδὸν κατείχοντο, καὶ οἱ ὑπηρέται, ἱππεῖς, σφενδονῆται καὶ Νομάδες κεχωρισμένοι καὶ διεσπαρμένοι πανταχόσε ἔφευγον, ἀπελπισθέντες περὶ τῶν ἡμετέρων πραγμάτων ἔσπευσαν οἴκαδε· ἀνήγγειλαν δὲ εἰς τὴν πόλιν ὅτι οἱ μὲν Ῥωμαῖοι ἀπεκρούσθησαν καὶ ἐνικήθησαν, οἱ δὲ ἐχθροὶ ἔγειναν κύριοι τοῦ στρατοπέδου καὶ τῶν ἀποσκευῶν αὐτῶν.
25. Ὁ δὲ Καῖσαρ εὐθὺς μετὰ τὴν παραίνεσιν τῆς δεκάτης λεγεῶνος πρὸς τὸ δεξιὸν κέρας πορευθεὶς, ὡς εἶδεν ὅτι οἱ ἑαυτοῦ συνωθοῦντο καὶ οἱ στρατιῶται τῆς δωδεκάτης λεγεῶνος συμπεπυκνωμένοι, τῶν σημαιῶν εἰς ἕνα τόπον συναθροισθεισῶν, ἦσαν αὐτοὶ ἑαυτοῖς ἐμπόδιον, πάντων δὲ τῶν ἑκατοντάρχων τῆς τετάρτης κοόρτεως πεσόντων καὶ τοῦ σημαιοφόρου φονευθέντος, τῆς δὲ σημαίας ἀπολεσθείσης, καὶ πάντων σχεδὸν τῶν ἑκατοντάρχων τῶν λοιπῶν κοόρτεων ἢ τραυματισθέντων ἢ πεσόντων, ἐν τούτοις δὲ τοῦ ἡγεμόνος τοῦ τάγματος Ποπλίου Σεξτίου Βακούλου, ἀνδρὸς γενναιοτάτου ὑπὸ πολλῶν καὶ καιρίων τραυμάτων καταπονηθέντος, ὥστε δὲν ἠδύνατο πλέον νὰ σταθῇ, (εἶδεν ὅτι) διὰ ταῦτα οἱ λοιποὶ ἦσαν βραδύτεροι καί τινες ἐκ τῶν ὀπισθοφυλάκων καταλιπόντες τὴν μάχην ἀνεχώρουν καὶ ἀπέφευγον τὰ βέλη, οἱ δὲ ἐχθροὶ ἐκ τοῦ κατωτέρου τόπου ἀνερχόμενοι δὲν ἔπαυον τῆς μάχης ἀπὸ τοῦ μετώπου, ἀλλ’ ἀφ’ ἑκατέρας πλευρᾶς ἐπέκειντο καὶ τὸ πρᾶγμα ἦτο ἐν κινδύνῳ, οὔτε ὑπῆρχέ τις ἐφεδρεία, ἣν ἠδύνατο νὰ πέμψῃ: ἀποσπάσας τὴν ἀσπίδα ἀφ’ ἑνὸς τῶν στρατιωτῶν τῆς ὀπισθοφυλακῆς, διότι αὐτὸς ἄνευ ἀσπίδος ἦλθεν αὐτόσε, εἰς τὴν πρώτην τάξιν προέβη καὶ τοὺς μὲν ἑκατοντάρχους ἐξ ὀνόματος καλέσας, τοὺς δὲ λοιποὺς στρατιώτας παραινέσας διέταξε τοὺς στρατιώτας νὰ προσβάλωσι καὶ τὰς σπείρας νὰ ἀραιωθῶσι, ἵνα εὐκολώτερον μεταχειρίζωνται τὰ ξίφη. Διὰ δὲ τῆς ἀφίξεως αὐτοῦ ἐγγενομένης ἐλπίδος εἰς τοὺς στρατιώτας καὶ ἀποκατασταθέντος τοῦ θάῤῥους, ἐπειδὴ ἕκαστος καθ’ ἑαυτὸν καὶ ἐν τῷ ἐσχάτῳ κινδύνῳ του ἐπεθύμει νὰ διαπρέψῃ ἐν ὄψει τοῦ στρατηγοῦ, ἀνεστάλη ὀλίγον ἡ ἔφοδος τῶν ἐχθρῶν.
