| Ἀθῆναι, φύλλο 5147, 16/29 Ἰουνίου 1914 Μοναρχικὴ περίοδος τοῦ Ὄθωνος Συγγραφέας: |
Εἰς τὸ χθεσινὸν μου χρονογράφημα προκειμένου περί Καποδιστρίου παρελείφθη μία ὁλόκληρος φράσις, ἕνεκα δὲ τούτου δὲν ἡδύνατο ν’ ἀντιληφθῇ ὁ ἀναγνώστης, ὁποίαν σύνταξιν προσφερθεῖσαν ἀπέρριψεν ὁ Καποδίστριας. Ἰδοὺ περὶ τίνος ἐπρόκειτο· Ὁ Αὐτοκράτωρ τῆς Ρωσσίας Νικόλαος, ὅτε ὁ Καποδίστριας ἐξελέγη κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος ὥριζεν αὐτῷ σύνταξιν πολλῶν χιλιάδων ρουβλίων, δι’ ὑπηρεσίας προσενεχθείσας εἰς τὴν Ρωσσίαν, ὅτε διετέλει οὕτος ὑπουργὸς αὐτῆς. Ὁ Καποδίστριας ἡρνήθη τὴν σύνταξιν ταύτην λέγων ὅτι τὸ ἔθνος του ὥρισεν ἤδη εἰς αὐτὸν ἐπιχορήγησιν. Ὅτε δὲ ἡ Ἐθνικὴ Συνέλευσις ἐψήφιζεν εἰς αὐτὸν τοιαύτην, ἀπεκρίθη ὅτι ἐπήρκουν εἰς αὐτὸν οἱ ἀτομικοί του πόροι, ὅταν δὲ θὰ ἐστερεῖτο τούτους, ἠδύνατο νὰ ζητήσῃ παρὰ τοῦ Ἔθνους τὰ ἀναγκαιοῦντα πρὸς συντήρησίν του. Ἡ ἀφιλοχρηματία αὕτη παραβαλλομένη πρὸς τὴν ἰδιοτέλειαν τοῦ Ἅρμανσμπεργκ, ἐγέννα μελαγχολικὰς σκέψεις εἰς τοὺς Ἔλληνας.
Ὅσα ἀνέφερον χθὲς περί τῆς δράσεως τοῦ σώματος τῆς Ἀντιβασιλείας δὲν συνετέλουν φυσικὰ εἰς τὴν ἐξύψωσιν τοῦ γοήτρου τῆς Βασιλείας, οὐδὲ εἰς παγίωσιν τάξεως, ἐφ’ ἧς θὰ ἐβασίζετο τὸ ἔργον τῆς ὀργανώσεως καὶ τῆς προόδου, ὧν ἀναπόδραστον ἀνάγκην εἶχε τότε ἡ Ἑλλάς. Ἡ προτίμησις εἰς τὰς δημοσίας θέσεις ξένων, μὴ διακρινομένων οὔτε ἐπὶ γνώσεσιν οὔτε ἐπὶ κοινῇ νοημοσύνη, αἱ ραδιουργίαι ἐξ ἄλλου καὶ αἱ ἐμπαθεῖς καταδιώξεις δὲν ἤργησαν νὰ δημιουργήσωσιν ἔξαψιν παρὰ τῇ κοινῇ γνώμῃ, νὰ προκαλέσωσι δὲ συνωμοσίας, καθ’ ἅς κατεδιώχθησαν πολλοὶ ἐκ τῶν ἀγωνιστῶν καὶ κατεδικάσθησαν εἰς θάνατον πολεμισταὶ ὁποῖοι ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ὁ Πλαπούτας. Κατέληξαν ὅλα ταῦτα κατόπιν εἰς ἐπανάστασιν ἐν Μάνῃ, ὅπου ἠναγκάσθησαν τὰ Βαυαρικὰ στρατεύματα νὰ παραδοθῶσι, οἱ δὲ Βαυαροὶ στρατιῶται ἐπωλοῦντο ὑπὸ τῶν Μανιατῶν ἀντῖ ὁλίγον δραχμῶν. Οἱ πιστεύοντες ὅτι ἄλλαι ἦσαν αἱ ἀφορμαὶ τῶν ἐξεγέρσεων ἐκείνων καὶ ὄχι ἡ ἀληθῶς μωρὰ διοίκησις τῆς Ἀντιβασιλείας ἀφλισκάνουσι δεινὴν πλάνην.