26. Ἰδὼν δὲ ὁ Καῖσαρ ὅτι ἡ ἑβδόμη λεγεὼν, ἥτις ἵστατο πλησίον, ὡσαύτως ἐπιέζετο ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ, παρῄνεσε τοὺς χιλιάρχους, κατὰ μικρὸν νὰ συνενωθῶσιν αἱ δύο λεγεῶνες καὶ στραφεῖσαι ἀντιμέτωποι νὰ προσβάλωσι τὸν ἐχθρόν. Τούτου δὲ γενομένου, ἐπειδὴ ἄλλος εἰς ἄλλον ἔφερε βοήθειαν, καὶ δὲν ἐφοβοῦντο, μήπως ἐκ τῶν ὄπισθεν περικυκλωθῶσιν ὑπὸ τοῦ εχθροῦ, ἤρξαντο νὰ ἀνθίστανται τολμηρότερον καὶ νὰ μάχωνται γενναιότερον. Ἐν τοσούτῳ δὲ οἱ στρατιῶται τῶν δύο λεγεώνων, αἵτινες ἐν τῇ ὀπισθοφυλακῇ ἐχρησίμευον ὡς φρουρὰ τῶν ἀποσκευῶν, ἐπὶ τῇ ἀγγελίᾳ τῆς μάχης ταχύναντες τὴν πορείαν καθεωρῶντο ἐν τῇ κορυφῇ τοῦ λόφου ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν, καὶ ὁ Τίτος Λαβιηνὸς κυριεύσας τὸ στρατόπεδον τῶν ἐχθρῶν καὶ ἐκ τῶν ἄκρων παρατηρήσας τὰ γενόμενα ἐν τῷ ἡμετέρῳ στρατοπέδῳ ἔπεμψε τὴν δεκάτην λεγεῶνα πρὸς τοὺς ἡμετέρους εἰς ἐπικουρίαν. Οὗτοι δὲ ἐκ τῆς φυγῆς τῶν ἱππέων καὶ τῶν ὑπηρετῶν μαθόντες, ἐν ὁποίᾳ καταστάσει ἦσαν τὰ πράγματα, καὶ ἐν ὁπόσῳ κινδύνῳ διετέλει καὶ τὸ στρατόπεδον καὶ αἱ λεγεῶνες καὶ ὁ στρατηγὸς, οὐδὲν ταχύτητος ἀπέλιπον.
27. Ἐκ δὲ τῆς ἀφίξεως τούτων τοσαύτη μεταβολὴ τῶν πραγμάτων ἐπῆλθε, ὥστε οἱ ἡμέτεροι καὶ ὅσοι ἐκ τῶν τραυμάτων καταπεπονημένοι εἶχον καταπέσῃ, ἐρειδόμενοι ἐπὶ τῶν ἀσπίδων ἀνενέουν τὴν μάχην, ἔπειτα δὲ οἱ ὑπηρέται παρατηρήσαντες τοὺς ἐχθροὺς καταπεπληγμένους καὶ ἄοπλοι ἀντεπεξήρχοντο κατ’ ἐνόπλων, οἱ δὲ ἱππεῖς, ἵνα διὰ τῆς ἀνδρείας ἐξαλείψωσι τὸ αἶσχος τῆς φυγῆς ἐμάχοντο πανταχοῦ, ἵνα ἀναφανῶσι κρείττονες τῶν ἀπὸ τῆς. λεγεῶνος στρατιωτῶν. Ἀλλ’ οἱ ἐχθροὶ καὶ ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἐλπίδι τῆς σωτηρίας τοσαύτην ἀνδρείαν ἐπέδειξαν, ὥστε, ἀφ’ οὗ οἱ πρῶτοι αὐτῶν ἔπεσαν, οἱ ἐγγύτατοι ἐπέβαινον ἐπὶ τῶν κειμένων καὶ ἐκ τῶν σωμάτων αὐτῶν ἐμάχοντο· καὶ τούτων δὲ καταπεσόντων καὶ συσσωρευθέντων τῶν, πτωμάτων, οἱ ὑπολειπόμενοι ὡς ἁπό τινος τάφου ἔῤῥιπτον βέλη κατὰ τῶν ἡμετέρων καὶ τοὺς ὑσσοὺς ὑπολαμβάνοντες ἔῤῥιπτον ὀπίσω, ὥστε ἔπρεπε νὰ κρίνῃ τις, ὅτι ὄχι ματαίως ἄνδρες τηλικαύτης ἀνδρείας ἐτόλμησαν νὰ διαβῶσιν εὐρύτατον ποταμόν, νὰ ἀναβῶσιν ὑψηλοτάτας ὄχθας καὶ νὰ προσέλθωσιν εἰς τόπον ἀνωμαλώτατον, ἅπερ εὔκολα ἐκ δυσκολωτάτων ἡ μεγαλοψυχία αὐτῶν κατέστησε.