Οὕτω εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς αἱ γεννηθεῖσαι ἑλπίδες, ὅτι ἀναλαμβάνοντος τὴν ἀρχὴν τοῦ Ὄθωνος ἤθελον παύσει τὰ κατατρύχοντα τὸν τόπον κακὰ, ἐπέβησαν φροῦδαι, δυσχερεστάτην δὲ ἐδημιούργησεν ἡ Ἀντιβασιλεία τὴν θέσιν τοῦ μετὰ δύο ἔτη ἀναλαβόντος τὴν Βασιλικὴν ἐξουσίαν ἡγεμόνος. Τὰς ἡμέρας ἀκριβῶς ἐκείνας ὁ πρεσβευτὴς τῆς Αὐστρίας γράφων πρὸς τὴν Κυβέρνησίν του ἔλεγεν ὅτι ὁ Βασιλεὺς Ὄθων ἦτο ἄξιος οἴκτου, διότι εἷχε παρασκευασθῇ εἰς αὐτὸν κατάστασις ἀξιοθρήνητος. Αὐτὴ ἡ Αὐλὴ αὐτοῦ ἦτο διηρημένη εἰς ἐνεργοὺς φατρίας, ὁ δὲ πρεσβευτὴς τῆς Πρωσσίας ἀπὸ τῆς πρώτης ἠμέρας ἐμάντευσεν ὅτι ἡ φλογερὰ τῶν Ἑλλήνων φαντασία τοὺς παρέσυρεν εἰς ὄνειρα απραγματοποίητα, ἡ δὲ μέλλουσα ἀπογοήτευσις ἤθελε γεννήσει ἀλγεινὰ κατὰ τοῦ Βασιλέως παράπονα.
Αὐτὴ ἦτο ἡ κληρονομία τὴν ὁποίαν διεδέχθη ὁ Ὄθων κατὰ τὸ 1836, ὅτε ἀνέλαβε τὴν ἀρχήν. Εἰς τὴν ἐσωτερικὴν ταύτην κατάστασιν, τὴν ἀληθῶς τρισαθλίαν προσετίθετο καὶ ἡ ἀντιζηλία τῶν προστατίδων Δυνάμεων, αἱ ὁποῖαι ἐτήρουν ἴδιον ἑκάστη κόμμα μεταξὺ τῶν πολιτικῶν μερίδων, ὑπεδαύλιζεν αὖται τὰ πολιτικὰ πάθη καὶ ἐζήτει ἑκάστη ἐξ αὐτῶν νὰ καταστήσῃ ὑποχείριον τὸν Βασιλέα. Πρὸς τὸν τοιοῦτον σκοπὸν μετεχειρίζοντο πᾶν θεμιτὸν ἢ ἀθέμιτον μέσον, παρώξυνον πᾶσαν δυσχέρειαν, ἐπαυξάνουσαν τὴν ἐσωτερικὴν καχεξίαν καὶ συνετάρασσον τὰ πνεύματα τῶν πολιτῶν. Οὕτω ἡ γενικὴ δυσαρέσκεια ἐστρέφετο κατὰ τοῦ Ὄθωνος, τὸν ὁποῖον ἐκατηγόρουν ὄχι μόνον ὡς ἀνίκανον νὰ ἐξυπηρετήσῃ τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα, ἀλλ’ ὡς ἐξυπηρετοῦντα συμφέροντα ξένων Δυνάμεων. Τὰ παράπονα ταῦτα καὶ αἱ τοιαῦται κατηγορίαι ἦσαν ἄδικα καθ’ ὅσον ἡ πατροπαράδοτος ἀγάπη πρὸς τὴν Ἑλλάδα τοῦ Ὄθωνος δὲν ἐχρονολογεῖτο ἀφ’ ἧς ἐπάτησε τὸ ἔδαφος αὐτῆς, ἀλλὰ παιδιόθεν ἐτράφη μὲ τὰς ἰδέας τοῦ Φιλελληνισμοῦ καὶ μειράκιον ἠσθάνθη ὑγραινομένους τοὺς ὀφθαλοὺς του ἐξ ἰερᾶς συγκινήσεως, τὴν ὁποίαν ἐπροκάλουν αἱ περἰ Ἑλλάδος ποιήσεις τῆς πατρικῆς λύρας.
Αἱ ἀπαιτήσεις τοῦ Ἔθνους ἦσαν μεγάλαι. Ἐδημιουργήθη μετὰ ἐπταετῆ ἀγῶνα ἕν μικρὸν κράτος ἐξ 800,000 κατοίκων, πτωχῶν, ἀνευ πόρων καὶ μὲ ὑποχρεώσεις ἀπέναντι τοῦ Ἔθνους μεγάλας. Ἡ ἴδρυσις τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους εἶχεν ὡς σκοπὸν ὅπως χρησιμεύσῃ ὡς ἐλεύθερον ἔδαφος πρὸς ἐθνικὴν ἐνέργειαν, ὑπὲρ ἀποκαταστάσεως τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς. Ἡ θέσις οὔτω τοῦ Ὄθωνος ἕνεκα τῶν στενῶν ὁρίων τοῦ Βασιλείου καὶ τῶν ἐλαχίστων αὐτοῦ πόρων εδυσχαιρένετο τὰ μέγιστα. Τὸ πρῶτον δάνειον τῶν 60,000,000 κατηναλώθη κατὰ τρόπον ἀξιοθρήνητον, αἱ δὲ Δυνάμεις, αἱ ἐγγυηθεῖσαι τοῦτο, ἐζήτουν διαρκῶς λογοδοσίαν παρὰ τῆς Ἀντιβασιλείας διὰ τὴν διάθεσιν τῶν πρώτων αὐτοῦ δόσεων, παρ’ ὅλην δὲ τὴν παραδοχὴν μέτρων τινῶν ἐπωφελῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἡ σύστασις τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης, ἡ ἐσωτερικὴ καχεξία ηὔξανεν ἀπὸ ἠμέρας εἰς ἠμέραν και μετ’ αὐτῶν ἡ ἀνησυχία τῶν πολιτῶν. Αὐτὴ καὶ μόνη ἡ οἰκονομικὴ καχεξία ἦτο κακή σύμβουλος εἰς λαὸν, ὅστις τοσαύτας ἅλλας εἶχεν αφορμὰς νὰ δυσαρεστεῖται καὶ νὰ ἀσχάλῃ.
Εἰς ταῦτα προσετίθετο ἡ μὴ χορήγησις συνταγματικοῦ πολιτεύματος τὸ ὁποῖον εἶχεν ὑποσχεθῇ ὅτε Βασιλεὺς τῆς Βαυαρίας καὶ αἱ προστάτιδες Δυνάμεις. Οὕτω τὰ πράγματα δὲν ἤλλαξαν ὅψιν καὶ μετὰ τὴν εἰς τὰς χεῖρας τοῦ Βασιλέως περιελθοῦσαν ἐξουσίαν, ἡ δὲ ἐκλογὴ τοῦ Ἅρμανσμπεργ ὥς ἀρχικαγγελαρίου ἐπηύξησε τὴν δυσαρέσκεαν καὶ κατέληξεν εἰς τὴν ἐπανάστασιν τῆς Μεσσηνίας, ἤτις κατεστάλη μεν, ἀλλ’ ἡ δυσαρέσκεια ἐπέζησε ταύτης. Τὰ ἐπίσημα ἔγγραφα συνετάσσοντο μέχρι τοῡ 1837 εἰς Γερμανικὴν γλῶσσαν, ἡ δὲ κατάργησις ταύτης ἐπραγματοποιήθη μόλις μὲ τὴν κατάργησιν τῆς ἀρχικαγγελαρίας καὶ τὴν παῦσιν τοῦ Ἅρμανσμπεργ. Ὅλα ταῦτα ἐφαντάζετο ὁ Ὄθων ὅτι κατηύναζαν τὰ πνεύματα καὶ ἀπέτρεπον τὸν λαὸν ἀπὸ τῆς ἱδέας τῆς χορηγίας συνταγματικοῦ πολιτεύματος.