28. Ταύτης τῆς μάχης γενομένης καὶ σχεδὸν εἰς πανωλεθρίαν περιελθόντος καὶ τοῦ ἔθνους καὶ τοῦ ὀνόματος τῶν Νερουΐων, οἱ πρεσβύτεροι, οἵτινες μετὰ τῶν γυναικῶν καὶ παίδων, ὡς πρότερον εἴπομεν, συνήχθησαν εἰς θαλάσσια ἕλη καὶ τέλματα, ἐπὶ τῇ ἀγγελίᾳ τῆς μάχης ταύτης, ἐπειδὴ ἐνόμιζον ὅτι εἰς μὲν τοὺς νικητὰς οὐδὲν ἐμπόδιον ὑπῆρχε, εἰς δὲ τοὺς ἡττημένους οὐδὲν ἀσφαλὲς, τῇ συγκαταθέσει πάντων τῶν ὑπολειφθέντων ἔπεμψαν πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα καὶ παρέδωκαν ἑαυτοὺς εἰς αὐτὸν, καὶ μνημονεύοντες τὴν συμφορὰν τῆς πόλεως εἶπον, ὅτι ἐκ, τῶν ἑξακοσίων γερουσιαστῶν κατήντησεν νὰ μείνωσι μόνον τρεῖς, ἐκ δὲ τῶν ἐξήκοντα χιλιάδων ἀνδρῶν μόλις πεντακόσιοι δυνάμενοι νὰ φέρωσιν ὅπλα. Τούτους δ’ ὁ Καῖσαρ, ἵνα γείνῃ φανερὸς ὅτι ἠλέησεν ἄνδρας δυστυχεῖς καὶ ἀθλίους, ἐπιμελέστατα διετήρησεν καὶ διέταξε νὰ ἔχωσι τὴν χώραν, καὶ τὰς πόλεις των καὶ ἐπέταξεν εἰς τοὺς ὁμόρους, νὰ ἀπέχωσιν ἑαυτοὺς καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀπὸ τῆς ἀδικίας καὶ κακουργίας.
29. Οἱ δὲ Ἀδουατικοί, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἐγράψαμεν, ἐν ᾧ πανστρατιᾷ ἤρχοντο πρὸς βοήθειαν τῶν Νερουΐων, ἐπὶ τῇ ἀγγελίᾳ τῆς μάχης ταύτης εὐθὺς ἐκ τῆς πορείας ὑπέστρεψαν οἴκαδε· συμπάσας δὲ τὰς πόλεις καὶ τὰ φρούρια ἀπολιπόντες, πάντα τὰ ἑαυτῶν συνεκόμισαν εἰς μίαν πόλιν ἐξαιρέτως ὑπὸ τῆς φύσεως ὠχυρωμένην. Αὕτη δὲ ἐν ᾧ ἐκ πάντων τῶν ἐν τῇ περιφερείᾳ μερῶν εἶχεν ὑψηλοτάτους βράχους καὶ σκοπιάς, ἐξ ἑνὸς μέρους ὑπελείπετο ἠρέμα ἀνωφερὴς πρόσοδος οὐ πλέον τῶν διακοσίων ποδῶν κατὰ τὸ πλάτος. Τοῦτον τὸν τόπον ὠχύρωσαν διὰ διπλοῦ ὑψηλοτάτου τείχους· ἔπειτα κατέθηκαν ἐν τῷ τείχει λίθους βαρυτάτους καὶ δοκοὺς ὀξείας τὰ ἔμπροσθεν. Αὐτοὶ δὲ ἦσαν ἀπόγονοι τῶν Κίμβρων καὶ τῶν Τευτόνων, οἵτινες διὰ τῆς ἡμετέρας ἐπαρχίας καὶ τῆς Ἰταλίας πορευόμενοι, ἐκείνας τὰς ἀποσκευὰς, τὰς ὁποίας δὲν ἠδύναντο μεθ’ ἑαυτῶν νὰ ἄγωσι καὶ μετακομίζωσι, ἀποθέμενοι ἐπὶ τάδε τοῦ ποταμοῦ Ῥήνου κατέλιπον αὐτῶν φυλακὴν ἐξ ἑαυτῶν ἅμα δὲ καὶ φρουρῶν ἓξ χιλιάδων ἀνδρῶν. Οὗτοι δὲ μετὰ τὸν ὄλεθρον αὐτῶν ἐπὶ πολλὰ ἔτη ἐνοχλούμενοι ὑπὸ τῶν ὁμόρων, ἄλλοτε μὲν ἐπιφέροντες πόλεμον, ἄλλοτε δ’ ἐπιφερόμενον ἀπαμύνοντες, τῇ συγκαταθέσει πάντων ἐκείνων εἰρήνης γενομένης ἐξέλεξαν ἑαυτοῖς τὸν τόπον τοῦτον πρὸς κατοικίαν.