Τὰς ὑποσχέσεις περί χορηγήσεως συνταγματικοῦ πολιτεύματος παρέβλεπεν ὁ Ὄθων, πιστεύων ἀδιστάκτως ὅτι τὸ συταγματικὸν πολίτευμα ἦτο ἀσύμφορον διὰ τὸ Ἔθνος. Τὸ ἐπιχείρημα ὅτι τὸ συνταγματικὸν πολίτευμα παρὰ λαῷ ἀμορφώτῳ πολιτικῶς ἤθελε καταστρέψει ὄχι μόνον τὴν εὐημερίαν αὐτοῦ, ἀλλ’ ἀποπνίξει τοὺς πόθους τῆς ἐνώσεως τῆς φυλῆς, δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ δικαιολογήσῃ τὴν ἀσυνέπειαν τοῦ Ὄθωνος. Προσέκρουε τοῦτο εἰς τὰς ἰδέας, οὐ μόνον τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τῶν μᾶλλον πεπειραμένων πολιτικῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὁ λαὸς ἀπὸ τῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς διοικήσεως τοῦ Κυβερνήτου ἐπεζήτει σύνταγμα, ἐξεγείρετο δὲ κατ’ ἀυταρχικῶν τινῶν τάσεων τοῦ Καποδιστρίου, ὅστις, εἰς τὴν διοίκησιν ἐχρησιμοποίει ἐγχωρίους ἄνδρας, ἐνῷ κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τοῦ Ὄθωνος εἶχε πλημμυρίσει ἡ χώρα ξένων τυχοδιωκτῶν, προτιμωμένων τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἠγωνίσθησαν πρὸς σχηματισμὸν τῆς Ἐλληνικῆς Πολιτείας.
Ὁ Σπυρίδων Τρικούπης, ὁ συνετὸς καὶ βαθύφρων πολίτης, συνεβούλευε τὴν Βασιλείαν ὅπως χορηγήσῃ σύνταγμα, ὅπερ ἐθεώρει ὄχι μόνον ὡς ἀπλῆν ἐγγύησιν τῶν δικαιωμάτων τοῦ λαοῦ κατὰ τῶν ὑπερβολῶν τῆς ἐξουσίας ἀλλὰ κὰι κατάλληλον πρὸς πρόληψιν ταραχῶν, ἐθεώρει δ’ ἔτι πλέον τὴν συνταγματικὴν ἐλευθερίαν ὡς σύμβολον ἐθνικῆς προόδου. Καὶ ἀπὸ γενικωτέρας ὅμως ἀπόψεως, ἀπὸ καθαρῶς ἀνατολικῆς, οἱ συνταγματικοὶ θεσμοὶ ὤφειλον νὰ εἰσαχθῶσιν ἐν Ἑλλάδι, ὅπως παρουσιασθῇ καταφανεστέρα Ἡ διὰ φιλελευθέρου πολιτεύματος διαφορὰ μεταξὺ τῆς Ἑλληνικῆς καὶ τῆς Ὀθωμανικῆς διοικήσεως. Ταῦτα δὲ ἐφρόνουν οὐ μόνον οἱ προεξάρχοντες τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ παρόμοιαι ἐκράτουν ἱδέαι καὶ παρὰ τοῖς ἐπισήμοις ξένοις περὶ τοῦ ἀναγκαίου πολιτεύματος ἐν Ἑλλάδι.
Ἀπὸ τοῦ 1834 ὁ Πάλμερστον εἰς ἐπιστολὴν του πρὸς τὸν Σπυρ. Τρικούπην ἔγραψεν. «Ἀξιοσημείωτον πρὸ πάντων μοῦ φαίνεται ἐν τῶ ὑπομνήματι ὑμῶν, ὅ,τι λέγετε περί συντάγματος, διότι ἀδύνατον ἄνευ τοιούτου ἡ Ἑλλάς. Ἕνεκα τούτου ἡ Κυβέρνησις τοῦ Βασιλέως, ἔπρεπε πρώτη νὰ τιμήσῃ ἐαυτὴν, προεξομαλύνουσα διὰ τῶν ἀναγκαίων ἐνεργειῶν τὴν ὀδὸν, ἵνα μὴ βιασθῇ παρ’ ἄλλων. Ἑλληνικὸν Ἔθνος ἀνεξάρτητον μὲν, ἀμοιρον δὲ συνταγματικῶν θεσμῶν, οὔτε ἠνοήθη οὔτε θὰ δυνηθῆ νὰ ἐννοηθῇ ποτὲ».