30. Ἅμα δὲ τῇ παρουσίᾳ τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ ἐποίουν συχνὰς ἐκ τῆς πόλεως ἐξόδους καὶ διὰ πάνυ μικρῶν μαχῶν ἠγωνίζοντο πρὸς τοὺς ἡμετέρους· μετὰ δὲ ταῦτα περιοχυρωθέντες δι’ ὀχυρώματος τὸ μὲν ὕψος δώδεκα ποδῶν, τὴν δὲ περίμετρον πεντεκαίδεκα χιλιάδων καὶ διὰ συχνῶν φρουρίων κατέμενον ἐν τῇ πόλει. Ὡς δὲ προσαχθεισῶν τῶν στοῶν καὶ χώματος ἀνεγερθέντος εἶδον μακρὰν πύργον ἀνιδρυόμενον, τὸ μὲν πρῶτον κατεγέλων ἐκ τοῦ τείχους καὶ ἔσκωπτον διὰ λόγων, ὅτι τηλικαύτη μηχανὴ ἀπὸ τοσαύτης ἀποστάσεως ἀνηγείρετο: διὰ ποίων ἆρα χειρῶν ἢ διὰ ποίων δυνάμεων ἀνθρωπάρια μάλιστα τηλικαῦτα τὸ μέγεθος (διότι εἰς ἄνδρας Γαλάτας ὡς ἐκ τοῦ μεγέθους τῶν σωμάτων αὑτῶν ἡ βραχύτης ἡμῶν φαίνεται ἀξιοκαταφρόνητος) πιστεύουσι νὰ κινήσωσι πύργον τοσούτου βάρους;
31. Ὡς ὅμως εἶδον τὸν πύργον κινούμενον καὶ πλησιάζοντα εἰς τὰ τείχη ἐκπλαγέντες ὑπὸ τοῦ καινοφανοῦς καὶ ἀσυνήθους θεάματος ἔπεμψαν πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα περὶ εἰρήνης, οἵτινες ὡμίλησαν κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον: Δὲν πιστεύουσιν ὅτι ἄνευ θείας δυνάμεως πολεμοῦσιν οἱ Ῥωμαῖοι, οἵτινες δύνανται νὰ προκινήσωσι τοσαύτην τὸ ὕψος μηχανὴν μετὰ τοσαύτης ταχύτητος· ὅθεν ἑαυτοὺς καὶ τὰ ἑαυτῶν πάντα ἐπιτρέπουσιν εἰς τὴν ἐξουσίαν αὐτῶν. Ἐν δὲ μόνον ζητοῦσι καὶ ἐξαιτοῦνται: ἐὰν τυχὸν ἐν τῇ ἐπιεικείᾳ καὶ ἠπιότητι αὐτοῦ, ἣν αὐτοὶ παρ’ ἄλλων ἀκούουσι, ἀποφασίσῃ νὰ διαφυλάξῃ τοὺς Ἀδουατικούς, νὰ μὴ ἀφαιρέσῃ αὐτοὺς τὰ ὅπλα. Διότι πάντες σχεδὸν οἱ ὅμοροι εἶναι ἐχθροὶ καὶ φθονοῦσι τὴν ἀνδρείαν των, ἀφ’ ὧν, παραδόντες τὰ ὅπλα, δὲν ἤθελον δυνηθῇ νὰ προστατεύσωσιν ἑαυτούς. Προκρίνουσι δέ, ἐὰν καταντήσωσιν εἰς ταύτην τὴν περίπτωσιν, τὰ πάντα νὰ πάθωσι παρὰ τῶν Ῥωμαίων, ἢ διὰ βασάνων νὰ φονεύωνται ὑπὸ τούτων, μεταξὺ τῶν ὁποίων συνήθως δεσπόζουσι.