Ἀλλ’ ὁ Ὄθων εἶχε φυσικὴν ἀντιπάθειαν πρὸς τοὺς φιλελευθέρους θεσμοὺς, οὕς ἀπήτει ἡ χώρα. Εὑρίσκετο ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν ἱδεῶν, αἵτινες ἐκράτουν παρὰ ταῖς τότε Γερμανικαῖς Αὐλαῖς, ἃς εἶχε διαταράξῃ ἡ μεγάλη Γαλλικὴ ἐπανάστασις. Τὴν ἀντιπάθειαν ταύτην ἐνίσχυεν ἐτι μἄλλον ἡ Βασίλισσα Ἀμαλία, ἥτις ἐνήσκει, οὐ μόνον μεγάλην ἐπιρροὴν ἐπῖ τοῦ Βασιλέως, ἀλλ’ ἀνεμιγνύετο παντοιοτρόπως εἰς τὴν πολιτικὴν, καθιστῶσα πολλάκις ὑποχείριον τὸ ἀδύνατον καὶ ἄβουλον πνεῦμα τοῦ Ὄθωνος, ἔως ὅτου ἐξερράγη ἡ ἐπανάστασις τῆς 3 Σεπτεμβρίου τοῦ 1843, ἠναγκάσθη δὲ ὁ Βασιλεὺς νὰ παραδεχθῇ τὸ πρόγραμμα τοῦ στρατηγοῦ Καλλέργη καὶ νὰ ἀποδεχθῇ τὸ σύνταγμα τοῦ 1844, ἀντιγραφὲν καθ’ ὁλοκληρίαν ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ Γαλλικοῦ συντάγματος τοῦ 1830. Οἱ Βαυαροὶ ἀπεπέμφθησαν καὶ ἐφάνη ὅτι νέα ἐποχὴ ἐχαράσσετο εἰς τὸν πολιτικὸν τῆν Ἑλλάδος βίον.
Άλλὰ τὰ συμβάντα ταῦτα δὲν ἠδυνήθησαν νὰ κατισχύσωσι τῆς ἀντιπαθείας ἣν ἔτρεφεν ὁ Ὄθων πρὸς τὰς συνταγματικὰς ἐλευθερίας καὶ ἐπανελθὼν εὶς τὰς παλαιὰς ἀπολυταρχικάς του ἱδέας, ἐζήτησε νὰ καταδιώξῃ τοὺς ἀρχηγοὺς τῆς Σεπτεμβριανῆς ἐπαναστάσεως καὶ νὰ ἀποσύρῃ τὰς δοθείσας παραχωρήσεις. Ἦτο φυσικὸν μετὰ τὴν τοιαύτην ἀσυνέπειαν νὰ συνταράσσεται ἡ χώρα, νὰ μαίνωνται τὰ κόμματα καὶ ἡ ἀστασία τῆς ἀρχῆς μεταβιβαζομένη ἀλλεπαλλήως εἰς πέντε Κυβερνήσεις ἐντὸς ἐνὸς ἔτους νὰ παραλύσῃ πᾶσαν ἐσωτερικὴν πρόοδον. Ἡ Βασιλεία οὕτως ἀπέβαινεν ἐπιζήμιος εἰς τὴν χώραν, δὲν ὑπῆρχεν δὲ ἐλπὶς νὰ μεταβληθῇ, λόγω τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Βασιλέως καὶ τῶν πολιτικῶν παραφορῶν τῆς Βασιλίσσης. Ἡ συνταγματικὴ αὔτη περίοδος τῆς Βασιλείας τοῦ Ὄθωνος ὑπήρξε κυρίως μοναρχικὴ τῆς χειροτέρας μάλιστα μορφῆς, διότι ἐπεζήτει νὰ κρυβῇ ὑπὸ τὴν συνταγματικὴν προσωπίδα. Ὑπὸ τοιοῦτο νόθον πολίτευμα παρεφθείρετο πᾶσα τάσις προόδου καὶ πᾶσα ἐσωτερικὴ διάπλασις τῆς χώρας, κατέληξε δὲ εἰς τὰς ἐσχάτας αὐτοῦ συνεπείας, περὶ ὧν θὰ ὀμιλήσωμεν αὔριον.