32. Πρὸς ταῦτα ὁ Καῖσαρ ἀπεκρίνατο: Μᾶλλον κατὰ τὴν συνήθειάν του ἢ κατ’ ἀξίαν αὐτῶν θέλει διασώσῃ τὴν πόλιν, ἐὰν παραδοθῶσι, πρὶν ἢ ὁ κριὸς προσβάλῃ τὸ τεῖχος· ἀλλὰ περὶ παραδόσεως δὲν δύναται νὰ γείνῃ λόγος εἰμὴ παραδοθέντων τῶν ὅπλων, Ὅ,τι δὲ ἔπραξε πρὸς τοὺς Νερουΐους θέλει πράξῃ καὶ πρὸς αὐτοὺς καὶ θέλει ἐπιτάξῃ εἰς τοὺς ὁμόρους, μηδεμίαν ἀδικίαν νὰ ἐπιφέρωσιν εἰς τοὺς ὑπηκόους τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων. Τοῦτο ἀναγγείλαντες πρὸς τοὺς ἑαυτῶν εἶπον ὅτι θὰ ἐκτελέσωσι τὰ προσταχθησόμενα. Μέγα δὲ πλῆθος ὅπλων ῥίψαντες ἀπὸ τοῦ τείχους εἰς τὴν τάφρον, ἥτις ἦτο πρὸ τῆς πόλεως, οὕτως ὥστε οἱ σωροὶ τῶν ὅπλων νὰ ἐξισωθῶσι σχεδὸν πρὸς τὸ ἀνώτατον ὕψος τοῦ τείχους καὶ τοῦ χώματος, καὶ ὅμως τὸ τρίτον περίπου μέρος, ὡς μετὰ ταῦτα ἐγένετο κατάδηλον, κρύψαντες καὶ κατασχόντες ἐν τῇ πόλει, ἀναπετάσαντες τὰς πύλας ταύτῃ τῇ, ἡμέρᾳ διετήρησαν τὴν εἰρήνην.
33. Περὶ τὴν ἑσπέραν ὁ Καῖσαρ διέταξε νὰ κλεισθῶσιν αἱ πύλαι καὶ νὰ ἐξέλθωσιν οἱ στρατιῶται ἐκ τῆς πόλεως, ἵνα μὴ τὴν νύκτα πάθωσι βλάβην τινὰ οἱ πολῖται ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν. Ἀλλ’ ἐκεῖνοι κατὰ προμεμελετημένον, ὡς μετὰ ταῦτα ἐγνώσθη, σχέδιον, διότι ἐπίστευσαν ὅτι μετὰ τὴν παράδοσιν οἱ ἡμέτεροι ἤθελον ἀποσύρῃ τὰς φρουρὰς ἢ τοὐλάχιστον ἀμελέστερον φυλάξῃ, μέρος μὲν μετὰ τῶν ὅπλων, τὰ ὁποῖα εἶχον κατάσχῃ καὶ κρύψῃ, μέρος δὲ μετ’ ἀσπίδων ἐκ φλοιοῦ κατεσκευασμένων ἢ διὰ λύγων ἐμπεπλεγμένων, τὰς ὁποίας ἐν σπουδῇ, ὡς ἀπῄτει τοῦ χρόνου ἡ βραχύτης, κατεβύρσωσαν, κατὰ τὴν τρίτην φυλακὴν αἰφνιδίως πανστρατιᾷ ἐξώρμησαν ἐκ τῆς πόλεως, ὅπου ἥκιστα ἀνάντης ἐφαίνετο ἡ πρὸς τὰ ἡμέτερα ὀχυρώματα ἄνοδος. Ἀλλὰ ταχέως, ὡς πρότερον εἶχε διατάξῃ ὁ Καῖσαρ, διὰ πυρσῶν δοθέντος τοῦ σημείου συνέδραμον αὐτόσε ἐκ τῶν ἐγγυτάτων φρουρίων, καὶ οἱ ἐχθροὶ ἐπολέμησαν μετὰ τοιούτου ζήλου, ὅπως ἔπρεπε νὰ πολεμήσωσιν ἄνδρες γενναῖοι ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἐλπίδι τῆς σωτηρίας καὶ ἐν δυσχωρίᾳ κατ’ ἐκείνων, οἵτινες ἔῤῥιπτον βέλη ἐκ τοῦ ὀχυρώματος καὶ τῶν πύργων. Πεσόντων δὲ περὶ τὰς τέσσαρας χιλιάδας ἀνδρῶν οἱ λοιποὶ ἀπηλάθησαν εἰς τὴν πόλιν. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἀναῤῥηχθεισῶν τῶν πυλῶν, ἐπειδὴ οὐδεὶς πλέον ἀνθίστατο, καὶ εἰσελθόντων τῶν ἡμετέρων στρατιωτῶν, ὁ Καῖσαρ ἐλαφυροπώλησεν ἅπαντα τῆς πόλεως ταύτης τὰ ὑπάρχοντα. Οἱ δὲ ἀγορασταὶ εἶπον εἰς αὐτὸν ὅτι ἠρίθμησαν τρεῖς καὶ πεντήκοντα χιλιάδας κεφαλῶν.
34. Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον ἔμαθε παρὰ τοῦ Ποπλίου Κράσσου, ὃν εἶχε πέμψῃ μετὰ μιᾶς λεγεῶνος πρὸς τοὺς Ἐνετούς, τοὺς Οὐνέλλους, τοὺς Ὀσίσμους, τοὺς Κουριοσολίτας, τοὺς Ἐσουβίους, τοὺς Αὐλέρκους καὶ τοὺς Ῥήδονας, αἵτινες εἶναι παραθαλάσσιοι πόλεις καὶ ἐφάπτονται τοῦ Ὠκεανοῦ, ὅτι πᾶσαι αἱ πόλεις περιῆλθον ὑπὸ τὸ κράτος καὶ τὴν ἐξουσίαν τῆς Ῥώμης.
35. Διὰ τῶν πράξεων τούτων πάσης τῆς Γαλατίας ὑποταχθείσης τοσαύτη τούτου τοῦ πολέμου ἡ φήμη διεδόθη πρὸς τοὺς βαρβάρους, ὥστε ὑπὸ τῶν πέραν τοῦ Ῥήνου οἰκούντων ἐθνῶν ἐπέμποντο πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα, οἵτινες ὑπισχνοῦντο ὅτι ἤθελον δώσῃ ὁμήρους καὶ ἐκτελέσῃ τὰ προσταχθέντα. Ταύτας δὲ τὰς πρεσβείας ὁ Καῖσαρ, ἐπειδὴ ἔσπευδεν εἰς τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Ἰλλυρικήν, διέταξε νὰ ἐπανέλθωσι πρὸς αὐτὸν ἀρχομένου τοῦ προσεχοῦς θέρους. Αὐτὸς δὲ ἀπαγαγὼν τὰς λεγεῶνας εἰς χειμάδια ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Καρνουτῶν, τῶν Ἀνδῶν καὶ τῶν Τουρόνων, αἵτινες πόλεις ἦσαν πλησίων τῶν τόπων, ὅπου ἐπολέμησεν, ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Ἰταλίαν. Τούτων δ’ ἕνεκα κατὰ τὰς ἐπιστολὰς τοῦ Καίσαρος ἀπεφασίσθη δεκαπενθήμερος εὐχαριστίας ἑορτή, ὅπερ πρὸ τοῦ χρόνου τούτου οὐδενὶ συνέβη.